رویداد۲۴ تا همین یک ماه پیش اغلب معاملات پاساژهای خریدوفروش موبایل، مربوط به فروش و تعمیرات آن و گاهی نصب نرم‌افزارهای کاربردی بود. حالا خرید و فروش فیلترشکن (vpn) یک سر معاملات روزانه این پاساژ‌ها را شکل می‌دهد. بازاری پررونق برای وی‌پی‌ان فروش‌ها در مقابلِ کسادی بازار کسب‌وکارهای آنلاین.
حدود یک ماه از قطعی اینترنت و فیلترینگ می‌گذرد. حالا دیگر فرستادن یک پیام در در شبکه‌های اجتماعی مانند واتساپ و ایسنتاگرام کاری است طاقت فرسا. باید هفت خوان را گذراند تا بتوان یک فیلم چند ثانیه‌ای را در اینستاگرام مشاهده کرد. شرایطی که دکان هزاران شغل آنلاین را بست و برخی دیگر را نیز در آستانه تعطیلی قرار داده است.
این روزها صفحه بسیاری از گوشی‌ها حاوی چند فیلترشکن است؛ چه صاحب کسب و کار باشد چه کاربری که فقط بخواهد ارتباطات معمولی و روزمره‌اش را با اطرافیانش داشته باشد. اما فیلترشکن‌ها هم یکی پس از دیگری غیرفعال می‌شود. البته مانند بسیاری از موارد ممنوعه دیگر، بازار آن به موازات فیلترینگ شکل گرفته است.
یک فروشنده فیلترشکن می‌گوید: «مشتری زیاد دارم اما نمی‌توانم به همه اعتماد کنم. ممکن است مامور باشد. دردسر می‌شود.» نمی‌توان بیشتر از این با او وارد جزئیات شد چرا که سوالات بیشتر را پای مامور بودنتان می‌گذارد. شاید برخی به یاد چند دهه قبل بیفتند که برای پیدا کردن یک نوار کاست یا ویدئو راهی بازار ممنوعه‌اش می‌شدند و آن را لای کاغذ و پارچه با ترس و لرز به خانه می‌بردند.
او می‌گوید: «برای گوشی‌ها ایفون فیلترشکن سه ماهه، ۶ ماهه و یک ساله به ترتیب ۴۰۰ هزار تومان، ۶۰۰ هزار تومان و یک میلیون تومان می‌فروشم. اکانت ۶ ماهه و یک ساله دو کاربره است. دو کاربر می‌توانند به آن وصل شوند.» امروز هم عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات درباره فروش فیلترشکن گفت: فروش آن غیرمجاز است و متاسفانه هنوز جرم‌انگاری نشده است. در تلاشیم که جرم‌انگاری شود.»
راسته خیابان جمهوری در تهران را که بروید، به پاساژهای معروف معاملات موبایل می‌رسید. پاساژ هشت طبقه معروف را که بگردید، فروشندگانی هستند که فیلترشکن می‌فروشند. آنها که نمی‌فروشند هم آدرس دوستانشان را می‌دهند و می‌گویند: «برو آنجا کارت راه بیفتد.» غافل از اینکه همین نسخه‌های فروشی را هم ممکن است پس از چند روز سرور آن را بزنند و قطع شود. به عبارتی کار خریدار موقت راه می‌افتد و دوباره سر از همین بازار درمی‌آورد.
یکی از فروشندگان می‌گوید: «بستگی دارد چه سیم کارتی داشته باشید. همراه اول وصل نمی‌شود. اگر سیم کارتت ایرانسل باشد، فیلترشکن سه ماهه، ۵۰۰ هزار تومان و یک ساله، یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان نصب می‌کنم.»
آن یکی می‌گوید: «فیلترشکن برای خط ایرانسل ۵۰۰ هزار ولی برای همراه اول ۲۵۰ هزار تومان نصب می‌کنم.» قیمت‌ها ثابت نیست و هر فروشنده نرخ خودش را می‌دهد.
بیشتربخوانید:سه سناریوی احتمالی دولت برای واتساپ، اینستاگرام و اینترنت بین الملل
پیدا کردن فیلترشکن برای گوشیهای با سیستم عامل ios کمی سخت‌تر است. حتی فروشنده‌ای که به صورت اختصاصی وی پی ان می‌فروخت می‌گوید: «سخت وصل می‌شود. فروش وی پی ان ایفون را کنار گذاشته‌ام، فقط برای اندروید نصب می‌کنم و می‌فروشم.»
یک طبقه بالاتر در پاساژ اما فروشنده‌ای پیدا می‌شود که برای گوشیهای ایفون، تضمینی فیلترشکن می‌فروشد: «فیلترشکن یه ماهه، ۱۵۰ هزار تومان، یک ساله ۳۵۰ هزار تومان می‌فروشم. قیمت‌ها برای سیستم عامل اندروید و ios یکی است. تضمینی است و در سیستم هم ثبت می‌کنم. اگر مشکلی پیش آمد مراجعه کنید. یا پول را پس می‌دهیم یا فیلترشکن دیگری برایتان نصب می‌کنیم. روزانه ده‌ها مشتری داریم، راضی هستند.»
پاساژ دیگری در جمهوری به معاملات موبایل اختصاص دارد. آنجا خرید و فروش وی پی ان کمتر صورت می‌گیرد. اما باز هم هستند کسانی که از قافله فیلترشکن فروش‌ها جا نمانده‌اند. اینجا vpnها با حساب کاربری خرید و فروش می‌شود. یکی از فروشندگان می‌گوید: «نصب یک فیلترشکن با حساب یک ماهه ۳۵۰ هزار تومان قیمت دارد. بعد از یک ماه تمدید می‌شود. اگر حساب را تمدید نکنید قطع می‌شود. ضمن اینکه برای همه خطوط کار می‌کند. حتی بعد از ساعت چهار که برای برخی اینترنت و فیلترشکن‌ها قطع یا کند می‌شود. نگران نباشید، تا دلتان بخواهد مشتری دارم و از این فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند.»
کمی آن طرف‌تر و در پاساژ دیگری در همان راسته خیابان نیز فیلترشکن خریدوفروش می‌شود. قیمت‌ها همین حدود است. برخی می‌گویند ضمانت دارند و برخی می‌گویند ضمانتی نیست. یکی از فروشندگان می‌گوید هیچ ضمانتی نیست. شاید همین الان با سرعت خوب کار کند، شاید یک ساعت دیگر دسترسی به همه این فیلترشکن‌ها قطع شود.
به عبارتی هفت خوان را هم که بگذارنید باز باید نگران این باشید که اینترنت قطع می‌شود یا نه. اگر قطع نشود فیلترشکن بتواند کار کند یا نه. ضمن اینکه خرید VPN و عبور از سد فیلترینگ هم به عادی شدن کسب‌وکارهای آنلاین کمکی نکرد. اخیرا سعید نقوی، عضو هیأت مدیره اتحادیه فناوران رایانه از افزایش سه هزار درصدی تقاضا برای خرید vpn خبر داد. نقوی به ایلنا گفت: «گزارش‌ها نشان می‌دهد دامنه جست‌وجوی کاربران ایرانی برای دریافت فیلترشکن یک رکود تاریخی را ثبت کرده است. این تقاضا بعد از قطعی تلگرام تجربه نشده بود.»
همه این شرایط، کرکره هزاران کسب و کار آنلاین را پایین کشیده است. در حالی که بنا بر داده‌های مرکز آمار ایران حدود ۱۱ میلیون نفر از راه شبکه‌های اجتماعی کسب درآمد می‌کنند.
اخیرا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای گزارشی از زیان قطعی اینترنت به کسب‌وکارها گزارشی منتشر کرد. بر اساس این گزارش تا ۱۷ مهرماه، بیش از ۴۱ درصد شرکت‌ها ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را در این مدت از دست داده‌اند. همچنین حدود ۴۷ درصد هم بیشتر از ۵۰ درصد کاهش فروش داشته‌اند.
همچنین تحقیقات این سازمان نشان می‌دهد که قطعی اینترنت و اعمال محدودیت‌ها، روزانه بین ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان به هر کسب‌وکار ضرر وارد می‌کند. البته این ضرر کوتاه‌مدت قطعی اینترنت است و امکان برآورد خسارت بلندمدت آنها وجود ندارد.
با وجود انتقاد کاربران، صاحبان کسب‌وکارها، کارشناسان اقتصادی و اجتماعی همچنان در بر همان پاشنه می‌چرخد. اینترنت حال و روز خوبی ندارد و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی هم ادامه دارد. وزارت ارتباطات هم پاسخگوی این وضعیت نیست. پیش از این وزیر ارتباطات گفته بود رفع فیلتر واتساپ و اینستاگرام بر عهده وزارت ارتباطات نیست. حالا هم معاون او خطاب به منتقدان گفته خودتان باید فکر اینجا را می‌کردید و روی اینستاگرام حساب نمی‌کردید!
محمود لیائی گفت: «مردم نسبت به شرایط اینترنت و فیلترینگ اینستاگرام ابراز شکایت کردند. من به آنها گفتم شما خودتان از قبل به این فکر بودید که احیاناً اگر روزی اینستاگرام بسته شود چه اتفاقی می‌افتد؟ خودتان باید به فکر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌کردید.»
صدای منتقدان اگرچه از سوی مسئولان شنیده نمی‌شود اما به گوش فیلترشکن فروش‌ها رسیده است. بازاری که شاید طرح صیانت دکان آنها را هم تخته کند. کاربران بمانند و دالان تاریک اینترنت ملی و قطع ارتباط با دنیای آزاد اطلاعات.