رویداد۲۴ آقای محمد قربانی معاون برنامه ریزی اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی گفته است که این وزارت خانه میخواهد محدودیت‌های را برای صادرات محصولات جالیزی به دلیل "آب بر" بودن اعمال کند. او میگوید ارز آوری صادرات محصولات آب بر نسبت به هزینه‌های تولید آن در داخل رقم ممتازی نیست. (پیاز، سیب زمینی، خیار، خربزه، بادمجان و هندوانه) از جمله محصولاتی است که آقای قربانی از آن‌ها نام برده و گفته، تعرفه این محصولات حداقل ۱۰۰ درصد افزایش پیدا کند تا صادرات این اقلام متوقف شود.
در چند سال اخیر موضوع صادرات آب به صورت "غیر مستقیم" یا "آب مجازی" به طور جدی مطرح شده است که بعد از انتشار خبر صادرات روزانه ۷۰۰ کانتینر هندوانه به ترکیه در اردیبهشت امسال این موضوع با واکنش مسئولین وزارت جهاد کشاورزی روبه رو شد.
قاسم تقی‌زاده خامسی معاون سابق وزیر نیرو تقریبا جزو اولین کسانی بود که به این خبر واکنش داد و در صفحه اینستاگرام خود نوشت: برای تولید هر کیلوگرم هندوانه بطور متوسط ۳۵۰ لیتر آب مصرف می‌شود و قیمت تمام شده هر لیتر آب در کشور حدود ۷۰۰ تومان است.
او با اشاره به خشکسالی‌های اخیر که سبب خالی شدن سد‌های کشور شده گفته بود: کشوری که دچار خشکسالی بوده و بیش از ۵۰ درصد سد‌های آن خالی از آب بوده و سرانه آب آن به کمتر از ۱۱۰۰ مترمکعب رسیده است چرا باید آب را در قالب هندوانه و گوجه فرنگی و… به ترکیه صادر کند که سرانه آب بالای ۱۷۰۰ مترمکعب دارد؟
بعد از انتشار پست آقای خامسی تعدادی از کارشناسان حوزه کشاورزی با رد ادعای او عنوان کردند که هندوانه و برخی از محصولات جالیزی جزو محصولات زراعی آب بر نیست و این خطای کارشناسی بوده که هندوانه را جزو محصولات آب بر قلمداد کردند.
طرحی با عنوان نیاز خالص آبیاری محصولات زراعی و باغی ایران توسط وزارت جهاد کشاورزی و سازمان هواشناسی در این خصوص اجرا شد. بر اساس نتایج به دست آمده از این آزمایش برای تولید هر کیلو هندوانه ۲۰۰ لیتر آب نیاز است در حالی که برای تولید هر کیلو گندم ۱۳۰۰ و هر کیلو پسته ۱۰ هزار لیتر آب نیاز دارد.
همچنین با توجه به گفته غلامحسن ساربان معاونت بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی استان خراسان در حال حاضر با توجه به تغییر نوع کشت میزان مصرف آب برای یک کیلیو گرم هندوانه و خربزه به ۱۵۰ لیتر رسیده است.
با توجه به آخرین آماری که وزارت کشاورزی منتشر کرده حدود ۷۲۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی کشور به کشت محصولات جالیزی اختصاص دارد که ۱۰ درصد از کل تولید محصولات کشاورزی کشور است.
نیت دولت افزایش محصولات استراتژیکه نه حمایت از تولید
محمد بلاغی رئیس هیات مدیره اتحادیه تعاونی‌های گلخانه داران کشور میگوید که هدف وزارت جهاد کشاورزی از اعمال تعرفه و جلوگیری از صادرات محصولات جالیزی کاهش سطح زیر کشت این محصولات و افزایش سطح زیر کشت محصولات کالای اساسی است.
او در گفت‌وگو با رسانه گراف در مورد اعمال تعرفه‌های صادراتی بر روی محصولات کشاورزی گفت: این اقدام وزارت جهاد کشاورزی خلاف قانون است و در این مورد به تمام مراجع ذی ربط گفته شده است، اما اقدامی جهت جلوگیری از این دستور انجام نشده است.
این کارشناس کشاورزی گفت: در مسئله سبزی و صیفی جات ما با دو موضوع کشت زراعی و گلخان‌های مواجه هستیم. در مورد مسئله گلخان‌های که به منظور افزایش بهروری خاک و آب توسعه پیدا کرده با اعمال تعرفه صادراتی به نوعی یک لگد به اعتقادات، طرح‌ها و برنامه‌های خودشان در بحث گلخان‌های زدند و ما در اینجا نمیدانیم قسم حضرت عباس را باور کنیم یا دم خروس را؛ آیا توسعه گلخانه نیاز است و اگر نیازست چرا با اعمال تعرفع صادراتی از آن جلوگیری می‌کنید؟
به گفته بلاغی بحث کشت گلخان‌های محصولات جالیزی مطابق با قانون احکام دائمی برنامه توسعه کشور، قانون افزایش بهره وری محصولات کشاورزی و قانون بودجه است، اما با اعمال تعرفه صادراتی به نوعی این قوانین نادیده گرفته شده است.
او میگوید: در بحث کشت زراعی محصولات جالیزی هدف دولت کاهش کشت این محصولات و حرکت به سمت افزایش کشت کالا‌های اساسی است به همین منظور بحث صادرات آب مجازی را مطرح میکند.
بلاغی گفت: اگر شما میخواهید سطح زیر کشت محصولات کالای اساسی را افزایش دهید، جذابیت ایجاد کنید نه اینکه سطح زیر کشت یک محصول دیگر را کاهش دهید و کاری نکینم که بعد‌ها مجبور شویم محصولات جالیزی وارد کنیم.
این کارشناس که به صورت تخصصی بر روی کشت گلخان‌های فعالیت میکند، در پاسخ به این سوال که آیا صادرات محصولات جالیزی نسبت به آبی که مصرف میکند توجیه اقتصادی دارد گفت: محصولات زراعی آب بر هستند، اما قابل مدیریت. به نظر من آب مهمتر از دلار است، اما دولت به راحتی میتواند با ایجاد الگوی کشت مناسب و توسعه گلخانه آب را مدیریت کند و به توسعه صادرات این محصولات کمک کند.
بازار رقابتی را از دست می‌دهیم
یکی از مشکلاتی که سال‌ها گریبان گیری آب کشور شده نبود الگوی کشت مناسب است به عنوان مثال سال‌ها است که شاهد کشت محصولات آب بر مانند برنج در مناطق کویری مثل اصفهان هستیم که هیچ گونه توجیه اقتصادی ندارد و سبب ایجاد یک تنش آبی در کشور شده است.
صادرات محصولات جالیزی و کشاورزی در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته، اما برخی از صاحبنظران معتقدند با توجه به کشاورزی سنتی و نبود الگوی توسعه در این صنعت صادرات این محصولات هیچ ارزش از نظر اقتصادی ندارد.
مهدی نیکروان صادرکننده و فروشنده محصولات کشاورزی هم معتقد است که الگوی کشت برای تولید محصولات کشاورزی اجرا نمیشود بنابراین ما شاهد آب بر بودن برخی از محصولات در کشور هستیم.
او میگوید: اتفاقاتی که در سال گذشته افتاده، تغییر در حجم صادرات نفتی و غیر نفتی کشور است و مشاهده میکنیم که صادرات محصولات غیر نفتی ما یک رقیب جدی برای جایگزینی صادرات نفتی شده است.
نیکروان گفت: برخی از محصولات ما محصول رقابتی هستند و در برخی از بازار‌ها بی رقیب هستیم به عنوان مثال در بحث فلفل دلمه ما در روسیه بیش از ۱۰ ماه است بی رقیب کار میکنم بنابراین با اضافه شدن تعرفه صادراتی ممکن است دچار مشکل در بازار‌های هدف شویم.
این صادرکننده که به گفته خودش از سال ۸۳ در صادرات فعالیت میکند گفت: با اضافه شدن تعرفه صادراتی قیمت تمام شده محصول در بازار هدف افزایش پیدا میکند. تعیین قیمت گذاری محصولات به صورت معکوس از بازار‌های هدف است، اما دستور العمل‌ها و این نامه این چنینی شرایط را دچار مشکل میکند و اگر ما در آن مقطع نتوانیم کالا را با آن شرایطی که مشتری میخواهد تامین کینم در رقابت و تجارت دچار مشکل می‌شویم.
او میگوید: کشور روسیه حجم قابل توجهی از محصولات کشاورزی را از ایران تامین میکند، بنابراین وقتی این فضا و فرصت وجود دارد و حجم قابل توجهی از کالا را داریم با نرخ گذاری هیجانی توان رقابتی را از تجار بگیریم. شاید وزارت خانه دیدبانی از تجارت خارجی ندارد، اگر این اتفاق بیفتد چقدر میتوانیم رقابت کنیم و سهم بازار محصولات خود را در کشور‌های منطقه به نام ایران افزایش دهیم.
به گفته نیکروان باید با مدیریت آب محصولات جالیزی الگوی کشتی تعریف کرد مثل الگوی کشت استانی و با مدیرت درست منابع آبی هم بازار صادراتی را حفظ کنیم و هم از هدر رفت آب جلوگیری کنیم.
بعد از درگیری بین اوکراین و روسیه، مسکو با تحریم‌های شدید کشور‌های اورپایی و آمریکایی روبه رو شد. در این بازه زمانی ایران به عنوان یک منبع جایگزین برای واردات محصولات مختلف از جمله محصولات کشاورزی شد.
ایران در حال حاضر به یکی از منابع اصلی تامین موارد کشاورزی روسیه تبدیل شده و طبق آمار‌های موجود صادرات این محصولات طی ۴ ماهه گذشته ۲ برابر شده است؛ بنابراین با افزایش تعرفه‌های صادراتی محصولات کشاورزی شاهد کاهش روند محصولات جالیزی به این کشور هستیم که علاوه بر ایجاد مشکلات برای تجار ایرانی ممکن است شاهد برخی از اختلافات در صادرات دیگر محصولات به روسیه هم باشیم.
با توجه به فرصت ایجاد شده به نظر میرسد بهترین راهکار برای جلوگیری از صادرات آب مجازی و حفط بازار‌های صادراتی ایجاد یک الگوی کشت برای افزایش تولید محصولات جالیز با هدف کاهش مصرف آب است.