رویداد۲۴ مطالعات جمعیت نشان می دهد تعداد افراد مسن تا سال ۱۴۲۰ با رشدی جدی به بیش از ۳ برابر تعداد کنونی خواهد رسید. از طرف دیگر تا ۱۵ سال آینده حدود ۵۸ هزار پزشک در سن بازنشستگی و بالای ۶۵ سال قرار خواهند گرفت و این یعنی ایران در ۲۰ سال آینده، به دلیل خروج تقریبا نیمی از پزشکان کنونی از چرخه خدمت و افزایش نیاز به خدمات به دلیل پیری جمعیت؛ با بحران کمبود پزشک روبرو خواهد شد.
این در حالی است که یکی از عوامل تعیین کننده وجود رفاه در یک جامعه، بحث دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی است. با این حال متولیان حوزه سلامت معتقدند پزشک به اندازه کافی در کشور وجود دارد و جای نگرانی نیست.
ایران، فرصت کوتاهی برای آمادگی و رو به رو شدن با جمعیت سالمندی دارد
محسن شتی، رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: در ۴۰ سال گذشته جمعیت سالمند کشور ما دو برابر شده است، طبق بررسی ها در ۲۰ سال آینده رشد جمعیت سالمندی به طور مجدد افزایش خواهد یافت.
او افزود: در واقع رشد جمعیت سالمندی در کشور‌های دیگر بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال دو برابر شده است اما در کشور ما به ۲۰ سال می‌رسد. این رشد جمعیت سالمندی نشان می‌دهد کشور ما فرصت بسیار کوتاهی برای آمادگی و رو به رو شدن با جمعیت سالمندی دارد. از طرفی همه متخصصان معتقدند جامعه‌ای که به سمت سالمندی و سالخوردگی پیش می‌رود؛ حتما نیاز به برنامه ریزی‌های جدی و بازنگری سیاست‌ها با توجه به شرایط موجود دارد.
شتی ادامه داد: البته سالمندی یک دستاورد بشری محسوب می‌شود؛ در واقع سن امید به زندگی نسبت به ۴۰ سال گذشته افزایش پیدا کرده و میانگین عمر افراد از ۵۵ سال به ۷۵ سال رسیده است. رشد تکنولوژی، علم پزشکی و امید به زندگی باعث شده است تا میزان عمر افراد بیشتر شود و یک نقطه مثبت برای این موضوع است. اما از طرفی افزایش سن ممکن است مشکلاتی برای این گروه سنی ایجاد کند؛ بنابراین کشور ما باید آمادگی کامل در این فرصت کوتاه برای رو به روشدن با افزایش سالمندی و تامین نیاز‌های این گروه سنی را پیدا کند. اگر ما به نیاز‌های این گروه سنی به خوبی پاسخ دهیم؛ می‌توانیم از منابع آن‌ها مانند تجربه و محوریت در خانواده‌ها استفاده کنیم. در صورتی که آمادگی و هماهنگی لازم دستگاه‌های مختلف را نداشته باشیم؛ باید منتظر عواقب و عوارض افزایش جمعیت سالمندی باشیم.
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت بیان کرد: در کشور ما بیشترین خدمات دهی به سالمندان توسط پزشکان عمومی ارائه می‌شود؛ با توجه به این، اولین اقدامی که در اداره سالمندان پیگیری کردیم بازنگری طرح درس اختصاصی طب سالمندی برای پزشکان عمومی و تخصص‌های دیگر بود. برای مثال سعی کردیم در قسمت‌های فیزیوتراپی، تغذیه و همچنین کارورزی پزشکان عمومی، طرح درس اختصاصی طب سالمندی را ایجاد کنیم تا این پزشکان بتوانند به صورت تخصصی نیاز‌های سلامت سالمندان را برطرف کنند؛ بنابراین بازنگری طرح درسی فارغ التحصیلان رشته‌های پزشکی برای پاسخ به نیاز‌های سالمندی از مهم‌ترین اقدامات اداره سلامت سالمندان محسوب می‌شود.
شتی درباره دیگر اقدامات اداره سلامت سالمندان برای آمادگی با جمعیت سالمندی کشور تصریح کرد: بسیاری از پزشکان عمومی و کارشناس در کشور فارغ التحصیل شده اند؛ اما آموزش تخصصی برای تامین نیاز‌های سالمندی نداشته اند. در دومین اقدام برای این گروه از پزشکان در حال آماده سازی و برگزاری دوره‌های مهارتی با همکاری مرکز ملی مهارت‌های وزارت بهداشت هستیم تا فارغ التحصیلان رشته‌های پزشکی در این دوره‌ها شرکت و مهارت پاسخ به نیاز‌های سالمند را کسب کنند. در گام‌های بعدی سعی کردیم برای پزشکان عمومی و خانواده، ۴۰ مبحث مرتبط با سالمندی به صورت آنلاین برگزار کنیم که آموزش‌های لازم برای رفع مشکلات سالمندی ارائه شد.
بیشتر بخوانید: آماری تامل‌برانگیز از جمعیت سالمند در کشور
نیاز کشور به ۲ هزار متخصص طب سالمندی
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت درباره برخی کمبود‌ها برای رفع نیاز‌های جمعیت سالمندی کشور مطرح کرد: متخصص طب سالمندی یک دوره تخصصی است که متاسفانه فقط ۵ دوره برای آن دانشجو پذیرش و این موضوع متوقف شد. در دو سال گذشته جلسات متعدد با معاونت آموزشی وزارت بهداشت و بخش‌های دیگری صورت گرفت تا پذیرش دانشجو برای تخصص طب سالمندی به طور مجدد احیا شود؛ اما متاسفانه تاکنون اقدامی صورت نگرفته است.
او ادامه داد: در واقع نسبت به جمعیت کشور، ما نیاز به ۲ هزار نفر متخصص طب سالمندی داریم که حتی در این زمینه ۲۰ نفر متخصص هم نداریم. امیدواریم با پیگیری مجدد و همکاری از طرف دولت جدید بتوانیم این دوره تخصصی را برگزار کنیم؛ چرا که در شرایط فعلی نیاز به طب سالمندی از هر زمان دیگری بیشتر است.
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت افزود: همانطور که تخصص یا فوق تخصص اطفال به میزان کافی وجود دارد؛ نیروی متخصص سالمندی هم باید افزایش پیدا کند. معتقدیم هر دو دوران (کودکی و سالمندی) به یک میزان حائز اهمیت هستند و باید زیر ساخت‌های لازم و کافی برای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی سالمندان در این فرصت کوتاه آماده شود.
شتی بیان کرد: باید به این نکته توجه داشت یک سالمند ممکن است دو یا حتی سه بیماری یا اختلال را به طور همزمان داشته باشد و نبود متخصص طب سالمندی که بتواند به همه این مشکلات پاسخ دهد؛ باعث می‌شود یک سالمند دائم بین مطب و کلینیک متخصصان مختلف در حال حرکت و سردرگم باشد.
او ادامه داد: برای مثال یک سالمند که بیماری قلبی، کلیوی و همچنین زانو درد دارد؛ باید بین متخصص قلب، کلیه و فیزیوتراپ در رفت و آمد باشد؛ از طرفی هر متخصص برای درمان یک نسخه دارد که ممکن است برای یک سالمند ۳ نسخه درمانی همزمان اختلال‌های دیگری را ایجاد کند. در واقع معتقدیم این سردرگمی سالمند فقط نیاز به یک متخصص طب سالمندی دارد تا بتواند همه این نیاز‌ها را رفع کند و در صورت نیاز به تخصص دیگر می‌تواند مشاوره بگیرد.
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت تصریح کرد: باید زمینه پذیرش دانشجو و طرح درسی کارآمد برای این تخصص فراهم شود و به دنبال آن محل فعالیت و اختصاص تخت در بیمارستان و کلینیک‌ها برای این متخصصان تعریف و برنامه ریزی شود. از طرفی کار در حوزه سالمندی فقط با یک بخش امکان پذیر نیست. معاونت‌های مختلف وزارت بهداشت باید در کنار هم برنامه ریزی مناسب برای این موضوع داشته باشند. همه افراد باید نحوه برخورد و پاسخ به نیاز سالمند را آموزش ببینند و متخصصان طب سالمندی را به عنوان یک تخصص اصلی افزایش دهیم.
کاهش پذیرش دانشجویان پزشکی با تصمیم وزارت بهداشت
چندی پیش علی ملکی، رئیس پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف در خصوص کاهش چشمگیر پذیرش دانشجوی پزشکی در چند دهه اخیر اظهار کرد: در دانشگاه‌های تهران تا سال ۶۶-۶۵ حدود ۱۵۰۰ نفر دانشجوی پزشکی پذیرش می‌شد که از این تاریخ به بعد با استدلال نیاز به زیرساخت‌های بیشتر و کیفیت بالای آموزشی؛ این پذیرش دانشجو به ۸۰۰ نفر در سال کاهش پیدا کرده است. در حال حاضر نسبت به سال‌های ۶۶-۶۵ در دانشگاه‌های تهران؛ دانشجوی کمتری در رشته‌های پزشکی پذیرش می‌شود که علت کاهش ظرفیت رشته پزشکی را وزارت بهداشت باید پاسخگو باشد.
او افزود: ما در سال ۶۷ تعداد ۲۷ دانشکده پزشکی و همچنین ۸۲ هزار تخت بیمارستانی برای آموزش پزشکی داشتیم که در سال ۹۰ این آمار به ۵۰ دانشکده پزشکی و ۱۳۰ هزار تخت بیمارستانی رسید. اما باید به این نکته مهم توجه داشت با افزایش تعداد دانشکده‌های پزشکی و تخت‌های بیمارستانی؛ همان تعداد ورودی دانشجوی پزشکی در سال ۶۷ را داشتیم. در واقع تعداد ظرفیت پذیرش کنکور ثابت مانده، اما ظرفیت تخت آموزشی دو برابر شده است.
رئیس پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف بیان کرد: طبق آمار‌های نظام پزشکی تعداد ۱۷۰ پزشک فعال در کشور به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر وجود دارد که طبق برآورد‌های ما این آمار به ۱۰۰ تا ۱۱۰ پزشک می‌رسد. این اختلاف آمار به این علت است که آمار نظام پزشکی، همه کد‌های پزشکی را در بر می‌گیرد؛ اما باید توجه داشت تعدادی از پزشکان از چرخه خدمت خارج یا بازنشسته شده اند. همچنین تعدادی از این پزشکان در کار‌های ستادی وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند و به کار طبابت مشغول نیستند؛ بنابراین آمار واقعی نشان می‌دهد در حال حاضر حدود ۱۰۰ یا ۱۱۰ پزشک فعال به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت کشور داریم.
علی ملکی تصریح کرد: طبق مطالعاتی که انجام داده ایم اگر سطح پذیرش پزشک حدود ۹ هزار نفر در سال را ادامه دهیم؛ حدود ۲۰ سال طول می‌کشد تا به عدد ۱۷۰ پزشک برسیم. از سال ۱۳۹۰ تاکنون ظرفیت پذیرش پزشکی حدود ۷ درصد در سال رشد داشته است و اگر نرخ رشد کنکور را افزایش دهیم و این رشد ادامه دار باشد؛ حدود ۱۰ سال طول می‌کشد تا در سال ۱۴۱۰ به تعداد ۱۷۰ یا ۱۸۰ پزشک فعال به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت کشور برسیم.
کمبود پزشک در ایران صحت ندارد
ابوالفضل باقری فرد، معاون آموزشی وزارت بهداشت نیز درباره کمبود پزشک در کشور، اظهار کرد: اطلاعات ارائه شده درباره اینکه گفته می‌شود در ایران به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۱۱.۱ پزشک وجود دارد، صحیح نیست. در واقع اگر به سایت رسمی سازمان جهانی بهداشت مراجعه شود، در گزارش سال ۲۰۱۸ آمده است که در ایران به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۱۵.۹ پزشک وجود دارد.
معاون آموزشی وزارت بهداشت افزود: اطلاعاتی که اعلام کردم برای سال ۲۰۱۸ است و براساس اطلاعات کنونی، در ایران به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۱۷.۱ پزشک داریم و با برنامه ریزی‌های انجام شده تا سال ۱۴۰۴، این عدد به بالای ۱۸ خواهد رسید که تقریبا نزدیک به عدد مطلوب است. براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت در کشور‌هایی که به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۱۰ پزشک وجود دارد، شرایط خوب است.
بحران سالمندی
ثابت ماندن ظرفیت پذیرش رشته های پزشکی و از طرفی حذف پذیرش دانشجوی متخصص طب سالمندی باعث شده است تا از نیاز ۲ هزار نفره کشور به متخصصان این حوزه؛ فقط ۲۰ نفر متخصص طب سالمندی در کشور داشته باشیم. از طرفی با توجه به ۲ برابر شدن جمعیت سالمندی کشور در ۲۰ سال آینده باید آمادگی و زیرساخت‌های لازم برای مواجهه با این موضوع در این فرصت کوتاه به کارگرفته شوند و بهتر است معاونت آموزشی وزارت بهداشت پذیرش دانشجوی متخصص طب سالمندی را در دانشگاه‌های کشور احیا کند تا بتوانیم در این فرصت کوتاه تعداد افراد متخصص برای پاسخ به نیاز‌های این گروه سنی را به حدنصاب برسانیم.
متاسفانه باید گفت ما در حال حاضر هم با کمبود متخصصان این زمینه رو به رو هستیم و توان ارائه خدمات درمانی مطلوب به سالمندان را نداریم و اگر راهکار مناسب را انجام ندهیم در ۲۰ سال آینده با مشکل جدی‌تر مواجه خواهیم بود.