فراکسیون مبتنی بر مذهب در مجلس مسبوق به سابقه است و در هر دوره فراکسیون اهل سنت در مجلس تشکیل می‌شود. شکل‌گیری فراکسیون‌ها یا مجامع استانی در مجلس هم امر تازه‌ای نیست، اما فراکسیون مبتنی بر زبان یا قومیت، فراکسیون جدیدی است که مجلس دهمی‌ها دغدغه آن را پیدا کرده‌اند. بین قومیت‌های مختلف اولین گروهی که تعدادشان بیش از یک سوم مجلس است، آذری زبان‌ها هستند که فراکسیون تشکیل داده‌اند و هیات رئیسه خود را هم انتخاب کرده‌اند و نایب رئیس مجلس، رئیس این فراکسیون شده است. فراکسیونی که تقریبا از همه حوزه‌های انتخابیه که نماینده‌ای با تبار ترکی دارد، عضو گرفته است؛ تقریبا یکصد نفر!
به گفته زهرا ساعی، سخنگوی فراکسیون مناطق ترک‌نشین، از یکصد عضو این فراکسیون، 25 نفر عضو شورای مرکزی شده‌اند. اگرچه این فراکسیون در بیستم خرداد اعلام موجودیت کرده، اما در جلسه‌ای که حدود دو هفته پیش برگزار شده، اعضای هیات رئیسه فراکسیون انتخاب شده‌اند که یکی از آنها نادر قاضی پور، نماینده جنجالی مجلس در جایگاه نایب رئیس است.
چرا فراکسیون ترک‌نشین‌ها؟
اما چه نیازی به این فراکسیون بود و چطور نماینده‌هایی که سوگند یاد کرده‌اند مدافع منافع همه مردم ایران باشند، حالا با هویت شخصی خود که گاه نسبتی با هویت موکلانشان ندارد، می‌خواهند تشکیل فراکسیون دهند؟ سخنگوی فراکسیون هدف را اینگونه توضیح می‌دهد: با توجه به گستردگی مناطق ترک‌نشین در سراسر کشور و مدیریت راهبردی برای حل مشکلات در این مناطق این فراکسیون با حضور نمایندگان ترک زبان تشکیل شد که هدف آن استفاده از ظرفیت نمایندگان برای رفع مشکلات مناطق ترک نشین است. باتوجه به اینکه نمایندگان عضو این فراکسیون در کمیسیون‌های مختلف عضو هستند، به دنبال آن هستیم تا مشکلات مربوط به حوزه‌های مختلف را از طریق اعضای فراکسیون عنوان کنیم.
گرچه ساعی تاکید می‌کند که این فراکسیون علاوه بر حفاظت از منافع کشور به دنبال توسعه و تقویت وحدت ملی و توسعه متوازن در کشور و حرکت در این راه است، اما کم نیستند تحلیلگرانی که تشکیل این فراکسیون را مقدمه‌ای برای شکل‌گیری فراکسیون‌های رقیب دانسته و به این ترتیب نگرانی از تعمیق شکاف‌های قومیتی را تشدید کرده است.
وحدت ترک زبان‌ها در مجلس
وقتی مسعود پزشکیان نایب رئیس اول مجلس شد، گفته شد که عامل اصلی کسب آرای او، وحدت ترک زبان‌های مجلس است که فارغ از اصلاح‌طلب یا اصولگرا بودن، نام مسعود پزشکیان را بر کاغذ رای خود می‌نوشتند. اما وحدت آنها به رای دادن خلاصه نمی‌شود. در بین ترک زبان‌های مجلس یک نماینده پرحاشیه هست که کمتر ترک زبانی علیه او موضع گرفته است. نادر قاضی‌پور!
او پیش از حضور در مجلس به سبب اظهاراتش حاشیه‌ساز شده بود، انتظار این بود که اعتبارنامه او با مشکل مواجه شود اما این اتفاق نیفتاد و نمایندگان در لابی مجلس می‌گفتند اگر این کار را می‌کردند یکی از نمایندگان ترک زبان روی اعتبارنامه تمامی نمایندگان تهران یا زنان مجلس، اعتراض می‌گذاشت. در همان زمان خبرنگاران لابی هر چه اصرار کردند پزشکیان حاضر نشد درباره اظهارات قاضی‌پور مصاحبه کند.
قاضی‌پور پس از چند ماه دوباره حاشیه‌ساز شد. حاشیه‌ای که به همین فراکسیون هم بی‌ارتباط نبود. وقتی خبرنگار ایران درباره چرایی فراکسیون ترک زبان‌ها با او وارد بحث شده بود، از قاضی‌پور کتک خورد. در آن زمان هم کمتر نماینده ترک زبانی علیه قاضی‌پور موضع گرفت.
می‌توان گفت که در شرایط امروز مجلس، ترک بودن شخص نماینده، حتی بیش از اصلاح طلب یا اصولگرا بودن او، در تصمیم‌گیری‌هایش موثر است. موضوعی که موجب می‌شود نماینده‌های سایر اقوام از این نگرش قومیتی پارلمان ابراز نگرانی کنند. برخی بیم آن دارند که غلبه گرایش‌های قومی که نسبت به دسته‌بندی‌های حزبی، حالتی پیشینی و سنتی‌تر دارد، باعث شود تا فشار بر دولت برای انتصاب مدیران متعلق به یک قومیت خاص افزایش یابد و در نبود احزاب فراگیر، بار دیگر اختلافات قومی و قبیله‌ای احیا شود. چالشی که تاریخ ایران خاطره خوشی از پیامدهای آن ندارد.
حفظ وحدت ملی یا دغدغه از بین رفتن آن؟
همچون هر اتفاق دیگری که صفت «اولین» را با خود دارد، صدای موافقان و مخالفان فراکسیون ترک زبان‌ها هم بلند شده است. برخی از مخالفان نقدشان به دغدغه «وحدت ملی» برمی‌گردد که ساعی می‌گوید از اهداف فراکسیون است اما آنها معتقد هستند چنین فراکسیونی به پان ترکیسم دامن می‌زند و خطری برای تهدید ملی تلقی می‌شود. مصداقش هم واکنش‌های تند در فضای مجازی به واکنش داریوش ارجمند است که درباره تشکیل این فراکسیون گفته بود: «نمی‌توانند».
صدای یکی از منتقدین این فراکسیون از نزدیکی علی لاریجانی به گوش می‌رسد. منصور حقیقت‌پور که در مجلس قبل نماینده اردبیل بود و حالا مشاور رئیس مجلس است، در گفت‌وگویی انتقادات تندی به این فراکسیون کرده است. او معتقد است که نمایندگان در تشکیل فراکسیون ترک‌نشین اشتباه کرده‌اند و این فراکسیون دوام نمی‌آورد.
حقیقت‌پور گفت: بنده از دوستانم در این فراکسیون سوال می‌کنم که واژه ترک‌نشین به چه معنا است؟ آیا منظور آنها از به کار بردن واژه ترک‌نشین در فراکسیونشان ترک زبانی یا ترک نژادی است؟ باید این موضوع را مشخص کنند، دوستانمان باید صراحتا بیان کنند که اگر اقلیت ترکی در بوشهر حضور داشته باشند این فراکسیون قصد دارد از منافع ترکها در بوشهر که یک استان فارس زبان است حمایت کنند؟ آیا آقایان قصد دارند با تشکیل فراکسیون ترک‌نشینان مجلس از حقوق ترک‌تبارها در سراسر دنیا حمایت کنند؟
مشاور لاریجانی اگرچه نگران اظهار نظرهای رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور درباره این فراکسیون نبود اما صداهایی در درون مجلس بلند شده که ظاهرا برای این موضوع نگران هستند. نماینده مردم بندرعباس در صحن علنی مجلس در اخطاری خطاب به پزشکیان نسبت به تشکیل فراکسیون مناطق ترک نشین هشدار داد و گفت که سایت‌های تروریستی و تجزیه‌طلب از این اقدام حمایت کردند.
احمد مرادی افزود: مجلس صداي ملت است، اگر اين روند ادامه يابد دير يا زود بايد منتظر تقسيم‌بندي‌هاي ديگر در مورد ساير اقوام هم باشيم. بعد از تشكيل اين فراكسيون متاسفانه تعداي از سايت‌هاي تروريستي و تجزيه طلب از تشكيل اين فراكسيون حمايت كردند، مراقب باشيد و به جاي قبيله گرايي به دنبال رفع محروميت و بيكاري براي كل اقوام موجود در كشور باشيم.
اما رئیس این فراکسیون که در آن لحظه ریاست جلسه علنی مجلس را نیز برعهده داشت، در دفاع از فراکسیون ترک‌نشین‌ها برآمد و گفت: جهت اطلاع بگويم كه اين بحث براي قوميت نيست، براي مناطق ترك‌نشين بودند كه جمع شدند. حالا در مورد اين فراكسيون در هيئت رئيسه تصميم گرفته خواهد شد كه چگونه باشد. به هيچ وجه بحث خلاف قانون عمل كردن در اين اقدام وجود ندارد و آن را تكذيب مي‌كنم.
دفاع تلویحی دولت از تصمیم ترک‌های مجلس
اما همه صداها مخالف نیست. هم از مجلس و هم از دولت صداهای موافق شنیده می‌شود. یکی از کسانی که از تشکیل این فراکسیون حمایت کرده، سخنگوی دولت است. محمدباقر نوبخت به یکی از رسانه‌ها گفته است: در مجلس شوراي اسلامي هر چه فراكسيون‌ها بيشتر باشد براي پيشبرد امور بهتر است ولي تشكيل اين فراكسيون‌ها بايد بيشتر جنبه همگرايانه داشته باشد و در مسيري پيش برود كه وحدت ملي را بيشتر كند. معاون رييس‌جمهور ادامه داد: در كشور ما ايران بايد به همه فرهنگ‌ها كه در داخل اين مرز و بوم وجود دارند احترام گذاشته و به عنوان فرصت نگاه كنيم و البته فراموش نكنيم كه هماهنگ كردن اين فرهنگ‌هاي مختلف با يكديگر از اهميت بالايي برخوردار بوده و مهم است كه نبايد ناديده‌گرفته شود.
نوبخت حتی پا را فراتر گذاشته و گفته است: چه ايرادي و اشكالي دارد كه كردها، بلوچ‌ها و سايرقوميت‌ها نيز مانند هم‌ميهنان آذري‌مان در مجلس شوراي اسلامي فراكسيون داشته باشند؟
بقیه قومیت‌ها هم دست به کار شده‌اند
پیشنهادی که نوبخت مطرح کرده، دغدغه کردزبان‌های مجلس نیز هست. حالا آنها هم تصمیم گرفته‌اند برای خود جمعی تشکیل دهند و تشکیلاتی داشته باشند. خبرش را همایون‌هاشمی، نماینده مردم میاندوآب، شاهین دژ و تکاب مطرح کرده و گفته است: نمایندگان کُردزبان در مجلس خواستار تشکیل فراکسیون کُردزبان شده‌اند تا حقوقی که متعلق به دیگر زبان‌هاست برای کُردها هم لحاظ شود.
او تاکید کرده است: ریشه زبان کُردی به هزاران سال پیش باز می‌گردد و کُردها اصیل ترین قوم ایرانی هستند. کردستان همیشه در تاریخ جایگاه ویژه‌ای داشته و در بحث فرهنگ حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. نخبگان کُرد و اهل اقلم باید برای توسعه کردستان وارد عمل شوند چون برای توسعه و آبادی منطقه نیاز به حضور نخبگان در عرصه است.
حالا که کردها هم سودای فراکسیون در سر دارند، باید منتظر ماند و دید که آیا بلوچ‌ها و لُرها و اعراب و سایرین هم دست به کار می‌شوند یا خیر. آیا کاری که مشاور رئیس جمهور در امور اقلیت‌ها می‌خواست در دولت انجام دهد، در مجلس نمودی پیدا می‌کند یا این فراکسیون‌ها نمایشی باقی می‌مانند. هرچه باشد، فعلا نگرانی از قومیتی شدن ترکیب مجلس، به بیرون از بهارستان کشیده شده و باید دید داستان تشکیل فراکسیون‌های قومیتی به کجا خواهد کشید.