رویداد۲۴ مریم نجابتیان مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان درباره پدیده خودکشی و نقش رسانه در پیشگیری از آن اظهار داشت: زندگی یک موهبت است؛ نیرویی ناشناخته و اسرار آمیز، و باارزش‌ترین هدیه‌ای که به ما داده شده است، انسان به لحاظ تکامل مغز، نسبت به سایر موجودات قابلیت‌ها، استعداد و توانایی‌هایی دارد که برای رشد و کمال انسان نهادینه شده است. DNA هر انسانی به گونه‌ای برنامه ریزی شده که میل به زندگی و بقا وجود دارد، در نتیجه وقتی یک نفر سعی می‌کند خودش را بکشد، برعکس ذات و سرشت خود عمل می‌کند. تفاوتی که مغز انسان به لحاظ تکاملی با حیوانات دارد این است که برای زندگی معنی می‌سازد و زمانی که معنای زندگی‌اش را گم می‌کند دچار ناامیدی یا Hopelessness می‌شود. همه اینها باعث می‌شود که زمانی بعضی از افراد تصمیم به نابودی و عدم بقا در زندگی خود بگیرد.
درصد خودکشی در سنین نوجوانی نسبت به بزرگسالی بالاتر است
نجابتیان ادامه داد: طبق آمار جهانی در سنین پایین‌تر و نوجوانی درصد خودکشی نسبت به بزرگسالان بالاتر است، چون مغز نوجوان آنچنان آینده خود را نمی‌بیند و مسائل را همان لحظه می‌بیند و ممکن است به خاطر درد عشق یا دردی که همان لحظه برایش پیش می‌آید بلافاصله تصمیم بگیرد که رهایی این زندگی بهتر است.
وی با بیان اینکه خودکشی اغلب به علت ناامیدی رخ می‌دهد، گفت: به طور کلی خودکشیSuicide رفتاری عمدی است که باعث مرگ فرد می‌شود. خودکشی اغلب به علت ناامیدی صورت می‌گیرد که علت آن اغلب به اختلالات روانی نظیر افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، شکست عشقی، اعتیاد به الکل، یا سوء مصرف دارو نسبت داده می‌شود.
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان اضافه کرد: همچنین اغلب عوامل استرس‌زا مانند مشکلات مالی یا مشکلات ارتباط بین فردی در این میان نقش دارند. سالانه حدود ۸۰۰٬۰۰۰ تا یک میلیون نفر در جهان بر اثر خودکشی می‌میرند، و در واقع بعد از تصادفات جاده‌ای، خودکشی بالاترین آمار را در میان دلایل مرگ افراد بین ۱۵ تا ۲۹ سال در دنیا دارد.
احتمال خودکشی مردان سه تا چهار برابر بیشتر از زنان است
نجابتیان گفت: میزان این کار در مردان بالاتر از زنان بوده و احتمال خودکشی مردان سه تا چهار برابر بیشتر از زنان است. تخمین زده می‌شود که هر سال در جهان ۱۰ تا ۲۰ میلیون اقدام به خودکشی غیرکشنده رخ می‌دهد. خودکشی براساس آمارهای بین‌المللی یکی از ده علت اصلی مرگ در بیشتر کشورهای دنیا است. رواج خودکشی علاوه بر موارد گفته شده با عواملی مانند درون‌گرایی، حفظ آبرو، عوامل خانوادگی، آسیب‌های اجتماعی، ضعف اعتقادات مذهبی و بی‌هنجاری مرتبط دانسته شده است.
وی افزود: معمولاً وقتی انسان‌ها خودشان را ناتوان و ناامید حس می‌کنند باید به چیزی ورای خودشان دست بیابند و داستانی در ذهنیت خودشان داشته باشند که آن‌ها را مصون نگه دارد. معمولا افراد خودشان را به ارزش‌های زندگی مثل فرزند خانواده، شغل و… متصل نگه می‌دارند در نتیجه به امید مسئله‌ای فراتر از آن چیزی که امروز در واقعیت عینی‌شان می‌بینند، دل می‌بندند.
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان گفت: به طور مثال می‌گویند من وظیفه دارم بچه‌ام را بزرگ کنم یا از رنج پدر و مادرم آزرده می‌شوم و دیدگاهی پیدا می‌کنند که مثلاً بودن من فایده‌ای دارد، در واقع هر کسی ممکن است که در آن فضای ناتوانی به چیزی خودش را وصل کند.
گاهی افراد در اوج موفقیت خودکشی می‌کنند
نجابتیان خاطرنشان کرد: مواردی هم هست که گاهی از بیرون که به زندگی فرد نگاه می‌کنیم، زندگی بسیار فعال و خوبی دارد، خیلی پرتلاش و پرانگیزه است، کارهای مهم و جالبی در زندگی‌اش کرده، حتی یک شخصیت شناخته‌شده است و از دید عامه دلیلی برای خودکشی نیست، اما بعد ناگهان خودش را می‌کشد!
وی گفت: گاهی افراد در اوج موفقیت خودکشی می‌کنند، این نشان می‌دهد افسردگی و ناامیدی در لایه زیر آن بوده و آن‌ها فقط سعی می‌کردند که روی آن را با یک سری موفقیت‌های دیگر بپوشانند ولی فرد مسائلی داشته که نتوانسته آن را حل کند و دست به خودکشی می‌زند. عدم مهارت حل مسئله یکی دلایلی است که منجر به خودکشی می‌شود.
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان گفت: افرادی که کنترل تکانه ندارند و وقتی با مشکلی برخورد می‌کنند توان مقابله با آن را ندارند و یا مهارت‌های مقابله‌ای ندارند، می‌توانند به خودشان و دیگران آسیب وارد کنند. در واقع بطور قطع و یقین روان شناسان، روان پزشکان و نورولوژیست‌ها هنوز نتوانسته‌اند پیش‌بینی کنند که چه کسی ممکن است، خودکشی کند.
به دنبال هرخودکشی، ۶ نفر به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار می‌گیرند
وی درباره تاثیر خودکشی روی افراد گفت: آثار منفی روانشناختی و اجتماعی خودکشی بر خانواده و اجتماع قابل محاسبه نیست، به طور میانگین، به دنبال هرخودکشی، ۶ نفر به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار می‌گیرند. اگر خودکشی در محیط مدرسه یا کار اتفاق بیفتد، صدها نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خودکشی فرد روی فرزندان، والدین، همسر، دوستان یا همکاران فرد تأثیر می‌گذارد. یک مطالعه در آمریکا نشان داد خودکشی یک فرد می‌تواند به طور غیرمستقیم تا ۱۳۵ نفر را تحت تاثیر قرار دهد.
نجابتیان گفت: وقوع خودکشی دارای پیش زمینه‌هایی است که وقتی بررسی می‌شود به این نتیجه می‌رسیم که عمدتا در افرادی که حمایت خانواده و گروه دوستان را داشته و دارای روابط اجتماعی مناسبی هستند، احتمال بروز خودکشی کم است. همچنین افرادی که دارای باورهای مذهبی هستند یا در جامعه مشارکت اجتماعی می‌کنند و دلبستگی‌های اجتماعی دارند، خودکشی در آن‌ها کمتر است. همچنین افرادی که در زندگی دچار افسردگی هستند و تحت نظرمشاور، روانشناس و روانپزشک قرار می‌گیرند کمتر به سمت خودکشی می‌روند.
بیشتربخوانید: ایران کشوری بی‌عمل در پیشگیری از خودکشی/ چرا امثال زهره فکور صبور دست به خودکشی می‌زنند؟
تشریح نقش شبکه‌های اجتماعی و رسانه در مقابله با خودکشی
وی درباره نقش شبکه‌های اجتماعی و رسانه در مقابله با خودکشی گفت: شواهد حاکی از آن است که نحوه گزارش اخبار مرتبط با خودکشی بر میزان خودکشی نقش دارد. به تصویر کشیدن احساسات خودکشی در رسانه‌ها، می‌تواند به افزایش خودکشی‌های تقلیدی منجر شود.
نجابتیان افزود: آگاهی‌رسانی درباره خودکشی و اخبار آن درست مانند شمشیری دولبه است که باید بسیار هوشمندانه به آن پرداخته شود، چرا که گفتن بیش از اندازه از آن سبب می‌شود تا خانواده‌ها از آن متاثر شوند و برخی به‌ویژه جوانان به سمت خودکشی میل پیدا کنند.
او با اشاره به اینکه شبکه‌های اجتماعی کاملا مخاطب محور هستند، گفت: مخاطب محور بودن یعنی تقریبا مخاطب خودش تصمیم می‌گیرد اخبار را منتشر و پیگیری کند. وقتی یک قهرمان، یک سلبریتی یا فردی مشهور خودکشی می‌کند، انتشار اخبار و حواشی آن در شبکه‌های اجتماعی به امر خودکشی مشروعیت می‌بخشد و می‌تواند اقدام به خودکشی در میان سایر افراد را افزایش دهد و هم خصوصی بودن حریم فرد را زیر سوال می‌برد. بنابراین اولین گام پس از خودکشی فرد، بررسی خانواده، اطرافیان و دوستان اوست، چرا که احتمال وقوع خودکشی در نزدیکان و اطرافیان آن‌ها بسیار زیاد است.
رسانه‌های معتبر دنیا برای اخبار منفی دستورالعمل دارند
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان گفت: انعکاس اخبار منفی نظیر خودکشی، خشونت، قتل و…باید تابع محدودیت‌هایی باشد. رسانه‌های معتبر دنیا برای اخبار منفی دستورالعمل دارند؛ اینکه این اخبار از منظر تصویر، ویدیو و متن چگونه باید منعکس شود.
نجابیتان گفت: سازمان بهداشت جهانی طی دستورالعملی به رسانه‌ها هشدار داده است که نباید اخبار و تصاویر خودکشی در صفحه اول یا در بخش عناوین مهم اخبار قرار بگیرند، زیرا تیترشدن این خبرها، می‌تواند موجب گسترش خودکشی در جامعه شود. رسانه به جای انتشار جزییات، باید خودکشی را به عنوان یک رفتار بیمار گونه نشان دهد که فرد به علت ناتوانی در مقابله با فشارهای زندگی از یک روش غیرمنطقی استفاده کرده است به نحوی که هشدار هم برای مردم داشته باشد، البته به زبان علمی و غیرمستقیم نتیجه‌اش باید پیشگیری و جلوگیری از تکرار آن‌ها و به حداقل رساندن آثار و عوارض منفی‌اش باشد.
وی اشاره کرد: در کنار انتشار این گونه اخبار با کمک کارشناسان و متخصصان امر باید توانمندسازی، آگاهی‌سازی و تحلیل اجتماعی ارائه کنند. البته رعایت این استانداردها به تدبیر رسانه‌ها بستگی دارد که چگونه این امر را مدیریت و ساماندهی کنند.
تاثیر پرداختن به جزییات خودکشی سلبریتی‌ها در افزایش خودکشی در جامعه
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان درباره خودکشی افراد معروف گفت: وقتی کسی معروف می‌شود، یعنی بخش زیادی از جامعه این فرد را می‌شناسند و دارای جذابیتی است و موجبات انتخاب او به عنوان نماد و الگو فراهم شده است. یکی از مواردی که بسیار رایج شده است، رسانه‌ای شدن، بیان جزئیات کامل خودکشی و برگزاری مراسمات باشکوه برای سلبریتی‌ها است که می‌تواند بویژه در نوجوانان و جوانان که هویت آن‌ها هنوز شکل نگرفته، باعث افزایش خودکشی شود، زیرا خطر الگو قرار گرفتن برخی از این افراد معروف برای نوجوانان وجود دارد.
وی بیان کرد: شکوهمندسازی و پر و بال دادن و قهرمان‌سازی افرادی که خودکشی می‌کنند، در گروه‌های جوانان و نوجوانان که سطح الگوپذیری و جامعه‌پذیری بیشتری دارند و بُعد هیجانی و عاطفی آن‌ها نسبت به سایر افراد جامعه بیشتر است، با تأثیرگذاری بیشتری همراه است.
نجابتیان ادامه داد: اقدام به پرداختن به جزییات خودکشی سلبریتی‌ها به نوعی تشویق کردن و اشاعه دادن آن در میان افراد است. البته عوامل بسیاری در هدایت افراد به سوی خودکشی تاثیرگذارند، اما گاه از خودکشی افرادی مشهور مانند سلبریتی‌ها می‌شنویم که بسیاری در آرزوی داشتن زندگی آن‌ها بودند. سلبریتی‌ها با وجود شهرت، پول و تمام چیزهای دیگری که در زندگی از آن‌ها برخوردارند در برابر خودکشی مصون نیستند، گاهی نیز به دلیل فشار روانی سنگینی که به آن‌ها وارد می‌شود، ناآگاهانه از مقدار زیادی مثلا آرام بخش استفاده می‌کنند که ممکن است حتی پشت آن اقدام، اصلا افکار خودکشی نباشد.
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان خاطرنشان کرد: هنگامی‌که کسی در جامعه خودکشی می‌کند، بویژه اگر دارای محبوبیت و یا به نوعی سلبریتی باشد خواه ناخواه بر جامعه تاثیر می‌گذارد و یکی از اثراتش این است که سبب به‌وجودآمدن و افزایش غم و تاثر اجتماعی در جامعه می‌شود. پرداختن با جزئیات کامل به خودکشی باعث می‌شود تا این اقدام برای جامعه عادی شود و آن‌ها احساس کنند که این موضوع عادی است و خودکشی افزایش یابد. متاسفانه زیاد پرداختن به خودکشی آن را از تابو خارج و به مقوله یادگیری تبدیل می‌شود.
برای کاهش خودکشی چه باید کرد؟
وی در پاسخ به این سوال که برای کاهش خودکشی چه کار باید کرد، گفت: به محض اینکه یک نفر در مورد خودکشی صحبت می‌کند حتما باید به مشاور مراجعه کند و جوانب احتیاط را در مورد او در نظر بگیرند. درست است که خودکشی یک رفتار تکانشی است، اما هیچ وقت بدون هشدار رخ نمی‌دهد. در زمینه پیشگیری از خودکشی باید فرهنگ‌سازی کرد و تاب‌آوری اجتماعی را بالا برد تا شاید بتوان در برابر آن تا اندازه‌ای ایستادگی کرد.
نجابتیان گفت: جامعه ما بسیار آسیب‌پذیر است و مشکلات زیادی دارد که برای هیچ‌یک از آن‌ها فکر و راه‌حلی اندیشیده نشده است. مردم در مورد بسیاری از آسیب‌ها از جمله خودکشی آگاهی کافی و لازم را ندارند که در این‌گونه موارد باید چه کنند و البته فرهنگ داشتن مشاور خانواده هم در جامعه نهادینه نشده است تا درصورت داشتن مشکل به روانشناس و مشاور مراجعه کنند.
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روان شناختی وزارت ورزش و جوانان درباره اقداماتی که برای پیشگیری از خودکشی در جامعه می‌توان انجام داد، گفت: ایجاد نشاط و امید واقعی، آموزش مهارت‌های زندگی، بررسی روانشناسی رفتارها و شناسایی آسیب‌های اجتماعی و نیازهای روحی، روانی و مادی افراد می‌تواند کمک کننده باشد.
وی ادامه داد: همچنین شکستن تابو و صحبت کردن در مورد این موضوع، آموزش مهارت‌های مقابله با فشارهای زندگی به نوجوانان و جوانان به ویژه در مدارس، شناسایی افراد در معرض خطر و حمایت از آن‌ها و برقراری ارتباط بلند مدت‌تر با این افراد، محدود کردن دسترسی به ابزارهای کشنده نیز از جمله این موارد است.
مدیر گروه برنامه ریزی مشاوره و خدمات روانشناختی وزارت ورزش و جوانان خاطرنشان کرد: از بین بردن باورهای نادرست در مورد صحبت کردن راجع به خودکشی در پیشگیری از آن موثر است؛ این که صحبت کردن در مورد خودکشی باعث شکل‌گیری تفکرات اشتباه در ذهن افراد می‌شود نادرست است برعکس حرف زدن در مورد خودکشی می‌تواند تا حدی در بازگرداندن امید به افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند، موثر باشد.