رویداد۲۴ علی بیت‌اللهی، مدیر بخش مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و مهدی زارع، استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی در یک برنامه زنده اینستاگرامی به این مساله پرداختند که بحران فرونشست زمین در ایران چقدر جدی است؟
در این برنامه بیت‌اللهی، مدیر بخش مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرد: ایران چهارمین کشور با نرخ بالای فرونشست زمین است و تمام ۶١٠ دشت کشور با این بحران درگیر هستند.
او ادامه داد: اخیرا نیز خطر بحران فرونشست به مناطق مسکونی شهرهایی مانند اصفهان رسیده است. شرکت آب منطقه‌ای تهران نیز هشدار داده که مناطقی مثل بزرگراه تهران-قم در معرض خطر فرونشست هستند و حتی زیرساخت‌های مهمی مثل لوله‌های انتقال گاز نیز ممکن است متاثر از این بحران و در معرض خطر باشند.
با این روند در آینده هم احتمالا بحران فرونشست در زندگی ایرانیان بیشتر خود را نشان دهد. اما برای فرار از آن، به کجا می‌توان پناه برد؟ اصلا بحران فرونشست زمین در ایران چقدر جدی است؟ کدام استان‌ها بیشتر در معرض خطر هستند؟
بیت‌اللهی مساله فرونشست را با اقتصاد فرونشست شروع کرد. او اظهار داشت: بحران کم‌آبی موجب فرونشست می‌شود. این بحران آن قدر جدی است که در استان کرمان برآورد شده که ظرف ۱۵سال آینده، حدود ۷ هزار هکتار باغ پسته از بین می‌رود. این موضوع معلول مصرف بی‌روسه آب و کمبود آن، تغییرات اقلیمی و مدیریت غلط است.
او مثال زد: ۳۰ درصد اقتصاد در ایران به کشاورزی وابسته است که فرونشست دارد به آن آسیب می‌زند. کشاورزان ورامینی بیشتر از سه یا چهار بار نمی‌توانند کشت محصول کنند.
بیت‌اللهی اظهار کرد: بحرانی مانند زلزله تا شعاع ۱۰۰کیلومتری خود را تخریب می‌کند، قابل جبران است اما ما در هشت میلیون هکتار زمین، خطر فرونشست داریم و در همه دشت‌های کشور با خطر فرونشست مواجه هستیم. ابعاد اقتصادی این پدیده با زلزله برابر و حتی بدتر از آن است. زلزله اتفاقی است که تمام می‌شود اما چنین پدیده‌ای در تمام روز‌ها ادامه دارد.
مدیر بخش مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی یادآوری می‌کند: فرونشست، نه در محیط های کوهستانی، بلکه در دشت‌ها و آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد. توسعه شهری هم در مناطق کوهستانی مشکل است بنابراین مناطق شهری هم در کوهپایه‌ها ودر معرض فرو نشست است.
او اضافه کرد: افت آب‌ها از سال ۵۵ شروع شد. از سال ۵۵ تا ۱۴۰۰، نزدیک به ۳۵ کیلومتر مکعب آب زیزمینی ما کم شده است. این حجم آب زیرزمینی ۱۵ برابر خلیج فارس است.
زارع، استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی گفت: طی ۲۰۰ سال گذشته، جمعیت ایران به تدریج از ۲۰ میلیون نفر به حدود ۸۵ میلیون نفر رسیده و بیش از ۴ برابر افزایش داشته است. برآورد می‌شود دشت‌های قابل کشت ایران ۱۶ میلیون هکتار باشد که ۹ میلیون هکتار این دشت‌ها، زمین کشاورزی است. حدود ۸ میلیون هکتار زمین، با چاه و شیوه‌های دیگر آبیاری می‌شود و ۱ میلیون هکتار به شیوه دیم. این امکانات، نشان‌دهند پتانسلی برای این فکت است که اگر منابع و تکنولوژی مناسب برای مصرف درست آب باشد، می‌توان با این میزان آب هم کشاورزی کرد.
او معتقد است در این ۵۰ سال اخیر تا حد زیادی از آب‌های زیرزمینی و چاه‌ها برای کشاورزی مصرف شده است.
زارع اضافه می‌کند: وزارت نیرو می گوید ۹۰۰ هزار چاه ور ایزان وجود دارد و از این مقدار حدود ۴۰۰ هزار چاه غیرمجاز است. ۱۰ تا ۲۰ درصد این چاه‌ها هم احتمالا چاه های عمیق غیرمجاز هستند.
او ریشه‌یابی می‌کند: به نظر می‌آید کمی از این ماجرا به عدم درک واقعیت و منابع آبی ما برمی‌گردد و مقدار دیگری از آن به بی‌توجهی عامدانه برخی از بخش‌ها مربوط می‌شود.
زارع بیان کرد: به تدریج به مسیری می‌رویم که منابع آبی دیگر وجود ندارند. صنایع و کشاورزی ما به هرحال از این قضیه آسیب می‌بینند. برخی از نقاط فلات ایران آب ندارند و فعالیت انسانی در آن جا نابود می‌شود. این از یک طرف است و از طرف دیگر امکان فرو ریختن جاده و زمین هم هست. گرچه این اتفاق، قبلا هم افتاده است.
او پیش‌بینی کرد: یک پروسه زمین‌شناسی نیاز است تا شرایط تغییر کند و یک منبع آبی دیگر شکل بگیرد.
زارع بدترین مساله ایران را خشکسالی و نبود آب می‌داند.
زارع افزود: می‌توانیم در دراز مدت کاری کنیم که آسیب‌ها، کمتر شود زیرا این مساله راه حل کوتاه مدت ندارد.
او مثال زد: می‌توان از یک نوع آسفالت استفاده کرد که آب را جذب خود کند. این تدبیر می‌تواند شرایط را بهتر کند. همزمان هم نباید کاری کنیم که وضعیت را بدتر کند. فرونشست زمین، می‌تواند خانه‌ها و تاسیسات زیربنایی و در نتیجه اقتصاد کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد.
زارع آمار داد: حدود ۵ میلیون از مردم تهران در تهران زنذگی می‌کنند و جمعیت شناور تهران هم به مرکز و جنوب تهران می‌روند. روزانه ۷ تا ۹ میلیون و در شب ۵ تا ۶ میلیون جمعیت در این نقاط تهران جمعیت داریم. فرونشست زمین حتی اگر ۱۰ درصد از تاسیسات این مناطق را تحت تاثیر قرار دهد، از این جمعیت ۷ میلیون نفر، حدود ۱ میلیون نفر دچار خطر جانی و مالی می‌شوند.
او اضافه کرد: اگر زلزله متوسط بیاید، فرونشست زمین موجب شده که تاب‌آوری این مناطق کم شده است. این مناظق تمرکز جمعیت زیادی دارند و همچنین بافت فرسوده تهران هم در همین مناطق است.
بیشتر بخوانید: فرونشست زمین در ۱۸ استان/ سکونت ۲۰ میلیون نفر در منطقه خطر
بیت‌اللهی به چاه‌های غیرمجاز ایران اشاره کرد: چاه‌های مجاز پروانه بهره‌برداری دارند و گاهی ۱۰ برابر دبی مورد نیازشان برداشت می‌کنند که غیرمجاز است. نصب کنتور هوشمند می‌تواند کمک کند از این عمل جلوگیری کند.
او همچنین به کشت‌های نادرست اشاره کرد: در اصفهان و خوزستان کشت‌های آب‌بر داریم در حالی که قرار بود جز استان‌های شمالی جای دیگر برنج کاشته نشود. کنترل محصولات آب‌بر یکی از راه‌هایی است که ژاپن انجام داده است. حداکثر ۲۰ درصد به روش مدرن در ایران انجام می‌شود. برخی آبیازی تحت فشار را شروع کردند اما به مرور دوباره به گشت غرقابی روی آوردند. این روش ۴۰ درصد بازدهی دارد و بیش از ۶۰ درصد آب را هدر می‌دهد.
او ادامه داد: برای استاندارد آب شیرین از یک هکتار زمین حدود ۱۳ تن پسته می‌توانیم برداشت کنیم اما در حال حاضر باغ‌داران رفسنجان و کرمان تنها ۱ تن پسته می‌توانند برداشت کنند. یا توسعه آبیاری نوین می‌توانیم این مساله را برطرف کنیم.
بیت‌اللهی گفت: گشورهای دیگر، آب‌های تصفیه‌شده را به آبرفت شهری تزریق می‌کنند اما ما همه آب را به آب و فاضلاب می‌دهیم. این کشورها با این روش، حتی با شرایط خشک‌تر و کم‌آب‌تر از ما توانسته‌اند مشکل خشکسالی را حل کنند.
بیت‌اللهی اضافه کرد: در استان اصفهان ۳۱ شهر در خطر فرونشست قرار دارند. نزدیک ۲۵ میلیون نفر در محدوده فرونشستن زندگی می‌کنند. استان‌های کرمان و خراسان هم از این قضیه محفوظ نیستند. حدود ۳۸۱ سایت مطالعه شده ۸۱ ناحیه را مورد بررسی قرار داده و نقشه فرونشست مشخص کرده اما نقشه‌بندی کاملی مانند خطر زلزله نداریم.
او ابراز امیدواری کرد: ما فرصت کنترل فرونشست داریم اگر مسولان عزمی جدی برای این خطر داشته باشند. مسولان باید بودجه مناسب برای مقابله با فرونشست در نظر بگیرند. ما در قانون مدیریت بحران با تلاش زیاد بندی اضافه کردیم تا مناطق فرونشست شناخته شود تا به داد آن‌ها برسیم اما تا این لحظه هیچ بودجه‌ای به این قانون، اختصاص نداده شده است.
بیت‌اللیه ادامه داد: با یک دید کلی حدود ۱۸ استان در خطر فرونشست قرار دارند. مناطق کوهستانی که آبرفت کم ضخامت داشته باشند،در خطر فرونشست نیستند. بر اساس تحقیق‌ها، نزدیک به ۱۶۲ شهر در خطر فرونشست جدی هستند. برخی مناطق مانند جنوب غرب تهران با ۲۴ سانتی متر در سال رکورددار دنیا هستیم.
او هشدار داد: در اصفهان با ۱۸ سانتی‌متر خطر فرونشست زیاد است.
بیت‌اللهی اخطار داد: مناطق دشتی مانند یزد، کرمان، اصفهان در خطر جدی فرونشست هستند. حدود یک دوم مساحت سرزمینی کوهستانی و میان کوهی است. وقتی آبرفت ضخیم نداشته باشیم، فرونشست یا بسیار کم است یا اصلا نیست.
او ادامه داد: وقتی آب دریا بالانس ایجاد کند هم این خطر رفع می‌شود اما متاسفانه در گرگان هم کم کم خطر فرونشست در حال پدیدار شدن است.
مکان‌های هموار و دشت‌گون بدون استثنا در خطر فرونشست بسیاری جدی قرار دارند. در اردبیل و تبریز که بارندگی ها زیاد است هم خطر فرونشست بسیار زیاد است.
او پیشنهاد داد: اگر به عنوان شهروند، توان اقتصادی داریم که تصمیم برای مهاجرت بگیریم، منطقی است که به سمت شهرهای بزرگ برای زندگی نرویم.همه این شهرها، دچار مسایل مختلف محیطی مانند فرونشست، زلزله و آب هستند.
او تاکید کرد: اگر بتوانم چنین تصمیمی بگیرم هرگز برای دراز مدت در تهران زندگی نمی‌کنم.زندگی در مرکز استان‌ها اصلا توصیه نمی‌شود.
وی اظهار داشت: اگر دانسته‌های مردم بالاتر برود، و به مسایل محیط زیستی توجه بیشتر نشان دهند کمک زیادی به کشور می‌شود. مردم آموزش‌پذیری خوبی دارند و می‌توان خوش‌بینانه گفت مردم در دراز مدت به رفع این خطر کمک کنند.در سطح حکم‌رانی و کلان تصمیم‌ها باید با ملاحظات محیطی باشد.
او ادامه داد: فوری‌ترین مساله ایران اکنون آب است. برای تامین آب همواره سدسازی کردیم که در جایگاه خود عمل بدی نبود اما افراط در آن، آسیب‌های زیادی به کشور وارد کرد.
بیت‌اللهی نیز گفت: در اول دهه ۸۰ مقاومت آب شرب تهران، ۱۰۰ بود اما اخیرا به ۲۰ رسیده است. بحران آب یک بحران ملی است که باید تمام ظرفیت‌های کشور به کار گرفته شود. اگر استمرار داشته باشیم، بحران قابل کنترل است.این بحران بسیار اقتصادی است.
زارع همچنین خاطرنشان کرد: در اوایل دهه ای‌سی ۶۰ آب زیزمینی بود و حالا به ۴۰۰ رسیده، این یعنی املاح آب دوبرابر شده است.
او اظهار کرد: قوه قضاییه در حال حاضر با حساسیت بیشتری تخلفات مربوط به آب را پیگیری می‌کند و این باعث خوشحالی است. اگر این روند مثبت را ادامه دهیم، می‌توانیم شرایط بهتری را برای زندگی تجربه کنیم.