رویداد۲۴ یکی از مسائلی مهمی که در خصوص شدت گرفتن احتمال حمله روسیه به اوکراین مطرح می شود آینده روابط تهران و کی یف در ابعاد و حوزه های گوناگون است. شاید مهمترین پرسش میزان تاثیر این جنگ بر آینده روابط سیاسی و اقتصادی ایران و اوکراین و پدید آمدن معادلات جدید باشد که برای درک بیشتر این موضوع نگاه تاریخی می تواند تا حدودی پاسخی برای پرسش ها ارائه دهد. همزمان با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در تاریخ ۲۴ آگوست ۱۹۹۱ پارلمان جمهوری اوکراین رای به استقلال این کشور داد و در همان برهه جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که استقلال اوکراین را به رسمیت شناخت و ریشه‌های تاریخی و فرهنگی بین دو ملت روابط دوستانه ای را بین دو کشور بوجود آورد. روابطی که حتی گفته می شود از زمان اشکانیان نیز برقرار و در سرزمین های فعلی اوکراین از طریق حضور ایرانیان در آن برهه و همچنین از طریق ارتباطات از منطقه قفقاز و آسیا میانه وجود داشته است.
امضا تفاهم نامه بوداپست در سال ۱۹۹۴ چهارمین قدرت هسته‌ای جهان را در ازای گرفتن ضمانت‌های امنیتی به پای میز مذاکره کشاند، تفاهم نامه‌ای که نه تنها برای این کشور امنیت نیاورد بلکه استقلال سیاسی اوکراین را هم کم رنگ‌تر کرد. در واقع مرور تاریخ نشان می دهد که روابط اوکراین در طول تاریخ تحت تاثیر کشورهای غربی بوده است. در سال ۱۹۹۸ در سفر مادلین آلبرایت وزیرخارجه وقت آمریکا به کی یف، در حالی که قرادادهای خوبی بین ایران و اوکراین در خصوص صنعت هسته ای شکل گرفته بود، اولتیماتوم آمریکایی ها سبب شد تا همکاری ها متوقف شود. همچنین ایران پروانه تولید هواپیما را از اوکراین خریداری کرد و ضمن همکاری ها در زمینه هوا و فضا، همکاری های صنعتی و اقتصادی بین تهران و کی یف با مرور زمان کاهش پیدا کرد.
سال ۲۰۰۴ بود که پروژه انقلاب های رنگی، رنگ نارنجی را به چهره سیاسی اوکراین زد که طی آن لئونید کوچما بیش از ۵ سال دوام نیاورد و عملکرد این دولت با شکست مواجه شد. در ۲۳ سالگی استقلال اوکراین یعنی سال ۲۰۱۴ عدم امضای توافقنامه تجاری با اتحادیه اروپا منجر به اعتراضات خیابانی شد و در ادامه انقلاب میدان برگی دیگر از تاریخ اوکراین را ورق زد که ردپای غرب در آن دیده می شد.
در برهه کنونی نیز اوکراین در سایه جنگ داخلی و حمله احتمالی روسیه قرار دارد. عدم امنیت و ثبات سیاسی ضربه سنگینی به اقتصاد این کشور وارد کرد و فرصت های ترانزیتی و سرمایه گذاری را از این کشور گرفت. وجود چنین وضعیت و دلسردی از شرکای غربی سبب شده تا اوکراین در پی یافتن شرکای جدید باشد. یکی از آن شرکا می توانست ایران باشد که به همراه اوکراین از ظرفیت های عظیمی در حوزه اقتصادی و صنعتی برخوردار است و علاوه بر آن موقعیت جغرافیایی اوکراین در اروپای شرقی و ایران به عنوان قلب منطقه آسیا فضای مناسب را پیش روی هر دو قرار می دهد.
بنابر گزارش سفارت ایران در کی یف، حجم تجارت دوجانبه بین ایران و اوکراین در سال ۲۰۲۰ رقمی حدود ۳۱۰ میلیون دلار بوده است. رقم صادرات ایران نیز چیزی حدود ۴۸ میلیون دلار در سال مشابه بوده و واردات ایران نیز ۲۶۱ میلیون دلار بوده و تا پایان جولای ۲۰۲۱ این رقم به ۳۴۹ میلیون دلار رسیده است.
بیشتربخوانید: چقدر احتمال حمله روسیه به اوکراین وجود دارد؟/ اختلاف ناتو و روسیه بر سر چیست؟
در خصوص تراز تجاری نیز در سال ۲۰۲۰ رقم آن ۲۱۲ میلیون دلار بوده که تراز مثبت به نفع اوکراین را نشان می دهد و همچنین تا پایان جولای ۲۰۲۱ این رقم به ۳۰۱ میلیون دلار می رسد که باز هم حاکی از تراز مثبت به نفع اوکراین است.
در این بین مهمترین اقلام صادراتی ایران شامل خشکبار، سبزیجات، میوه، پروپلی اتیلین، فراورده نفتی، فلزات آهنی، سرامیک، آلومینیوم، وسایط حمل و نقلی، شیشه، کنستانتره آب میوه و رب، پلاستیک و پلیمر، کائوچو مصنوعی و همچنین مهمترین اقلام وارداتی به ایران شامل غلات (ذرت، دانه سویا روغن آفتابگردان و سایر محصولات کشاورزی)، فرآورده های متالورژی، شیرینی جات، ماشین آلات، چوب و تولیدات چوبی، دیگهای بخار هستند. در این بین ذرت و دانه سویا دو مورد از اقلام مهم وارداتی ایران است که گفته می شود در صورت بروز جنگ احتمالی میان آمریکا و روسیه در اوکراین، در کنار افزایش قیمت، جریان تامین نهاده برای کشاورزان ایرانی با اختلال مواجه شود.
در زمینه موافقتنامه های پایه اقتصادی دوجانبه دو کشور، موافقتنامه کشتیرانی تجاری و دریایی، موافقتنامه حمل و نقل هوایی، موافقتنامه حمل و نقل بین المللی، قرارداد اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری، موافقتنامه بین سازمان هواپیمایی کشوری ایران و سازمان هواپیمایی اوکراین و موافقتنامه در خصوص همکاری های متقابل در امور گمرکی در سوابق دو کشور دیده می شود.
با بررسی روابط اقتصادی تهران و کی یف می توان متوجه شد که با وجود ظرفیت های زیاد حجم معاملات و روابط تجاری در سطح مطلوبی قرار ندارد. اما در آن سو روابط تجاری ایران و روسیه به ۴ میلیارد دلار رسیده و برای رسیدن به ۱۰ میلیارد دلار هدفگذاری شده است.
در همین حال نشریه مدرن دیپلماسی نیز در تحلیلی با اشاره به اینکه قراردادهای اقتصادی، تجاری و نظامیِ ایران با کشورهای چین و روسیه، تا حد زیادی موجب ناراحتی و تشویش بازیگران منطقه‌ای نظیر عربستان و امارات و دیگر رقبای ایران خواهد شد نوشت: بدون تردید اگر بحران اوکراین به اوج خود برسد، سرعتِ توسعه روابط ایران و روسیه، چند برابر خواهد شد. بدین معنا که تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه عملا آن را در جبهه مشترکی با ایران قرار خواهند داد که این مساله می‌تواند حامل مزایای فراوانی برای ایران باشد. امری که می‌تواند ایران را به برنده نهایی و البته غیرمنتظره بحران اوکراین تبدیل کند.
شورای روابط خارجی اروپا نیز در تحلیلی نوشت: بحران در اوکراین می تواند مسکو را به سمت رویکرد کاهش فشار بر تهران سوق دهد. ایران ممکن است احساس کند که افزایش تنش‌های آمریکا و روسیه و افزایش قیمت نفت به آن فضای تنفسی می‌دهد و اهرم خود را در مذاکرات افزایش می‌دهد.
روزها و هفته های سرنوشت سازی پیش رو وجود دارد؛ اینکه مناقشه اوکراین به جنگ می انجامد و یا از طریق دیپلماسی حل و فصل مشخص نیست اما تلاش ایران همواره بهره گیری از منافع ملی و عدم بازی در زمین طرف های مناقشه است و در این راه ضمن گسترش روابط با همسایگان، چین و روسیه، گفتگو با طرف های غربی را به منظور رسیدن به اهداف مورد نظر در برنامه دارد.