شهرداری این‌بار روی آخرین باقیمانده‌های حیات‌وحش و گونه‌های گیاهی طبیعی شهر تهران، دست گذاشته است؛ پارك ملي سرخه‌حصار با بيش از دوقرن قدمت در شرقي‌ترين نقطه تهران قرار دارد و حالا بقاياي ساخت يك اتوبان درحدود ٣كيلومتر از آن ديده مي‌شود.
آبان سال گذشته توافقي ميان شهرداری تهران، سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی و نیز ستاد کل نیروهای مسلح شكل گرفت تا ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي آن انجام شود.
اما حالا مدیرکل دفتر ارزیابى‌هاى زیست‌محیطى سازمان حفاظت محیط‌زيست به «شهروند» مي‌گويد: «حدود ٢ تا ٣كيلومتر از طرح ساخت اتوبان شهيد شوشتري در پارك سرخه‌حصار قبل از ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي انجام شده است، درحالي كه اگر پيش از اين ارزيابي‌ها بخشي از آن انجام شود، عملا ارزیابي‌هاي آن را از موضوعيت خارج مي‌كند.» شهرداري تهران مدت‌هاست درساخت پروژه‌هاي شهري، از بزرگراه گرفته تا ساخت پياده‌راه و درياچه ملاحظات زيست‌محيطي، فرهنگي يا اجتماعي را فراموش كرده و همواره مهم‌ترين انتقادي كه به پروژه‌هاي شهري داده مي‌شود، درباره توجيه‌نبودن طرح است. سال گذشته هم همين اتفاق براي پارك سرخه‌حصار و بزرگراه شهيد شوشتري به وقوع پيوست؛ محدوده‌اي كه از سه‌دهه قبل با حاشيه‌ها و مشكلات زيادي همراه بوده است. اگر ٣٠سال قبل براساس تخلف تعاونی مسکن وزارت جهاد کشاورزی موجبات تخريب منابع طبيعي در اين منطقه و در قالب ساخت شهرك زيتون فراهم شد، سال گذشته هم شهرداري در ادامه ساخت بزرگراه شهيد شوشتري به پارك سرخه‌حصار رسيد و وقتي سعي داشت مقدمات قطع درختان و ساخت بزرگراه در اين پارك را آماده كند، با هشدارهاي سازمان محيط‌زيست روبه‌رو شد. بنابراين طرح متوقف شد. حالا به اعتقاد «حمید جلالوندى» اقداماتي كه شهرداري در آنجا انجام داده، كمي كار ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي را سخت كرده است: «از مقطعي كه به شهرداري اعلام كرديم، كار ساخت اتوبان در سرخه‌حصار متوقف شود اما گزارش كارشناسان ما نشان مي‌دهد بخشي از پروژه اجرا شده است؛ درحالي كه اگر طرحي قبل از ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي اجرا شود، مسير بررسي و ارزيابي آن متفاوت خواهد بود. طبق قانون بايد امكان‌سنجي، مكان‌سنجي و ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي هر طرحي تا پيش از اجراي آن انجام شود و اگر بخشي ازآن اجرا شود، ديگر
نمي شود كاري كرد، اما در كل چون اين پروژه يك طرح ملي است، بايد بررسي
شود تا اگر لازم شد، مسير آن را تغيير بدهيم.» او به «ایلنا» هم در
اين‌باره گفته بود: «ارزیابى این پروژه در کارگروه استان بررسى شده و استان
تقریبا با این پروژه موافقت کرده و آن را به مرکز فرستاده‌اند. درمرکز نیز
٢ جلسه درمورد آن برگزار شده اما تصمیمى در مورد آن گرفته نشده است، زیرا
این پروژه پیشرفت فیزیکى داشته، به همین دلیل نیز باید در کمیته سه‌نفره
دولت متشکل از سازمان حفاظت محیط‌زیست، معاونت اجرایى ریاست‌جمهورى و
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزى درمورد آن تصمیم‌گیرى شود.»
البته آنچه
به‌عنوان الزامات در دنيا براي ساخت بزرگراه درميان پارك‌هاي ملي و جنگل‌ها
درنظر گرفته مي‌شود، همواره براين تأكيد دارد كه كمترين آسيبي به
گونه‌هاي بومي گياهي و جانوري وارد نشود. دراين صورت مسير يا بايد به
صورت زير گذر يا روگذر ساخته شود. «محمد حقاني»، رئيس كميته محيط‌زيست
شوراي شهر تهران در گفت‌وگو با «شهروند»، هم در اين‌باره توضيحاتي دارد:
«در اطراف تهران حدود ٤ تا ٥ زيستگاه طبيعي وجود دارد كه نبايد هيچگونه
اقدامات عمراني در آن انجام شود، چون ايجاد دسترسي و ساخت بزرگراه و جاده
دراين زيستگاه‌ها باعث مي‌شود گونه‌هاي مختلف گياهي، حيواني و بومي اين
مناطق از بين برود. وقتي به اين مناطق دسترسي ايجاد مي‌شود، ممكن است اين
زيستگاه‌ها مورد دستبرد قرار بگيرند.» او درباره الزامات زيست‌محيطي كه در
اينگونه موارد بايد رعايت شود، مي‌گويد: «در دنيا هرگز اينگونه اقدامات
انجام نمي‌شود اما اگر بنا به شرايطي خاص بخواهند درپارك‌هاي ملي و
زيستگاه‌ها اتوبان بسازند، دو راه را پيش‌بيني مي‌كنند. اول اينكه با احداث
تونل از زيرزمين هم ساخت اتوبان را ادامه مي‌دهند و هم دسترسي انسان‌ها به
اين زيستگاه قطع شود. دومين راه هم احداث پل هوايي درطول مسير تقاطع است
كه باز هم دسترسی از بين مي‌رود.» به گفته اين عضو شوراي شهر تهران وضعيت
درباره اين بزرگراه هم بايد به همين صورت باشد: «سال گذشته در بازديدي كه
از اين منطقه انجام شد، متوجه شديم كه حتي چند اصله درخت جابه‌جا شده است
كه البته مشكل خاصي وجود نداشت. در آن زمان هم مسئولان شهرداري به ما اعلام
كردند كه منتظر پاسخ محيط‌زيست هستند تا همكاري‌هاي لازم با اين سازمان
آغاز شود، چون سازمان محيط‌زيست با ساخت اتوبان از پارك ملي سرخه‌حصار به
شدت مخالفت كرده بود. بنابراين مديريت شهري هم مي‌بايست يكي از اين دو راه
را انتخاب كنند و به هيچ‌وجه نبايد در آنجا اتوبان ساخته شود. ساخت اتوبان
يا بزرگراه در اين منطقه ملي برخلاف تمامي شاخص‌ها و ضابطه‌هاي زيست‌محيطي
است و اگر اين كار انجام شود، يعني محيط‌زيست در اطراف شهر تهران تحت
دستبرد قرار مي‌گيرد، چون اين زيستگاه‌ها اگر آسيب ببيند، منطقه به هيچ
قابل احيا نيست. بنابراين نقطه نظرات و ملاحظات مسئولان و كارشناسان سازمان
حفاظت محيط‌زيست هرچه كه باشد، شهرداري تهران بايد به آن تمكين كند.»
البته ساخت تونل يا زيرگذر هم ظاهرا مشكلاتي براي اين منطقه ايجاد مي‌كند و
گفته مي‌شود؛ ساخت تونل نیازمند عملیات انفجار و سنگ‌برداری است كه دراين
صورت هم بيم آن مي‌رود كه به حيات پارك ملي آسيب برسد.
طرح ساخت بزرگراه
شهید شوشتری از سال ٩٢ در مرز شرقی حریم تهران و به موازات بزرگراه بسیج و
بزرگراهی شمالی- جنوبی است که از تقاطع بزرگراه رسالت با بزرگراه شهید
یاسینی آغاز شده و قرار است پس از عبور از یک مسیر ١٣کیلومتری، به تقاطع
بزرگراه دولت‌آباد با بزرگراه امام رضا(ع) برسد. سال ٩٣ محمدباقر قالیباف،
شهردار تهران از اين طرح با عنوان بزرگترين طرح عمراني كشور نام برد و گفت
كه تا پايان سال ٩٥ به بهره‌برداري مي‌رسد، اما از آن زمان به بعد،
بسياري از كارشناسان محيط‌زيست انتقادات خود را در اين‌باره مطرح كردند؛
چراكه طبق تخمين‌هاي اوليه به نظر مي‌رسيد كه عبور اين بزرگراه از پارك
سرخه‌حصار منجر به قطع دست‌کم ٥هزار اصله درخت ٤٠ساله کاج و تعداد زیادی
درختان جوان‌تر و درختچه و نابودی بخش انبوهی از این جنگل شود. طبق قوانین
هرگونه دخل و تصرف ازجمله احداث جاده و اتوبان در پارک ملی ممنوع است. اين
پارک ده‌ها گونه جانوری نظیر قوچ و میش، کل و بز و آهو و همچنین صدها گونه
گیاهی به‌ویژه درختان و درختچه‌های بومی نظیر بادام وحشی دارد و به‌عنوان
ریه تنفسی محسوب می‌شود. آن هم درشرايطي كه هنوز نتايج ساخت اتوبان‌هاي
عريض و طويلي ديگري در تهران چون صدر يا امام علي در كاهش ترافيك تهران در
ابهام قرار دارد.
اوايل مهر امسال هم «محمدهادی حیدرزاده»، مدیرکل حفاظت
محیط‌زیست سابق استان تهران در تشریح آخرین وضع بزرگراه شهيد شوشتري در
اين‌باره گفت: «احداث این پروژه هنوز در مرحله کارشناسی است و چون از داخل
پارک ملی خجیر و سرخه‌حصار و منطقه حفاظت شده می‌گذرد، سازمان محیط‌زیست با
این پروژه مخالفت کرده است. برای احداث این اتوبان، یک گزینه را برای
شهرداری درنظر گرفته‌ایم و آن این است که اگر کل اتوبان از زیرزمین عبور
کند، قابلیت طرح مجدد درکمیته ارزیابی محیط‌زیست را پیدا می‌کند.» البته
آنطور كه مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران گفته، احداث این اتوبان در
زیرزمین هزارمیلیارد تومان به هزینه این پروژه اضافه می‌کند و شهرداری به
منظور رعایت مسائل محیط‌زیستی قبول کرده است که این هزارمیلیارد تومان را
پرداخت کند. حالا طرح احداث اتوبان شهید شوشتری مجددا در کمیته محیط‌زیست
ارزیابی می‌شود و اگر کمیته محیط‌زیست موافقت کند که این اتوبان از زیرزمین
عبور کند، این طرح باید درشورایعالی حفاظت محیط‌زیست مجددا بررسی شود.