اسرائیل در انتظار تقابل تهران و واشنگتن/ حسینی: امکان احیای آبرومندانه برجام را از دست دادیم

رویداد۲۴ مهسا مژدهی: پس از سفر انریکه مورا هماهنگ کننده اروپایی به تهران هنوز وضعیت احیای برجام مشخص نیست. وزیر امور خارجه کشورمان می گوید مذاکراتی که در بخش وین آن توقف ایجاد شده، به دلیل موضوع تحریم‌هاست که بخش عمده آن تحریم‌های یکجانبه اتخاذ شده توسط آمریکا است و گفتگوهای ما از طریق تبادل پیام و non-paper ادامه دارد. هر چه زمان بیشتر سپری می شود روند احیای برجام کندتر و گفتگوها با مانع جدی تری روبرو می شوند. دیاکو حسینی کارشناس ارشد سیاست خارجی معتقد است که گذشت زمان کاملاً به زیاد مذاکرات و چانه‌زنی‌هایی شد که به‌صورت بالقوه می‌توانست انجام بگیرد که در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:

آمار و گزارش‌ها خبرهای خوبی را از ماجرای برجام مخابره نمی‌کنند. آیا اوضاع همان قدر که رسانه‌های خارجی مدعی شده‌اند برای احیای برجام خراب است یا کماکان راه‌هایی وجود دارد؟

به‌خاطر مدت زمانی که برای مذاکرات طول کشیده تغییراتی در فضای داخل امریکا و بین‌المللی ایجاد شده است. زمانی که مذاکرات در دولت جدید شروع شد، جنگ اوکراین هنوز شروع نشده بود و توجهات بین‌المللی معطوف به موضوع ایران بود. اما این جنگ مقداری آرایش سیاسی بین‌المللی را تغییر داده و ما همان‌طور که در طول مذاکرات دیدیدم، اوضاع به جایی رسید که ممکن بود روسیه عملاً مانع رسیدن به توافق شده یا حداقل این تردیدها را در مورد نقش مثبت روسیه در مذاکرات افزایش پیدا کرد.

امروز هم با نزدیک شدن به انتخابات ماه نوامبر در کنگره ایالات متحده به نظر می‌رسد که محافظه‌کاری در دولت بایدن بیشتر شده و اتفاق‌نظر حزب دموکرات و جمهوری‌خواه به‌خاطر همین انتخابات بر سر باقی ماندن اسم سپاه در فهرست تروریستی افزایش پیدا کرد. نشانه‌های این اتفاق را ما از یک تا دو ماه گذشته می‌توانستیم ببینیم و نتیجه این شد که متاسفانه دولت بایدن تصمیم گرفته سپاه را در لیست تروریستی وزارت خارجه امریکا حفظ کند.

به نظر می‌رسد اینها مسائلی نبودند که ما در گذشته با آنها مواجه باشیم و در آن مقطع ما خیلی راحت‌تر می‌توانستیم اختلاف‌نظرها را حل‌وفصل کنیم؛ بنابراین، گذشت زمان کاملاً به زیاد مذاکرات و چانه‌زنی‌هایی شد که به‌صورت بالقوه می‌توانست انجام بگیرد.

در قیاس با سال گذشته امروز از یک توافقی که می‌توانست برای طرفین به طور نسبی راضی‌کننده باشد فاصله گرفته‌ایم. از طرف دیگر ازآنجایی‌ که بعد از پیروزی بایدن، پیگیری تحریم‌های ایران با کاهش روبه‌رو شد و دولت او اعتقادی به فشار حداکثری نداشت، طرف مقابل هم برای اینکه فرصت کافی به مذاکرات داده شود، اجازه تداوم نظارت آژانس بر برنامه‌های هسته‌ای ایران را داد. این موضوع هرچند به مذاکرات فرصت داد اما هم‌زمان به امریکایی‌ها هم این اطمینان را داد که برنامه هسته‌ای ایران تحت کنترل قرار دارد و در نتیجه دولت بایدن که ماه‌های گذشته یک اولتیماتوم زمانی برای مذاکرات می‌داد، دیگر به‌ خاطر این اطمینانی خاطر این کار را انجام نمی‌دهد. البته انصراف آمریکا از اصرار بر زمان محدود در مذاکرات می تواند دلایل دیگری هم داشته باشد. از جمله اینکه شاید دولت آمریکا قبل از این از نشت اطلاعات مذاکرات به طرف های ثالثی که می توانستند مانعی برای مذاکرات ایجاد کنند، می ترسید. اما این اتفاق امروز افتاده و بیش از این نمی تواند جای نگرانی داشته باشد. همینطور شاید دولت آمریکا به این نتیجه رسیده که تعیین ضرب الاجل ممکن است به افزایش تنش و کاهش سرعت مذاکرات منجر شود. در هر صورت به نظر می رسید، فضای مذاکرات کاملاً تحت تاثیر این تغییر رویکردها بوده است.

اینکه ایران بیشترین نظارت های آژانس را بپذیرد در حالیکه تحریم ها همچنان به جای خود باقیست، علامت خوبی از درایت در هدایت مذاکرات نیست. هرچند که به نظر می‌رسد که این تحریم‌ها دیگر به‌شدت قبل پیگیری نمی‌شوند. اما به لحاظ حقوقی ایران همچنان ذیل تحریم‌ها قرار دارد و این اتفاق خوبی نیست. من فکر می‌کنم ما نمی‌توانیم بگوییم احیای برجام در این مقطع ممکن نیست. اما در قیاس با گذشته احتمالش بسیار کاهش پیدا کرده. اگر هم با این فرمتی که ما امروز از امریکا می‌بینیم، برجام احیا شود، به‌صورت مشخص خروج سپاه از لیست تروریستی یکی از مفاد توافق نخواهد بود و برای ما در ایران وقتی ما آن را جزو خطوط قرمز و در بین مطالبات اصلی قرار داده بودیم، احیای برجام باعث نوعی سرشکستگی سیاسی برای ایران خواهد شد و این وضعیت را می‌تواند پیچیده‌تر کند.

من فکر می‌کنم گذشت زمان و ضعف دیپلماسی عمومی که ایران در طی چند ماه گذشته و دولت جدید داشته، به‌ اضافه ناتوانی در اقناع افکار عمومی و حتی ضعف در ارتباط با افکار عمومی باعث شده تا ابهامات تبدیل به نقاط ضعف سیاسی برای تیم مذاکره‌کننده ما شود. درعین‌حال باید تاکید کنم که به نظر می‌رسد ما از احیای برجام به شکل آبرومندانه‌ای که بتواند منافع نسبی طرفین را تأمین کند، در قیاس با گذشته فاصله بیشتری گرفته‌ایم.

جلسه اخیر سنا که توضیح مقامات در مورد وضعیت برجام گذشت، به‌نوعی محافظه کارتر شدن دولت بایدن در مقابل ایران را تأیید کرد. چه اتفاقاتی در این جلسه افتاد که خروجی‌اش ناامیدتر شدن تحلیلگران از احیای برجام بود؟

این جلسه با توجه به اینکه مذاکرات و نتایج آن معمولا کمتر توسط خود مذاکره کنندگان رسانه ای میشد از این جهت که بیان روشن دیدگاه های رابرت مالی بود اهمیت داشت. اما در عین حال ابعاد تازه ای را اضافه نکرد. به غیر از اینکه ما از تماشای این جلسه به این نتیجه می رسیم که ظاهرا نگاه دولت بایدن تغییر کرده و برای رسیدن به توافق عجله زیادی ندارد و اگر قرار باشد توافقی صورت بگیرد نمی تواند به غیر از این باشد که یک نوع توافق دوحزبی باید پشت سر احیای برجام باشد.

همین موضوعات می تواند کار را دشوارتر کند. دولت بایدن احتمالا قرار نیست امتیاز تازه ای به ایران بدهد. این شامل امتیازاتی که ایران روی آن تاکید داشت مانند خروج سپاه از فهرست تروریستی هم می شود. در عین حال من فکر می کنم که هنوز اختلاف نظر دو حزب بر سر ارزش احیای برجام همچنان در امریکا وجود دارد. نه تنها جمهوریخواهان بلکه حتی دموکرات هایی که نزدیک به جناح راست این حزب هستند در صورتی که توافق ضعیفی نوشته شود، می توانند کار را برای بایدن و تیم مذاکره کننده سخت تر کنند. بنابراین فکر می کنم وضعیتی که در آن هستیم وضعیت مناسبی نیست. یکی از اشکالات اصلی تیم مذاکره کننده ما این بود که اساسا از گزارش دادن جزییات گفتگوها و روند آن به افکار عمومی کشور ناکام مانده و حتی تلاشی هم آنطور که باید صورت نداده. طبیعتا ما وقتی اخبار را از زبان طرف های غربی یا روسیه می شنویم می تواند یک چالش برای ما باشد و در نهایت سنجیده بودن استراتژی مذاکراتی دولت را در داخل کشور زیرسوال ببرد.

از این‌جهت من فکر می‌کنم که ما باید انتظار داشته باشیم که حتی اگر برجام تحت این شرایط سیاسی موجود احیا شود، توافقی خواهد بود که برای ایران و همچنین برای امریکا ضعیف‌تر از توافق برجام در سال ۲۰۱۵ خواهد بود و عمر کوتاهی خواهد داشت و به‌ خاطر شبهاتی که در پایداری آن وجود دارد، بهره‌مندی از منافع اقتصادی آن برای ایران سخت‌تر خواهد شد. درعین‌حال به‌رغم این نواقص چشم‌گیری که توافقی ازاین‌دست برای ایران خواهد داشت هیچ جایگزین بهتری هم برای هیچ‌کدام ازطرف‌ها وجود نداشته و آمادگی لازم برای فراتر رفتن از حدود برجام هم دستکم برای طرف ایرانی وجود ندارد.

این یک نوع بن‌بست بسیار تلخی است که ما در آن به‌نوعی گرفتار شده‌ایم و فکر می‌کنم به‌رغم همه این اشکالات حتی اگر امروز ما موفق شویم که توافق هسته‌ای را به اجرا گذاشته و تحریم‌ها را لغو کنیم، به‌مراتب بهتر از فرداست. حتی اگر این اتفاق امروز رخ دهد ما باز هم در مقایسه با سال گذشته ما منافع بسیار زیادی را از دست دادیم و احیای برجام ارزش بسیار کمتری نسبت به یک یا دو سال گذشته خواهد داشت. اگر توافق صورت نگیرد ممکن است در گزارشی که دبیرکل آژانس به دبیر شورای حکام در پایان ماه ژوئن خواهد داد، وضعیت بدتر شود. این گزارش اگر منفی باشد می‌تواند مقدمه‌ای برای ارجاع پرنده ایران به شورای امنیت باشد که منجر به صدور بیانیه‌هایی شود که تنش‌ها را بیشتر کند یا مذاکرات را از این چیزی که هست سخت‌تر کند. حتی در این وضعیت یک گزارش منفی می‌تواند مقدمه‌ای برای اسنپ بک باشد که موضوعات را پیچیده‌تر خواهد کرد.

من فکر می‌کنم این خونسردی و اینکه فکر می‌کنیم وقت زیادی برای گفتگو بر سر برجام داریم، کاملاً اشتباه است. این محدودیت زمانی برای همه طرف‌هاست. چون اگر این سناریویی که گفتم اتفاق بیفتد کار برای امریکایی که همچنان تمرکز اصلی‌اش بر روی روسیه و چین است، سخت‌تر خواهد کرد و یک صفحه تنش جدیدی را در خاورمیانه باز می‌کند که به نفع واشنگتن نیست. به نظر من این هشدار باید به همه طرف‌ها داده شود که اگر ما به‌زودی به نتیجه نرسیم و احیای توافق به‌رغم همه مشکلاتی نزدیک نشویم، به نفع هیچ یک از طرفین نیست و طبیعتاً می‌تواند تنش را بین ایران و امریکا بالا ببرد. این چیزی است که اسرائیلی‌ها بیش از همه از آن استقبال کرده و منتظرش هستند. باید اشاره کنم که این تنش احتمالی در هفته‌های آینده می‌تواند به مذاکرات منطقه‌ای ما که کم‌وبیش خوب پیش می‌روند آسیب جدی برساند؛ بنابراین ما در برهه بسیار حساسی هستیم و در پایان فرصتی قرار داریم که می‌توانست برجام به‌صورت آبرومندانه و به طور نسبی سودمند برای طرفین احیا شود.

بعد از سفر انریکه مورا به ایران قرار شد تا دو طرف پای میز مذاکرات برگردند. اما ظاهراً فعلاً خبری از گفتگوها در وین نیست. اما ممکن است که میز مذاکره‌ای بار دیگر و در آینده نزدیک در وین شکل بگیرد تا ایران و طرف‌های مقابل پای آن بنشینند؟

فکر می‌کنم موضع طرفین کاملاً برای یکدیگر روشن است و این تصمیم سیاسی که تعیین می کند آیا دو طرف به امتیازاتی که تا همین امروز تبادل شده رضایت خواهند داد یا نه. سؤال اصلی این است که اگر جواب مثبت باشد، امکان برگزاری جلسه جدید یا جلسات نهایی می‌تواند برگزار شود.

آنچه تا امروز مانع شکل‌گیری جلسه‌ای برای مذاکرات شده همان تصمیم سیاسی است که به نظر می‌رسد طرفین هنوز آماده اعلام آن نیستند. ایران و سایر طرف‌ها تا همیشه فرصت ندارند تا این وضعیت را ادامه دهند و ما فرصت کوتاهی داریم تا بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که از افزایش تنش و بالابردن احتمال شکست مذاکرات جلوگیری کنیم. تنشی که میتواند با گزارش انتقادی دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای حکام در روزهای آینده و واکنش های متقابل ایران، اوج بگیرد.