رویداد۲۴ محبوبه قلی پور کارشناس ارشد علوم و مهندسی محیط زیست : در یک اکوسیستم شهری، حیات مطلوب انسانها در گرو به رسمیت شناختن حق سایر زیستمندان است که توجه به این امر، یکی از وظایف مدیریت شهری است.
اما متاسفانه روندی که طی سال‌های گذشته در بحث مدیریت حیوانات شهری اتخاذ شده، حاصل نگاهی است که شهر، انسان و طبیعت را از یکدیگر مجزا می داند و این نگاه منجر به نابودی حیوانات، درختان و زیستگاه‌های پرندگان می‌شود. حاصل این نوع نگاه و عملکرد چیزی جز تهدید سلامت جامعه، کشتار، آزار و اذیت حیوانات و ترویج خشونت در جامعه نیست؛ سیکل معیوب مدیریتی که حلقه مفقوده آن خلا قانون صحیح و مدون در حمایت از حقوق حیوانات است. بنابراین تدوین قانون حمایت از حقوق حیوانات ضرورتی اجتناب ناپذیر است، ضمن اینکه تصویب چنین قانونی از پشتوانه معتبر علمی، دینی، فلسفی و حقوق بین الملل برخوردار است.
حقوق حیوانات به الزامات اخلاقی یا قانونی گفته می‌شود که به موجودات غیرانسانی تعلق می‌گیرد. به طور کل در خصوص مباحث حقوق حیوانات، دو رویکرد کلی الهیاتی و رویکرد تحلیلی مطرح است. به عقیده اندرو لینزی، نماینده رویکرد الهیاتی، به دلیل آن که گرایش عموم مردم به اخلاق دینی است تشریح این رویکرد میتواند راهکار بسیاری موثری باشد. این رویکرد بیش از هر چیز به بررسی باورهای دینی می‌پردازد.
در شرع مقدس اسلام نیازهای اساسی حیوانات جزء حقوق آنهاست و برآوردن این حقوق از وظایف انسان برشمرده می‌شود. بنابراین در رویکرد الهیاتی، روش بی اثر و غیر اخلاقی کشتار حیوانات قابل قبول نیست، چرا که به مثابه زیر پا گذاشتن حقوق آنهاست.
فیلسوفان رویکرد تحلیلی، سینگر نماینده جریان فایده گرایی و ریگان نماینده جریان وظیفه گرایی می‌باشند. فایده گرایی، برای نخستین بار توسط «جرمی بنتام»، در قرن نوزدهم میلادی مطرح شد. به موجب این نگرش، اگر منافع و نتایج اعمال انسان بر حیوانات بر میزان درد و رنج وارده بر آنها غلبه داشته باشد و آثار زیان آور وارده بر آنها نویدبخش نتایج مثبت و حیاتی برای زندگی انسانها باشد، در این حالت استفاده کردن آنها از بعد اخلاقی موجه خواهد بود.
نماینده‌ی این دیدگاه پیتر سینگر است. وی همچون بنتام به این نتیجه رسید که رنج بردن یک ویژگی اساسی برای دارا شدن حق بین انسانها و حیوانات است. بنابراین در رویکرد فایده گرایی، کشتار حیوانات شهری به منظور کنترل جمعیت عملی غیراخلاقی است، چرا که علاوه بر تحمیل درد و رنج به حیوانات و زیر پا گذاشتن حقوق مسلم آنها، نتایج مثبت و حیاتی برای زندگی انسانها را در پی ندارد.
نظریه پرداز حقوق طبیعی یا وظیفه گرا تام ریگان است که در اثر خود با عنوان دفاع از حقوق حیوانات استدلال می‌کند که حیوانات خصوصا پستانداران بالغ موجوداتی اخلاقی اند که همچون انسانها حقوق جدایی ناپذیر مشخصی دارند. در این رویکرد با تکیه بر ارزش ذاتی حیوانات به مثابه فرد، بر این دیدگاه تاکید شده است که حیوانات باید فی نفسه و صرف نظر از فواید مستقیم و غیر مستقیمشان برای انسان دارای ارزش ذاتی بوده و همانند انسان مورد توجه ملاحظات اخلاقی قرار گیرند. بنابراین، هدف و غایت نهایی این نظام فلسفی به طور کلی، نفی و ممنوع ساختن هر گونه استفاده از حیوانات است و در نتیجه هرگونه ظلم و تعدی به زیستمندان و کشتار بی‌رحمانه آنها اساسا غیر اخلاقی است.
طبق نظر oie یا «سازمان جهانی بهداشت حیوانات»، حداقل معیار رفاه حیوانات را می‌توان در پرتو پنج آزادی اساسی برای این موجودات تعریف کرد:
_رهایی از تشنگی و گرسنگی
_رهایی از نبود آسایش
_رهایی از درد، صدمه و بیماری
_آزادی ابراز رفتارهای عادی
_رهایی از ترس و اضطراب
به این ترتیب، مفهوم رفاه در حیوانات شهری عبارت است از ایجاد استانداردهای مساعد اسکان، تغذیه، مراقبت کلی، اجرای برنامه های منظم واکسیناسیون و پیشگیری از سرایت گسترده بیماری‌ها و تضمین رهایی حیوانات از تحقیر، رفتارهای غیر انسانی، بی‌رحمانه و تحمیل هر گونه شرایط توام با عدم آسایش.
اکنون سوال اینجاست که با توجه به اینکه ایران به عنوان یکی از اعضای «oie» متعهد به رعایت و اجرای راهنمای کنترل حیوانات شهری آن سازمان است، به وظایف خود عمل کرده است؟
آیا رویکرد اتخاذ شده توسط مسئولین امر در کشور، با هیچکدام از رویکردهای حقوق حیوانات (الهیاتی، تحلیلی فایده گرا، تحلیلی وظیفه گرا)، مطابقت دارد؟
و باید پرسید که اساسا رویکرد فعلی سازمانهای ذیربط در امر ساماندهی حیوانات شهری، بر مبنای کدام حکم شرعی، قانون، فلسفه، علم و اخلاق است؟
سیستم های حقوقی غربی به طور کلی سطوح بهتری از حمایت از حیوانات را با گنجاندن قوانین رفاه حیوانات و جرایم حیات وحش در سیستم های عدالت کیفری فراهم می کنند. بررسی ها نشان می‌دهد که فقدان قانون حمایت از حقوق حیوانات، زمینه ساز بسیاری از اقدامات خطرناک و بی اخلاقی ها در جامعه می‌شود. نتایج مقاله ای مروری در کشور اوکراین نشان داد که عدم وجود قانون مدون در خصوص حمایت از حقوق حیوانات باعث حیوان آزاری ها و رفتارهای ظالمانه علیه حیوانات شده و در این راستا نیاز است که قوانین این کشور اصلاح شود.
در حالی که حقوق بشر و رویه موجود در این خصوص در ادبیات حقوقی داخلی با اقبال فراوانی رو به رو بوده است، مباحث و مبانی نظری حقوق حیوانات و چالش های مطرح شده در آن، تا حد زیادی مغفول مانده است. ایران در مدیریت و ساماندهی حیوانات شهری همچنین حمایت از حقوق آنها موفق نبوده و روش های صحیح و انسانی کنترل جمعیت حیوانات شهری بر پایه قوانین حقوق و رفاه حیوانات، در برخی از کشور ها می تواند الگوی مناسبی برای کشورمان باشد، به گونه ای که سلامت و رفاه انسان و حیوان تامین، و حقوق آنها تضمین شود.
بنابراین ایجاد قانون حمایت از حقوق حیوانات به دلایل زیر امری گریزناپذیر است:
_وجود پشتوانه محکم علمی، دینی، فلسفی و حقوق بین الملل
_ضرورت حمایت اخلاقی و حقوقی از حیات، سلامت و امنیت حیوانات مبتنی بر آموزه‌های دینی
_لزوم ساماندهی حیوانات به‌ویژه حیوانات شهری
_جلوگیری از آزاررسانی به حیوانات
_دور کردن جامعه از رفتارهای توأم با خشونت
_به منظور ترویج روش‌های صحیح برخورد با حیوانات
_تلطیف فضای همزیستی با آنها
_رفع خلأهای قانونی در حوزه مقابله با حیوان‌آزاری
_پیش‌بینی ضمانت اجراهای قانونی پیشگیرانه و بازدارنده
امید آن است که با تدوین قانونی صحیح با پشتوانه محکم علمی، دینی، فلسفی و اخلاقی کشور اسلامی ما نیز الگوی مناسبی برای کنترل جمعیت حیوانات شهری در عرصه های بین المللی شود.
Refrences:
_Beyond the property debate: animal welfare as a public goodAngus NurseContemporary Justice Review 19 (2), 174-187, 2016
_Animal rights and protection against cruelty in Ukraine
/Ivan Vladimirovich Yatsenko, Svitlana Ivanivna Zapara, Grigory Anatolyevich Zon, Lyudmila Borysivna Ivanovska, Alona Mykolaivna Klochko/2020
_دستورالعمل بهداشت حیوانات خشکی زی سازمان بهداشت جهانی حیوانات بخش ۷.۱
_حمایت از حقوق حیوانات شهری با الگو برداری از کشورهای پیشرو/مقاله علمی پژوهشی/مکتبی نفیسه، مجتهدزاده سپنتا، عرب اسدی شیما/فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست
_همزیستی انسانها و حیوانات در شهرها/سولماز حسینیون/خبرگزاری ایمنا
_حقوق حیوانات: تاملی در نظریه و رویه/آرامش شهبازی/ مقاله علمی پژوهشی
_نگاهی به تاریخچه حقوق حیوانات/دنیای حقوق/دایره المعارف بریتانیکا
_سوره اسراء: ۴۴: «وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ».