رویداد۲۴ لیلا فرهادی: میخائیل اولیانوف مذاکره‌کننده ارشد روسیه در وین نقش فعالی در مذاکرات احیای برجام (یا عنوانی که دولت ابراهیم رئیسی اصرار دارد به کار ببرد یعنی مذاکرات لغو تحریم‌ها) پیدا کرده است. اولیانوف به طور مستمر تصاویری از مذاکرات محرمانه با نماینده آمریکا در امور ایران، مذاکره با همه اعضای برجام به جز ایران و اخبار وین را در توییتر شخصی‌اش منتشر می‌کند.
او تنها نقش مترجم ایران در مذاکرات وین را بازی نمی‌کند و ظاهرا بر مذاکرات ایران با عربستان که همزمان با وین در بغداد و احتمالا پایتخت‌های ایران و سعودی در جریان است هم تاثیر مستقیم دارد. اخیرا اولیانوف تصویری از مذاکرات خود با نماینده دائم عربستان در سازمان‌های بین المللی وین منتشر کرده که در حال ارائه گزارشی درباره مذاکرات برجام به طرف سعودی است. او گفته در این نشست تبادل دیدگاه درباره موضوعات امنیتی خلیج فارس هم انجام شده است. جالب آنجا که خبرگزاری دولتی ایران در مطلبی نوشته مذاکرات اولیانوف و عربستان ارتباطی به برجام نداشته است. البته همین تکذیبیه درباره کره جنوبی هم صادر شد و ظاهرا کشورهای دیگر در برجام دخالت و نقش دارند و موضع خودشان را در وین به نماینده روسیه بیان می‌کنند و ایران فعلا تنها نقش تکذیب‌کننده بر عهده گرفته است!
در چنین فضایی درگیری لفظی اولیانوف با ظریف نگرانی‌ها را از بابت نقش روسیه در امور داخلی ایران تشدید کرده است. روز جمعه سفیر روسیه در وین به کامنت یکی از کاربران ایرانی که به اظهارات ظریف درباره نقش منفی روسیه بر روند برجام اشاره کرده بود واکنش نشان داد. او در پاسخ اظهارات محمدجواد ظریف وزیر خارجه سابق ایران درباره روسیه را ناشی از سردرد یا دندان‌درد خواند.
محمدجواد ظریف مصاحبه با مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری در پایان دوران وزارتش به نقش روسیه در مذاکرات سال ۲۰۱۵ اشاره کرده بود. او در این مصاحبه که فایل صوتی آن قبل از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ افشا شد، گفته بود روسیه برای نابودی برجام از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. ظریف در مورد کارشکنی روسیه در برجام گفته بود «روس‌ها فکر نمی‌کردند برجام به نتیجه برسد و در هفته‌های آخر که دیدند برجام دارد به نتیجه می‌رسد، شروع کردند به طرح پیشنهاد‌هایی جدید.»
او به غیبت وزیر خارجه روسیه در عکس پایانی امضای توافقنامه برجام هم اشاره کرده و گفته بود همین عکس بیانگر بسیاری از موضوعات در برجام بود، چون مسکو هفته آخر تمام تلاش خود را به خرج داده بود که برجام به نتیجه نرسد.
اولیانوف با اشاره به این اظهار نظر‌ها در توییتر خود خطاب به کاربری که اظهارات ظریف به سندی دال بر مداخلات عجیب روسیه خوانده بود نوشت: «شما آزادی که خودت را با اظهارنظر‌های فردی که تحت تاثیر دندان درد، سردرد یا یک چیز دیگری بوده گول بزنی.»
البته اولیانوف این توییت را کمی بعد از انتشار حذف کرد و در پاسخ به روزنامه‌نگار ایرانی که روسیه را به سیاست ریاکارانه متهم کرده بود نوشت: «ظاهرا شما فرق بین بزدلی و ادب را نمی‌دانید. من این توییت را به این دلیل حذف کردم که فهمیدم ظاهرا ایرانی‌ها آن را توهین‌آمیز قلمداد کرده اند. برعکس شما من به اینکه به دیگران توهین نکنم، اهمیت می‌دهم.»
اولیانوف البته صبح امروز توییتی زده و در آن تولد محمدجواد ظریف را تبریک گفته است. او در این توییت از ظریف با عنوان بهترین‌ها یاد کرده و نوشته «در جلسات مختلفی با حضور ایشان شرکت کردم، احساس احترام نسبت به او دارم. نمونه‌های متعددی از همکاری‌های موفق روسیه و ایران در قرارداد برجام را فراموش نخواهیم کرد.»
ظاهرا اولیانوف خواسته بود با این پیام به نوعی از ایران دلجویی کند، با اینهمه موضوع روابط ایران و روسیه در طول تاریخ همچنان مورد بحث بود و برخی با استناد به تاریخ روابط ایران و روسیه معتقدند مذاکره با میانجی‌گری روسیه به منزله تضییع حقوق ایران در وین خواهد بود و آنچه در نهایت به عنوان توافق در وین حاصل می‌شود تضمین‌کننده منافع ایران نیست.
محمدجواد ظریف در کتاب خاطراتش به برخی دشمنی‌های روسیه با ایران اشاره کرده است. ظریف که که در زمان امضای قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت که به جام زهر معروف است است، نمایندگی ایران در سازمان ملل را برعهده داشته در کتاب خاطراتش نوشته هیاتی از کا.گ.ب شوروی عازم ایران شده که به طرف مذاکره بگوید نمایندگی ایران در نیویورک به شما خیانت کرده، زیرا ما به نماینده شما گفته بودیم که در مقابل قطعنامه دوم مقاومت می‌کنیم، ولی آن‌ها این نامه را نوشتند.
منظور ظریف از قطعنامه دوم در واقع قطعنامه‌ای بود که بعد از ۵۹۸ در دست تدوین شورای امنیت سازمان ملل بود. بر اساس آن قرار بود اقدامات سیاسی و اقتصادی علیه ایران تشدید شود. این قطعنامه زمانی تدوین شده بود که ایران هنوز قطنامه ۵۹۸ را قبول نکرده بود. ظاهرا در آن زمان نماینده شوروی به ظریف گفته از مرکز دستورالعمل دارند که در جلسه بعدی اعضای دائم شورای امنیت مقاومت در برابر عدم تصویب قطعنامه شدیدالحن‌تر را متوقف کنند.
ظریف در خاطراتش نوشته «من این موضوع را به تهران گزارش کردم. در تهران با حضرت امام مشورت کردند و قرار شد نامه‌ای برای پذیرش قطعنامه اول یا همان ۵۹۸ نوشته شود.» او میگوید ساعت‌ها با دیکشنری دنبال واژه‌ای می‌گشته که در نامه پذیرش قطعنامه ۵۹۸ بنویسد که هم معنای پذیرش بدهد هم به لحاظ حقوقی بار پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را نداشته باشد. در نهایت هم به لغت «تانتامونت tantamount» رسیده است.
ظریف در خاطراتش نوشته بعد از این نامه نماینده کا.گ.ب شوروی هیاتی به تهران فرستاده که بگوید نمایندگی ایران در نیویورک خیانت کرده است. او در استدلال چرایی اقدام شوروی گفته «آن‌ها می‌خواستند تیمی که در نیویورک بسیار موفق عمل کرده بود را از بین ببرند.»
او در جای دیگری از کتاب خاطراتش به سوءاستفاده شوروی از نقاظ ضعف ایران اشاره کرده و نوشته «در زمان وزارت علی‌اکبر ولایتی یک سرویس خارجی (که ظاهرا منظور شوروی است) می‌دانسته که اگر عکس یکی از سفرا را با یک خانم مونتاژ کند و بفرستد می‌تواند آینده او را نابود کند.»
نقش تاریخی روسیه در سیاست ایران در سال‌های اخیر برجسته‌تر شده است. یکی از نقاط عطف این مداخلات را باید استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان برای پرواز جنگنده‌هایش به سمت سوریه خواند. سیاستی که مورد انتقاد محمدجواد ظریف هم واقع شده بود.
ظریف در فایل صوتی مصاحبه‌اش با سعید لیلاز به سفر ناگهانی سردار سلیمانی فرمانده وقت سپاه قدس به مسکو اشاره کرده که به ورود ایران به جنگ سوریه منتهی شده است. او گفته این سفر هم نقشه روسیه بوده، چون تا قبل از ورود روسیه، نیرو‌های زمینی ایران در حال جنگ در سوریه نبودند، اما پس از آن بود که درگیر شدند.
او تصمیمات مسکو را مخل دیپلماسی وزارت خارجه و برجام خوانده و گفته «چرا روسیه در حالی که می‌توانست از روی مدیترانه خاک سوریه را بزند، اما از روی ایران زد؟ چرا هواپیما‌های روسیه از روی ایران پرواز کردند. این اتفاق‌ها همه مال بعد از برجام است.»
موسسه بروکینز در یادداشتی که ژانویه سال ۲۰۲۰ منتشر شده پیروز نهایی درگیری ایران و آمریکا را روسیه خوانده است. این نشریه معتبر آمریکایی به مساله ترور قاسم سلیمانی توسط آمریکا اشاره کرده و گفته بعد از این ترور روسیه فرصت دیگری برای تعمیق نفوذش در خاورمیانه پیدا کرده است. حادثه‌ای که در واقع بهانه‌ای برای جریان حاکم بر کشور شد تا از نشستن هیات مذاکره کننده ایرانی پشت میز مذاکره مستقیم با آمریکا که پیش از آن دست‌کم در مورد برجام مجوزش صادر شده بود، جلوگیری کنند.