نشنال اینترست به قلم کارشناس آذربایجانی، تنش مرزی میان ایران آذربایجان را از دید این کشور توصیف کرده است. در این گزارش آمده «روز ۲۶ آپریل سال ۲۰۲۱ قبل از آغاز تنش‌ها میان ایران و آذربایجان رئیس جمهور آذربایجان الهام علی‌اف از مناطق آزاد شده آذربایجان که قبلا در دست ارمنستان بود دیدن کرد. در این دیدار علی‌اف از مرز مشترک ایران و آذربایجان به عنوان «مرزدوستی» یاد کرد. این اظهار نظر نشان داد که آذربایجان تعمدی در بر هم زدن روابط با ایران نداشته است.»
به گزارش رویداد۲۴ همزمان با این اتفاقات آذربایجان به ایران خبرداده بوده که عبور کامیون‌هایش از منطقه قره باغ بدون اجازه گمرکی از آذربایجان عملا بی‌احترامی به تمامیت ارضی این کشور است. مدتی بعد علی‌اف علنا اعلام کرد که به ایران بابت این اقدام هشدار‌های لازم را شفا‌ها داده است. بار دوم آذربایجان در یادداشتی رسمی این مساله را به تهران گوشزد کرد. بار سوم پلیس مرزی و ایستگاه پلیس در مناطق آزاد شده دایر کرد تا جلوی عبور کامیون‌های ایرانی به سمت ارمنستان را از این منطقه بگیرند و در همین میان هم چند راننده کامیون ایرانی که بدون مجوز در حال عبور بودند، بازداشت شدند.
بعد از این ماجرا راننده‌های ایرانی با تعویض پلاک خودرو و تبدیل خودروشان به خودروی ارمنی به عبور غیرفانونی از قره‌باغ ادامه دادند. این روند همزمان شد با گزارش‌هایی مبنی بر حضور غیر قانونی ایرانی‌ها در مناطق آزاد شده. ایران همه این موارد را تکذیب کرده و در مورد کامیون‌ها هم گفته همه آن‌ها به بخش خصوصی تعلق داشتند و دولت هیچ کنترلی بر اقدامات بخش خصوصی نداشته است. در نهایت هم تهران یک رزمایش نظامی در کنار مرز‌های آذربایجان برگزار شد و به گفته تحلیلگران هدفش این بود که به آذربایجان بگوید باید پرچمش را پایین بکشد. این اقدام ایران هم کارساز نبود.
فرآیند عادی سازی روابط زمانی آغاز شد که ایران به درخواست آذربایجان مبنی بر اخترام به تمامیت ارضی آذربایجان و عدم عبور غیرقانونی کامیون هایش از منطقه قره باغ تن داد. نشنال اینترست این روند را نشان دهنده امکان‌پذیر بودن توافق با ایران خوانده و نوشته «عادی‌سازی روابط با ایران به نفع هر دو کشور بود. نوامبر سال ۲۰۲۱ روسای جمهوری ایران و اذربایجان در ترکمنستان با هم دیدار کردند و به توافق‌های سازنده و مهمی دست پیدا کردند. هر سه کشور یک توفق سوآپ گازی امضا کردند که عبور ۲ میلیارد متر مکعب گاز ترکمن از ایران به سمت آذربایجان را تسهیل می‌کرد.»
بیشتر بخوانید: درگیری آمریکا با سه جبهه در وین/ آیا برجام به مرگ طبیعی دچار می‌شود؟
ماه دسامبر هم خبر خوب بعدی منتشر شد. خیرالله خادمی معاون وزیر راه ایران اعلام کرد که یک پل روی دریاچه آستاراچای در مرز ایران و آذربایجان قرار است ساخته شود. روز بعد آذربایجان، گرجستان و ایران به توفق مسیر ترانزیتی جدید برای اتصال خلیج فارس به دریای سیاه دست پیدا کردند. در همان ماه دسامبر مهدی جمشیدی دانا مدیر شرکت حمل گاز ایران گفت گاز توان انتقال گاز در زیرساخت شبکه گازی ایران بیشتر است و تا ۹۰۰ میلیون متر مکعب گاز در روز قابلیت انتقال دارد.
همه این توافقات از جمله توان بالقوه صادرات گاز ایران و ترکمنستان به بازار اروپا میتواند بازی‌های ژئوپلتیک منطقه را تغییر دهد. کشور‌های اروپایی در حال حاضر در بدترین بحران گازی تاریخشان به سر میبرند و دسترسی آن‌ها به گاز ترکمسنتان از طریق قفقاز میتواند جان دوباره‌ای در آن‌ها بدمد. البته که همه این‌ها بستگی به همت کشور‌های اروپایی دارد.
در این شرایط جریان مذاکرات وین برخلاف همه تحولاتی است که از آن یاد شد. آمریکا و ایران در سیکل بی‌اعتمادی نسبت به دیگری گیر کرده‌اند. چنانچه نشریه اینترست نیز نظر برخی تحلیلگران که اقدامات آذربایجان را ناشی از تصمیمات ترکیه یا اسرائیل یا حتی مخالفان ایران در واشنگتن خوانده بودند مورد نقد قرار داده و نوشته «به نظر این افراد باکو تعمدا در حال تنش‌افزایی با ایران بوده تا به اهداف ژئوپلتیک خود برسد. اما اشتباه آن‌ها محرز است. اولا که حمایت ترکیه و اسرائیل از آذربایجان همیشه به جای اینکه تحت عنوان دوستی دولت‌های مستقل تفسیر شود، به عنوان کشور‌های بالادستی در برابر عروسک خیمه شب‌بازی شان تفسیر می‌شود. در ثانی بسیار از کارشناسان به ویژه غربی‌ها از درک ماهیت و منطق سیاست خارجی آذربایجان ناتوانند. آن‌ها سده انکارانه سعی میکنند آذربایجان را در طبقه بندی حامی روسیه، حامی غرب یا حامی اسرائیل جای بدهند و به کلی این واقعیت را ممکن است کشوری وجود داشته باشد که منافع ملی‌اش را دنبال می‌کند، انکار میکنند.
نویسنده آدربایجانی این یادداشت در نهایت یک بار دیگر از مفسران غربی خواسته سوگیری‌هایشان را کنار بگذارند و از بهبود رابطه ایران و جمهوری آذربایجان درس بگیرند. هرچند دوام و پایداری این رابطه شکننده باید محک زده شود.