رویداد۲۴- روابط ايران و ترکيه حالا وارد مرحله جنگ لفظي تازه‌اي شده است و اگرچه به زعم برخي از کارشناسان، نشانه بالا‌رفتن تنش‌هاي ميان دو کشور مهم منطقه تلقي مي‌شود و از آن به برگ‌ريزان روابط ياد می‌کنند، اما مي‌تواند در ادامه استراتژي‌هاي تثبیت‌شده دو طرف در منازعات منطقه‌اي باشد. در آخرين چالش لفظي، نعمان قورتولموش، معاون نخست‌وزير ترکيه، ايران را به دخالت در عراق و دامن‌زدن به اختلافات فرقه‌اي در اين کشور متهم کرده است؛ هر چند اظهارات او بيشتر در واکنش به عمليات اخير نيروهاي عراقي با حمايت نيروهاي ائتلاف براي آزادسازي موصل است تا منافع ترکيه در عراق تضعيف نشود.
نعمان که بدون موافقت سازمان ملل نيروهاي کشورش در خاک عراق به سر مي‌برند، گفته است: ترکيه چشم طمع به خاک عراق ندوخته است و ما هيچ طرح و برنامه‌اي براي الحاق کرکوک يا موصل به خاک ترکيه نداريم، اما حمله به بعشيقه تفاوتي با حمله به آنکارا ندارد!
با اين حال معاون نخست‌وزير ترکيه براي تغيير زمين بازي مدعي شده است: «ايران عامل مشکلات عراق است نه ترکيه! با همه گروه‌هاي شيعي عراق روابط خوبي داريم و رابطه ما با شيعيان عراق هيچگاه آسيب نديده است.»
اظهارات نعمان واکنش ايران را نيز به همراه داشت به‌طوري‌که سخنگوي وزارت امور خارجه ايران گفت: «فرقه‌گرايي، قوميت‌گرايي و دامن‌زدن به اختلافات مذهبي در سياست‌هاي اصولي منطقه‌اي و بين‌المللي جمهوري اسلامي ايران هيچ جايگاهي نداشته است و ندارد.»
بهرام قاسمي در واکنش به اظهارات نعمان قورتولموش، معاون نخست‌وزير ترکيه، درباره تأثير سياست‌هاي مذهبي جمهوري اسلامي ايران در عراق گفت: سياست‌هاي منطقه‌اي جمهوري اسلامي ايران برآمده از ارزش‌ها و تعاليم والاي انساني و اسلامي است که در آن امنيت و ثبات همسايگان به‌ويژه کشورهاي اسلامي از اولويت بالايي بر‌خوردار است.
سخنگوي وزارت امور خارجه همچنين يادآوری کرده است: «نفوذ معنوي جمهوري اسلامي ايران برآمده از حسن‌نيت توأم با احترام به حفظ استقلال و تماميت ارضي همسايگان است که درک آن نبايد براي برخي ناظران سخت باشد.» ضمن آنکه سفير ترکيه در تهران هم به وزارت امور خارجه ايران احضار شد.
با اين حال به نظر نمي‌رسد موضع اخير ترکيه چرخش جديدي در سياست‌هاي اين کشور در مناقشات منطقه‌اي باشد. حدود يک ماه پيش نيز عادل الجبير، وزير خارجه عربستان سعودي، ادعاهاي مشابهي درباره عراق و نقش ايران در اين کشور مطرح کرده بود و همسويي ترکيه با عربستان، از منافع مشترک اين دو کشور در درگيري‌هاي خاورميانه حکايت مي‌کند.
اين در حالي بود که با حمايت ايران از دولت ترکيه در جريان کودتاي اخير اين کشور آن هم در شرايط سکوت غرب، به نظر مي‌رسيد باب تعاملات جديد در روابط آنها گشوده شده باشد تا به‌زعم عده‌اي کم‌کم ذهنيت تاريخي چالدران از نگاه‌هاي دو طرف زدوده شود؛ آن هم پس از چالش فتح‌الله گولن و اتهاماتي که ترکيه به او نسبت داده بود و موجب شد دست‌کم در سطوح بيروني روابط ترکيه و ايالات متحده که گولن در آنجا به سر مي‌برد، تيرگي ايجاد کند؛ زیرا اردوغان کاخ سفيد را به حمايت از گولن که به گفته دولت ترکيه پشت پرده کودتاي اخير قرار دارد، متهم کرده بود و از نظر برخي تحليلگران این امر ترکيه را ناچار به چرخش به سمت روسيه و ايران کرد.
هرچند تنازعات آشتي‌ناپذير دو کشور در جنگي نيابتي در سوريه در سال‌هاي اخير، جبهه‌اي جدي براي رقابت جمهوري اسلامي ايران و ترکيه تلقي مي‌شد، حمايت ايران از بشار اسد از يک سو و تقويت نيروهاي مخالف بشار اسد از سوی ترکيه از سوي ديگر، بديهي‌ترين محور اختلاف محسوب مي‌شد.
از سوي ديگر، پس از خارج‌شدن مصر از حلقه بازيگران اصلي منطقه و درگيرشدن عربستان در پروژه يمن، ترکيه و ايران در صدر قدرت‌هاي تأثيرگذار منطقه‌اي قرار گرفتند، اما بهبود روابط دو کشور به معناي چرخش استراتژيک در سياست خارجي ترکيه درباره ايران نبود و تاکتيک‌هاي مقطعي متناسب با سير سريع تحولات منطقه محسوب مي‌شد.
تأمين گاز با قيمت پايين از ايران هم از آن دست منافعي است که چرخش‌هاي تاکتيکي را از سوي اردوغان رقم زد اما منافع کلان‌تر در بحران سوريه، مانع از آن مي‌شود که دل‌هاي دو کشور از هم صاف شود، زیرا منافع کلان‌تر ترکيه در منطقه را بايد در اهميت ژئوپلیتیک گازي در تحولات اخير جست‌وجو کرد. اين همان موضوعي است که يکي از گره‌گاه‌هاي اصلي ناآرامي‌هاي اخير منطقه محسوب مي‌شود.
انتقال گاز جنوب و حاشيه خليج‌فارس به اروپا براي جبران چالش‌هاي تأمين گاز از روسيه، موجب مي‌شود با تمام تضادهاي ساختاري و نظري ميان عربستان و ترکيه و حتي قطر، اشتراک منافع اقتصادي در پروژه انتقال گاز، اظهارات لفظي مشترک عليه ايران را از سوي حاکمان سعودي و دولت اردوغان رقم بزند. بي‌دليل نيست که در سال‌هاي گذشته و آغاز درگيري‌ها در سوريه رسانه‌هاي نزديک به حزب حاکم ترکيه با دخالت در امور ايران و طرح ادعاهايي بي‌اساس، وضعيت داخلي ايران را از منظر مسائلي چون حقوق اقليت‌ها به‌ويژه اهل تسنن و اقليت‌هاي زباني و نژادي مورد توجه قرار دادند و حالا يک ماه پس از ادعاهاي عربستان عليه ايران، ترکيه هم اظهارات مشابهي را مطرح مي‌کند. با چنين نگاهي، اظهارات معاون نخست‌وزير ترکيه نه‌تنها اتفاق تازه‌اي در روابط دو کشور نيست، بلکه در ادامه سناريوي اقتصادي- سياسي منطقه قابل بررسي است.
منبع: وقایع اتفاقیه