منطقه سرسبز سراوان که اغلب به‌عنوان تفرجگاهي کم‌نظير براي مسافراني که از شهرهاي مختلف به سمت گيلان سرازير مي‌شوند، شناخته مي‌شود، سال‌هاست با يک درد پنهان اما آشکار براي مردم محلي، دست و پنجه نرم مي‌کند. دفن غيربهداشتي زباله؛ دردي که اين روزها به اوج خود رسيده و مردم محلي را در برابر يک فاجعه زيست‌محيطي، متحد کرده است.
فاجعه‌اي که به گفته اهالي منطقه، با هجوم يک هفته پيش مگس‌ها به خانه‌هاي مسکوني مردم، تبديل به فاجعه‌اي انساني شده است. هجوم مگس‌ها و حشرات موذي به خانه‌هاي مردم محلي در منطقه سراوان، در يک هفته گذشته، باعث شده پويشي مردمي براي ممانعت از تخليه زباله در اين منطقه توريستي به راه افتد. در روزهاي گذشته، مردم سراوان در گروه‌هاي 300 تا 400 نفره با تشکيل زنجيره‌هاي انساني و بستن راه ورود کاميون‌هاي تخليه زباله، مانع از ورود اين خودروها به داخل منطقه سراوان شده‌اند. پويش مردمي «نجات سراوان» هم در شبکه‌هاي مجازي تشکيل شده تا همه مسئولان استاني و کشوري را متوجه يکي از فاجعه‌بارترين خسارات زيست‌محيطي استان گيلان کند؛ استاني که بالاترين سرانه توليد زباله در کشور را داراست اما به‌دليل مديريت ناکارآمد پسماند شهري و کمبود بودجه براي تخصيص امکانات و خريد دستگاه زبالهسوز، با همه زيبايي‌هاي طبيعي‌اش، رفته‌رفته در رده اول استان‌هاي آلوده کشور قرار خواهد گرفت.
30 سال است که سراوان محل دفن زباله‌هاي رشت است
موضوع
دفن غيربهداشتي زباله در سراوان، مسئله تازه‌اي نيست. مروري بر خبرها نشان
مي‌دهد، گيلان تا همين دو سال پيش، 31 مرکز دفن زباله داشته که هيچ‌کدام
آنها سيستم دفع بهداشتي شيرابه نداشته‌اند. کارخانه‌هاي بازيافت گيلان هم
فاقد مديريت اصولي دفع شيرابه‌ها به‌عنوان خطرناک‌ترين پسماند توليدي
هستند. از طرفي، بيش از 30 سال است که منطقه جنگلي سراوان که قرار بود
به‌صورت موقت به‌عنوان مرکز دفن زباله استفاده شود به منطقه‌اي دائمي براي
دفن زباله‌هاي شهري، صنعتي و بيمارستاني شهرهاي رشت، خشکبيجار، خمام و
لشت‌نشا تبديل شده است.
دفن زباله در اين مدت سبب مشکلات زيست‌محيطي فراوان براي روستاهاي اطراف و همچنين آلودگي منابع آب، رودخانه‌هاي زرجوب و گوهر رود و تالاب انزلي شده است. اين درحالي است که سراوان و پارک جنگلي آن داراي يکي از نادرترين گونه‌هاي گياهي و جانوري نه‌تنها در کشور بلکه در سطح جهان است. چشم‌اندازهاي طبيعي ﭘﺎرک سراوان و وﺟﻮد رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻔﯿﺪرود و ﺳﯿﺎهرود از جاذبه‌هاي گردشگري منطقه است که در کنار وجود ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺟﺎﻧﻮران ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﻗﺎول، ﮐﺒﮏ، دارﮐﻮب، ﺟﻐﺪﺟﻨﮕﻠﯽ، ﺧﺮﮔﻮش، راﺳﻮ و... از سراوان تابلويي بي‌بديل از زيبايي‌هاي طبيعي خلق کرده است. با اين همه، در کنار تمام اين زيبایي‌ها همواره نام سراوان با زباله عجين شده است؛ پارادوکسي که تاب‌آوري آن براي مردم محلي غيرقابل تصور است. وضعيتي که روز‌به‌روز پرمخاطره‌تر مي‌شود و جان صدها نفر از اهالي اين منطقه را تهديد مي‌کند، دفن غيربهداشتي زباله‌هاست.
تفکيک‌نشدن زباله‌ها از مبدأ و دفن زباله‌هاي شهري و بيمارستاني در اين محل، موضوعي است که با وجود وعده و وعيدهاي هرساله مسئولان مبني بر رسيدگي به وضعيت جمع‌آوري و از بين بردن زباله‌ها، به نتيجه نرسيده است. يک سال پيش بود که معصومه ابتکار، رئيس سازمان حفاظت محيط زيست، در سفر به استان گيلان، از نزديک در جريان وضعيت اسفبار منطقه سراوان قرار گرفت و ابراز اميدواري کرد هرچه سريع‌تر به اين موضوع رسيدگي شود. وعده خريد دستگاه زبالهسوز، مديريت اصولي پسماندهاي شهري و پيگيري جدي موضوع تفکيک زباله از مبدأ از سوی مسئولان استان، يکي از ده‌ها وعده‌اي بود که در همان سفر داده شد اما هنوز عملياتي نشده است.
اعتراض‌ها از کجا شروع شد؟
از اواخر هفته
گذشته، مردم و اهالي بومي سراوان با هجوم مگس‌ها و حشرات موذي به محل
سکونتشان مواجه شدند. آنها در اعتراض به دفن غيربهداشتي زباله‌ها در سايت
دپوي زباله سراوان، تجمعات اعتراض‌آميزي برگزار کردند. مردم مي‌گويند
مکاتبات و پيگيري‌هايشان با شهرداري و شوراي شهر، نتيجه نداده و وضعيت
سراوان همچنان بحراني است. در يک هفته گذشته، هجوم مگس‌ها و حشرات موذي
خواب و خوراک را از مردم شهر گرفته است. يکي از اهالي محل به
«وقايع‌اتفاقيه» مي‌گويد: «هجوم مگس‌ها وحشتناکه. باوجود اينکه پنجره‌ها
توري دارن، نمي‌شه جلوشونو گرفت.» او به وضعيت وخيم آب آشامیدنی سراوان
اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «ما سال‌هاست که از آب سراوان، واسه نوشيدن
استفاده نمي‌کنيم. خود من دو ساله که از آب واسه پخت‌وپز هم استفاده
نمي‌کنم، چون بوي تعفن و گاهي بوي صابون مي‌ده و اين به‌خاطر شيرابه‌هاي
زباله است که داخل جوي‌هاي فاضلاب، روان شدن.»
به گفته مردم محلي،
برگزاري تجمع و ايجاد کمپين‌هاي مردمي بايد تا به نتيجه‌رسيدن و عبور از
وضعيت بحراني سراوان، ادامه پيدا کند. آنها براي پيگيري جدي‌تر موضوع، يک
کمپين مجازي هم تشکيل داده‌اند. نام اين کمپين مردمي، «نجات سراوان» است و
هدف آن، ممانعت از تخريب بافت محيط‌زيستي سراوان و هشدار درباره بروز فاجعه
انساني در اين منطقه است. يکي از اهالي سراوان که در تجمعات هم شرکت داشته
است، درباره وضعيت فعلي منطقه مي‌گويد: مسئولان مي‌آيند و وعده مي‌دهند
اما 30 سال است که همش وعده داده‌اند و عمل نکرده‌اند. يک سال، وعده
گازرساني مي‌دهند و صداي مردم را خاموش مي‌کنند؛ سال بعد، وعده‌اي ديگر. با
همين حرف‌ها مردم را از خواسته اصلي و حق شهروندي‌شان که برخورداري از
فضاي زيست سالم است، محروم مي‌کنند. مگر ما چند منطقه توريستي مثل سراوان
داريم که اين‌همه گردشگر جذب مي‌کند.
او به جاذبه‌هاي گردشگري منطقه اشاره مي‌کند و مي‌گويد: منطقه سراوان از نظر فيزيکي و جغرافيايي در سطحي بالاتر از شهر رشت و دريا قرار دارد و شيرابه‌هاي زباله‌هاي دفن‌شده در اين منطقه، به مرور از طريق رودخانه‌هاي جليلي‌روخان، سياهرودخان و زرجوب، به‌طرف تالاب انزلي مي‌رود و اين مناطق را آلوده مي‌کند. با اين روندي که پيش مي‌رود، تا چند سال ديگر از اين منطقه، هيچ چيزي باقي نمي‌ماند؛ نه پرنده‌اي و نه گياهي. تا وقتي شهرداري فکري به حال مديريت پسماند و زباله‌ها نکند، سراوان محل هميشگي دفن زباله باقي خواهد ماند.
هجوم زباله‌ها به زيستگاه مرال و قرقاول نگران‌کننده است
درهمين‌حال،
يکي ديگر از اعضاي کمپين نجات سراوان با اشاره به تحقيقات گسترده‌اي که در
زمينه محل دفن زباله سراوان انجام شده است، مي‌گويد: در تحقيقاتي که انجام
داده بوديم و بعد از مرحله موقعيت زمين‌شناسي منطقه دپوی زباله، به بررسي
محل انتخاب اين منطقه براي دفع زباله رسيديم و در تحقيقات ميداني
انجام‌شده، اول از منابع طبيعي، محيط زيست و شهرداري علت را جويا شديم که
متأسفانه قبول نکردند که کدام دستگاه مربوط اين مجوز را صادر کرده، چون
منطقه سراوان و جنگل‌هاي اين نواحي، زيستگاه آهو يا مرال و قرقاول بود و
بيشتر در اين جنگل‌ها حضور داشتند و با وجود اين سهل‌انگاري، اين حيوانات
نابود شدند و الان هم سال‌هاست انسان‌ها در اين منطقه آسيب مي‌بينند و... .
وعده‌هاي زيادي داده شده، اما هنوز کاري صورت نگرفته است. اين درحالي است که يکي از اعضاي شوراي اسلامي شهر رشت ضمن اظهار تأسف از وضعيت پيش‌آمده در سراوان، به رسانه‌ای محلي گفته است: در شرايط فعلي شهرداري چاره‌اي غير‌از ريختن زباله در منطقه سراوان ندارد. واثق کارگرنيا، عضو شوراي اسلامي رشت، گفته است: در بحث ايجاد تصفيه‌خانه براي شيرابه‌هاي زباله، نيازمند تحويل زمين از سوي منابع طبيعي هستيم. تحويل زمين از سوي منابع طبيعي، به معناي قطع درختان براي ايجاد تصفيه‌خانه در مناطقي مانند سراوان است. منطقه‌اي که با جنگل‌هاي انبوهش شناخته مي‌شود با يک خطر ديگر هم مواجه است؛ موافقت منابع طبيعي با قطع درختان براي ساخت تصفيه‌خانه. اگرچه منابع طبيعي تاکنون در برابر اين مسئله مقاومت کرده اما در صورتي‌که اين اتفاق بيفتد، عملا محيط زيست سراوان آسيب جدي مي‌بيند. يکي از اهالي سراوان در‌اين‌باره مي‌گويد: به‌دليل اشتباهات زيادي که از قديم بوده، مجبوريم يه بهايي بپردازيم‌و...، قطع درختان اونجا در مقابل شيرابه‌ها و سفره‌هاي آب زيرزميني، ويروس‌ها و آلودگي‌ها قابل جبرانه؛ به اضافه اينکه تمام درخت‌هايي که در مسير شيرابه است، در حال نابوديه. همين الانم خيلياش خشک شده؛ يعني در هر صورت ما درختان زيادي رو از دست مي‌ديم.
اعتراض‌های مردمي، مقصد زباله‌هارا تغيير داده است
گفته
مي‌شود به‌دليل بسته‌شدن محل دفن زباله سراوان توسط مردم، شهرداري رشت
مجبور شده در روزهاي گذشته زباله‌ها را به شهرهاي ديگر ازجمله انزلي و
رضوانشهر منتقل کند. مردم محلي مي‌گويند از مجموع 600 تن زباله توليد‌شده
در شهرستان رشت، فقط بخش اندکي از زباله‌ها بازيافت مي‌شوند و بقيه به سمت
سراوان سرازير مي‌شوند. آنها مديريت نادرست شهري را دليل ادامه‌دارشدن روند
موجود مي‌دانند که دامنه آن به شهرهاي ديگر هم کشيده خواهد شد.
تفکيک
زباله از مبدأ و خريد دستگاه زبالهسوز، عمده‌ترين پيشنهاداتي است که در
کمپين نجات سراوان مطرح مي‌شود. با اين همه، گروه‌هاي زيست‌محيطي مي‌گويند
که حتي اضافه‌کردن زبالهسوز هم مشکل را حل نمي‌کند. پيمان بازديدي،
مدير‌عامل مؤسسه محيط‌زيستي «سرزمين ايده‌آل ما» که از فعالان مدني در حوزه
محيط زيست استان گيلان است، در‌اين‌زمينه به «وقايع‌اتفاقيه» مي‌گويد:
دستگاه زبالهسوز خودش يک معضل ديگه است؛ اون هم کلي کربن توليد مي‌کنه،
چون مردم شمال زباله‌هاي تر مثل ميوه، سبزي و برنج زياد دارند؛ درنتيجه
بهترين راه‌حل، ايجاد کارخانه‌هاي کود آلي به شيوه امروزي آن است. او ادامه
مي‌دهد: چند خبر تأييد‌نشده‌اي هم هست که گفته ميشه چند شرکت اروپايي هم
اعلام آمادگي کردن، ولي به خاطر قراردادي که با چين پيش از اين بسته شده،
اگه قرارداد جديدي بسته بشه، 11 ميليارد غرامت مي‌گيرن. به عقيده اين فعال
محيط زيست، اگر قرار است دستگاه زبالهسوز هم اضافه شود، بايد وضعيت
آلودگي آن نسبت به استانداردها مورد سنجش قرار گيرد. يکي از اهالي سراوان
در اين رابطه مي‌گويد: زباله‌سوزها کربن توليد مي‌کنند و بايد منطبق با
استانداردها باشه وگرنه، خطرات خودش رو داره... و مکمل زبالهسوز براي اين
وضع، کارخانه کود آلي است؛ اونم با تجهيزات امروزي.
در روزهاي گذشته با وجود بارندگي‌ها و خنک‌شدن هوا اعتراضات مردمي حتي به ساعات پاياني شب هم کشيده شد و مردم با بستن محل عبور‌و‌مرور خودروهاي حمل زباله، از ورود آنها و تخليه زباله در سايت سراوان جلوگيري کردند. در اين مدت، برخي مسئولان با وعده‌هايي تلاش کردند مردم را از ادامه تجمع و جلوگيري از ورود خودروهاي تخليه زباله منصرف کنند. اعتراضات مردمي تاکنون به ريخته‌شدن شن روي زباله‌ها منجر شده و تاکنون توانسته است، توجه مسئولان را به تبعات اين فاجعه زيست‌محيطي جلب کند. مردم مي‌گويند: از مسئولان استان تا سازمان محيط زيست بايد براي نجات سراوان متحد شوند.