رویداد۲۴ اخیراً مصاحبه‌ای با "اشرف سماوات" رئیس اداره ژنتیک وزارت بهداشت در خروجی یکی از خبرگزاری‌های دولتی قرار گرفت که در آن حملات جدیدی به "طرح جوانی جمعیت" انجام شده است،
از این رو، دکترعاطفه سمایی؛ متخصص زنان و زایمان در قالب یادداشتی که در اختیار تسنیم قرار داده، به نقد اظهارات رئیس اداره ژنتیک وزارت بهداشت پرداخته است که در ادامه متن این یادداشت آمده است:
در "طرح جوانی جمعیت" تمرکز بر حمایت‌های فرهنگی اقتصادی و اجتماعی از جامعه و خانواده‌ها در راستای تثبیت زندگی و فرزندآوری است و به مقوله جمعیت به‌عنوان یک دغدغه مهم و مؤلفه کلیدی قدرت نگریسته شده است.
سیاه‌نمایی درباره طرح مذکور یا ناشی از عدم مطالعه طرح بوده یا "شیطنتی آگاهانه" در راستای تقلیل ارزش حقیقی آن برای هجمه به سیاست‌ها و اولویت‌های نظام بوده است؛ در طرح جوانی جمعیت برای نخستین بار و بعد از مدت‌ها به نیازهای خانواده و زنان جامعه برای فرزندآوری و ناباروری به‌صورت جدی و در قالب یک بسته جامع نگریسته شده است.
آنچه مسلم است این است که طرح حاضر در راستای حمایت از جامعه‌ای نوشته شده است که تمایل و علاقه بسیار برای فرزندآوری داشته اما عملاً با مشکلات و نگرانی‌های فراوان مواجه است و بنابراین بر سیاست‌مداران و مسئولان جامعه فرض است که بستر مناسب تحقق این نیاز را فراهم کنند مثلاً مادر شاغلی که در انبوهی از مشکلات اقتصادی تمایل به بارداری دارد و از سوی دیگر مرخصی و ثبات شغلی‌اش نیز برایش اولویت دارد باید با اطمینان از حمایت قانونی به این موضوع بپردازد،
لذا کاش مطلعین، پیشقراول آگاه‌سازی مردم نسبت به مواهب طرح باشند و تلاش کنند تا طرح به‌درستی برای جامعه تبیین و عیان شود و صدای رسای مطالبات مردمی باشند نه مطالبه‌گر دغدغه‌های صنفی و مالی شرکت‌های آزمایشگاهی!
در مصاحبۀ خانم سماوات گفته شده است که در طرح جوانی جمعیت محدودیت‌ها برای اقلام پیشگیری برداشته شده است؛ آیا در طرح جمعیت هیچ محدودیتی برای اقلام پیشگیری ذکر نشده است؟ از نظر شما رایگان نبودن اقلام پیگیری ایجاد محدودیت است؟ آیا کشور دیگری در جهان هست که این اقلام را رایگان توزیع کند؟
بحث پیشگیری از بارداری دغدغه و اولویت طرح موجود نبوده و نیست و هرگز در کشور این موضوع دارای محدودیت نبوده و به‌جز در دوره‌ای که سیاست‌های غلط و سراسیمگی مسئولان وقت وزارت بهداشت، موجب شده بود به‌شکل اجباری و بی‌قاعده انبوهی از زنان جوان عقیم شوند و بحمدالله این روند متوقف شد، روند پیشگیری از بارداری به‌صورت اختیاری ارائه می‌شود.
در طرح مجلس، پیشگیری از بارداری محدود نشده است بلکه از اجبار و فریب جامعه جلوگیری شده است و در کل دنیا و البته در جوامع پیشرفته نیز رویه همین است؛ همین الآن در آمریکا قرص‌های پیشگیری از بارداری در داروخانه‌ها به‌راحتی عرصه نمی‌شود و برای خرید آن محدودیت سنی وجود دارد و جای تعجب دارد که برخی انتظار دارند چشم بر سلامت زنان و مردان جامعه بسته شود و آنها به‌سوی عقیم‌سازی و روش‌های غیرقابل‌بازگشت سوق داده شوند.
در برهه‌ای از زمان در کشور ایران همچون آفریقا و برخی کشورها، سیاست‌های سازمان ملل در راستای کاهش فرزندآوری به‌گونه‌ای رقم خورد که متأسفانه پیشگیری از بارداری با بودجه‌های دولتی و فراوان به‌صورت اجباری و رایگان ارائه می‌شد زیرا هدف کاهش جمعیت بود و باید رشد این جمعیت گرفته می‌شد و بحمدالله با تبیین ابعاد این خطر، جلوی این تهدید گرفته شده است.
این روندی که در طرح آمده است، همانی است که همه کشورهای پیشرفته و دغدغه‌مند برای پیشرفت و رشد و تعالی جامعه‌شان طی می‌کنند.
در هیچ کشور آزاد و دارای قدرت متمرکز و مستقل، پیشگیری از بارداری به‌صورت رایگان ارائه نمی‌شود و همواره مذمت شده است زیرا جمعیت هر کشوری، تثبیت‌‌کننده قدرت و استقلال جامعه است.
آیا طرح غربالگری به‌راستی اجازه غربالگری را از مردم سلب کرده است؟ در مورد غربالگری هم در طرح موجود چنین رویکردی وجود دارد که از تحمیل و اجبار ممانعت به‌عمل آورده و به کرامت و حق انتخاب جامعه احترام گزارده شده است تا افراد مبتنی بر باورهای فرهنگی و اعتقادی و با اشراف به عاقبت جریان غربالگری به تصمیم‌گیری درباره آن بپردازند.
بیشتر بخوانید: پیدا و پنهان پیامدهای جمعیتی کرونا/ نتایج یک تحقیق درباره اثر ویروس بر ازدواج و فرزندآوری
در کل دنیا نیز حق والدین برای غربالگری محترم شمرده می‌شود و در بسیاری کشورهای پیشرفته حتی با انجام بی‌قاعده آن در تمامی سنین نیز مخالفت می‌شود مثلاً در کشور نروژ یک خانم زیر 38 سال مجاز به انجام آن نیست و اسباب انجام آن در نروژ وجود ندارد و باید به سوئد برود!
شایسته است منتقدان رویه منصفانه‌ای در پیش بگیرند و اجازه دهند جامعه در برابر غربالگری رویکرد منطقی داشته باشد و بدانند اساساً غربالگری چیست، و آیا با انجام گسترده این آزمایش‌ها می‌توان تضمین کرد نوزاد یقیناً سالم است؟
غربالگری ناهنجاری کروموزومی جنین فقط بر تشخیص نه درمان و نهایتاً سقط‌جنین‌های دارای سه ناهنجاری کروموزومی 13 و 18 و 21 است؛ با توجه به شیوع سندرم داون چنین استنباط می‌شود که بیش از 99 درصد بارداری‌ها که ادامه پیدا می‌کنند دچار اختلال کروموزومی مورد بحث غربالگری نیستند؛ با این اوصاف، این سؤال مطرح می‌شود؛ برای خطری با این میزان شیوع، چرا این‌همه نگرانی به مادران تحمیل شود؟! سود این آزمایشات گسترده به کجا سرازیر می‌شود؟!
نکته مبهم دیگر مصاحبۀ خانم سماوات دربارۀ نقش پزشکان در توصیه به غربالگری است؛ آیا مجبور کردن پزشک و نظام بهداشت به غربالگری صد در صد در کشورهای توسعه‌یافته مورد مشابه دارد؟!
در مورد موضوع سقط جنین در غربالگری فرای بحث‌های مهم اخلاقی و فلسفی که دغدغه جهانی است و اختصاص به اسلام ندارد در رشته پزشکی و خاصه متون رشته زنان، سقط دارای محدودیت‌هایی است؛ حق حیات جنین به‌رسمیت شناخته شده است و نه پزشک و نه حتی والدین حق تصمیم‌گیری صرف در این رابطه را ندارند.
بسیار تأمل‌برانگیز است که برخی چقدر راحت در مورد قتل و حذف یک موجود زنده صحبت می‌کنند! کجای دنیا و در کدام جامعه متوحشی در مورد حذف جنین سخن گفته می‌شود؟! اگر فرزندی در نهایت صحت و سلامت متولد شود و در یک‌سالگی دچار معلولیت شود باید مادر فرزند را به‌صرف زحمت داشتن، بکشد؟! چه‌کسی این حق را برای مادر و پزشک قائل می‌شود که در مورد حیات یک موجود زنده به‌خاطر داشتن نقصی جزئی تصمیم بگیرد؟!
در کتاب ویلیامز به‌صراحت نوشته شده است سقط جنین در صورت وجود نقص مهم آناتومیک یا متابولیک مجاز هست البته تا یک بازه زمانی خاص و حتی در کشوری مثل آمریکا به‌رغم اختیاری بودن سقط به هیچ عنوان این مادران از خدمات دولتی و بیمه بهره‌مند نمی‌شوند و این یعنی حتی در چنین جوامعی، سقط‌جنین مذمت شده است.
با همه این اوصاف باید گفت که طرح مذکور به‌دنبال رعایت الزامات مهم شرعی و پزشکی سقط جنین است که با هدف حفظ کرامت و حرمت انسان باید موردتوجه قرار بگیرد بنابراین مسئولان با پرهیز از تعصب در راستای آگاهی‌بخشی حقیقی به جامعه گام بردارند و اجازه دهند والدین در یک روند صحیح و عقلانی تصمیم بگیرند؛ فضاسازی غیرمنصفانه و مغرضانه نتیجه‌ای جز نگرانی و استیصال مادران ندارد و همه ما نسبت به آرامش ایشان مکلف هستیم و این آرامش با حذف انتخابی و سقط‌جنین محقق نمی‌شود.
نکتۀ دیگر اینکه؛ آیا غربالگری مورد دفاع وزارت بهداشت به‌راستی، آن‌گونه که گفته‌اند، نقش درمانی دارد؟!
واقعیت این است که غربالگری کنونی در کشور فقط غربالگری ناهنجاری سه اختلال کروموزومی جنین است نه تشخیص همه ناهنجاری‌های مهم جنینی و نهایتاً نقش درمانی ندارد زیرا به همان روش بدوی می‌کوشد تا جنین‌های مبتلا به داون را حذف کند.
در حالی که این روند در کل دنیا نیز مورد مذمت است مثلاً در متون مسلم طب زنان قید شده است که این مادران نیازمند حمایت روحی، روانی و اجتماعی هستند و از سقط سازمان‌یافته آنها سخن نرفته است و این حمایت مورد دغدغه اصلی طرح مجلس است یعنی باید تلاش شود جمعیت سالم داشته باشیم نه اینکه جمعیت را با ظن و توهم نقص جنین، بکشیم و به‌راحتی سقط را فراگیر کنیم و اگر این جمعیت دچار نقص و عارضه‌ای شد از وی حمایت کنیم و اولویت طرح همین است.
باید در همان ابتدای روند درخواست غربالگری به والدین گفته شود که این روند درمانی ندارد و نهایتاً سقط جنین را به‌همراه دارد!
خانم سماوات در مصاحبه اخیر خود با ایسنا به کدام استفتاء دربارۀ سقط جنین اشاره دارند؟!
باید از خود عزیزان در این باره پرسش کرد؛ اجماع علما و فقها و مراجع بر حرمت سقط جنین است مگر در شرایطی که حرج برای مادر، مصداق واقعی و بالفعل داشته باشد.
در مصاحبه خانم سماوات به حق انتخاب به دنیا آوردن و نیاوردن جنین اشاره شده است که تاکنون در ادبیات رسمی این حوزه سابقه نداشته است؛ آیا مادر و والدین تعیین‌کننده حق حیات جنین هستند؟
یکی از چالش‌های اخلاقی در جهان پیرامون غربالگری پاسخ به این سؤال است؛ حق آگاهی مادر یا والدین نسبت به سلامت جنین تا کجا منطقی است و آیا ایشان حق دارند در مورد حیات و ممات جنین خود به‌صرف وجود نقص ولو جزئی یا به‌دلیل عدم وجود شرایط مساعد داشتن فرزند تصمیم بگیرند یا خیر؟
در هیچ مکتب و دینی این مقبول نیست که جنین به‌خاطر داشتن معلولیتی که تعارض با حیات ندارد، سقط شود؛ حذف معلولین در جامعه چه در دوره جنینی چه حتی بعداز تولد شیوه‌ای جاهلی و بدوی است و هیچ منطق استوار و عقلانی از آن حمایت نمی‌کند.
حذف و قتل جنین‌های بی‌دفاع و مظلومی که در این خلقت جز مادران خود حامی و پشتوانه‌ای ندارند آن هم به‌دست مادران خود، اقدام وحشتناکی است که در لفافه و پوشش دلسوزی‌های پوشالی برای جامعه بیان می‌شود و جای تأمل دارد که وقتی چنین تشخیص‌هایی قبل از بارداری قطعیت ندارد، چرا باید به آن تن داد!
ادعاهای وزارت بهداشت مبتنی بر کدام پژوهش علمی است و پژوهش‌های مخالف را با استناد به کدام پژوهش نقد می‌کند؟!
بحث و نظر پیرامون علم باید در بوته نقد عالمانه و با معیارهای اخلاق پزشکی باشد نه ادعاهای سراسیمه و عجولانه؛ از سوی دیگر منابع معتبر طب مادر و جنین برای مطالعه و طرح و نظر در دسترس همگان قرار دارد و قابل استناد است؛ در این منابع بر الزامات و ملاحظات غربالگری، سقط جنین، شیوع ناهنجاری‌ها، خطر سقط جنین به‌دنبال آمنیوسنتز و... اشاره شده و در دسترس همگان است و نمی‌توان واقعیت را کتمان کرد.