رویداد۲۴- مفهوم «رجل سیاسی» همواره یکی از مفاهیم مورد مناقشه در فضای سیاسی و اجتماعی ما بوده که در آستانه هر انتخابات ریاست جمهوری شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد.
بدون شک عبارت کوتاه رجل سیاسی و مذهبی و تعریفی که برای آن آمده است، منها و علت‌العلل داستان‌های پرحاشیه زیادی طی سال‌های گذشته بوده است. چه آنکه رجل مذهبی و سیاسی در ادوار مختلف به دلیل نداشتن تعریف مشخص زمینه را برای رد صلاحیت‌ها و خط خوردن چهره‌های مختلف از میدان انتخابات ریاست جمهوری فراهم ساخته است؛ و در سوی دیگر میدان نیز رجل سیاسی و مذهبی شناخته شدن برخی از افراد از سوی شورای نگهبان، با انتقاداتی همراه شده است.
چندپهلو بودن واژه «رجل سیاسی» و حاشیه‌سازی‌هایش تنها در سال‌های سیاسی اخیر به یک معادله چند مجهولی مبدل نشده است، بلکه بالا و پایین کردن این واژه و مباحثات بر سر آن به همان زمانی که نطفه این کلمه در حال بسته شدن بود، بازمی‌گردد.
پس از پیروی انقلاب اسلامی، 75 نفر دور میزی به نام مجلس خبرگان قانون اساسی جمع شدند تا چکش‌کاری‌های نهایی قانون اساسی را انجام داده و آن را برای همه‌پرسی آماده کنند.
منیره گرجی فرد تنها زنی بود که امکان حضور در مجلس خبرگان را به دست آورده بود. او در خاطرات خودش به موضوع گنجاندن کلمه رجل سیاسی، در قانون اساسی اشاره می‌کند- واژه‌ای که بر اساس گفته منیره گرجی باوجود تلاش‌هایش برای حذفش- سرانجام رأی بر حضور آن در قانون اساسی به‌عنوان ملاک انتخاب رئیس‌جمهور صادر شد.
واژه‌ای كه باوجودآنکه منع خاصي ايجاد نكرد اما با در لفافه قانوني سخن گفتن، دست‌زنان از رسیدن به كرسي رياست جمهوري كوتاه كرد.
بهمن کشاورز حقوقدان درباره مفهوم رجل سیاسی توضیح می‌دهد:«با همه احترامی که برای خانم‌های خودمان قائل هستم اما با این قانون خانم‌های ایرانی نمی‌توانند در انتخابات ریاست‌جمهوری کاندیدا شوند مگر اینکه این قانون اصلاح شود چون تعریف رجل سیاسی تنها به مردان قابل اطلاق است اما در تعریف رجل سیاسی خوشحالم که عضو شورای نگهبان نیستم که بخواهم شرایط رجل سیاسی را تعریف کنم. این کار در حد محال است چون تعریف باید جامع‌ومانع باشد. امیدوارم شورای نگهبان بتواند این کار را انجام دهد».
علی مطهری دیگر فردی است که دراین‌باره اظهارنظر کرده است. وی معتقد است: «آنچه شورای نگهبان تحت عنوان فراخوان مطرح کرده است، یعنی تعریف مصادیق و معیارهای رجل سیاسی درنهایت باید به مجلس ارجاع داده شود و مجلس باید آن را تصویب کند. ازنظر من خانم‌ها نیز می‌توانند مصداق کلمه رجل سیاسی شوند و دراین‌باره من مشکلی نمی‌بینم».
مصطفی کواکبیان نیز دراین‌باره تصریح می‌کند: «در مجلس هشتم این مسئله تعریف و تفسیر کلمه رجل سیاسی مطرح شد و خود من طراح آن بودم و بحث هم زیاد کردیم. منتها آن زمان شورای نگهبان طرح و تفسیر ما را رد کرد و آن را به مجمع تشخیص مصلحت نظام فرستاد که الآن حدود شش سال است در مجمع خاک می‌خورد. در بحث کلمه رجل، اصلاً جنسیت مطرح نیست بلکه همه فعالان سیاسی اعم از زن و مرد مطرح هستند.»
جلال جلالی زاده با استناد به مفاهیم مذهبی دراین‌باره خاطرنشان می‌کند: «اگر به متون دینی و به‌ویژه آیات و احادیث مراجعه کنید، این کلمه، هم شامل حال مردان و هم زنان است و در قرآن کریم کلمه رجل برای هر دو به‌کاررفته است. خود صیغه مذکر در قرآن جنبه تقلید دارد؛ یعنی در زبان عربی بر اساس ساختار و قواعد دستوری زبان عربی، اگر کسی مردان وزنان را مورد خطاب قرار دهد، از صیغه مذکر استفاده می‌کند. پس در قانون فقهی باید این تغییرات اعمال و تعاریف درست موردنظر جامعه استفاده شود.»
محققان و پژوهشگران بر این امر توافق دارند که رجل سیاسی یعنی کسی که قدرت سیاسی دارد و می‌تواند در جامعه نقش ایفا کند. قانون اساسی ثابت نبوده و تغییرپذير است و باید هر زمان در آن بازنگری شود، بالاخره هر نسلی به‌تناسب مصالح و منافع کشور قانون را تغییر می‌دهد، درواقع قانون تابعی از خواسته‌ها و منافع ملی است. خود قوانین نامناسب موجب نافرمانی مدنی شده و باعث رکود می‌شود.
نکته مهم در این زمینه اما اظهارات آیت‌الله هاشمی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام دراین‌باره است. ایشان دراین‌باره عنوان می‌کند: «از همان وقتی‌که این قسمت را می‌نوشتیم، یعنی وقتی‌که قانون اساسی را در شورای انقلاب آماده می‌کردیم، به همین دلیل این را مبهم گذاشتیم. چون شرایط ایجاب نمی‌کرد که رئیس‌جمهور زن باشد و نمی‌خواستیم نفی کنیم. رجال سیاسی می‌تواند شامل زن هم بشود. ولی ظاهرش رجال است. الآن چند زن دارند کار می‌کنند. ببینید خانم کلینتون تا مرحله ریاست جمهوری هم بالا آمد. او تجربه خوبی است. خانم ترزا می در انگلیس است. ببینید چگونه از این مسئولیت عبور می‌کند! کار سختی در پیش دارد. خانم مرکل، خانم موگرینی هم در سطح جهان مسئولیت دارند و خیلی خوب کار می‌کنند».
وقتی پرونده انتخابات سال 84 با پوشیدن ردای ریاست جمهوری به تن محمود احمدی‌نژاد چهره ناآشنای دنیای سیاست به پایان رسید، چهره‌هایی همچون سید مهدی طباطبایی عضو جامعه روحانیت مبارز، از این شیوه انتخاب شورای نگهبان گله کردند. او احمدی‌نژاد را فاقد معیار و ملاک «رجل سیاسی» معرفی کرد و معتقد بود «آقای احمدی‌نژاد رجل سیاسی نبود و کاری که با این مملکت کرد تا 10 سال دیگر هم جبران نمی‌شود.»
انتقاداتی که در سال‌های بعدتر و آن زمان که احمدی‌نژاد تبدیل به برند «حاشیه‌ساز» سیاست ایران شده بود صریح‌تر و به‌کرات مطرح می‌شد. مخاطب انتقادات هم گا‌ها شورای نگهبانی بود که او را مصداق یک رجل سیاسی معرفی کرده بود.
شاید همان رویکرد بود که سال‌های بعد افراد زیادی را ترغیب کرد با داشتن مختصر مسئولیت اجرایی خود را در قامت یک رجل سیاسی تعریف کرده و وارد گود انتخابات ریاست جمهوری شوند تا کثرت کاندیداها در هر دوره بیش از دوره قبل شود. افرادی که ازقضا این بار مهر رجل سیاسی نبودن بر روی اسمشان زده شد.
افرادی چون حسن سبحانی، مصطفی کواکبیان، منوچهر متکی و دیگرانی از این نوع که روزگاری هوس رئیس‌جمهور شدن به سرشان زده بود. با عبور از انتخابات گذشته و با توجه به تأکیدات اخير رهبری بر مشخص شدن تعریف رجل سیاسی و مذهبی، حالا توپ در زمین شورای نگهبان افتاده است تا با تعریف درست و شفاف از این واژه پر ابهام تاریخی، راه خروج از حاشیه‌های احتمالی را نشان دهد.
فراخوان امروز شورای نگهبان برای تعریف معیارهای رجل سیاسی بودن از جانب شهروندان خصوصاً نخبگان که پیشتر نیز از سوی عباسعلی کدخدایی از جایگاه سخنگویی شورای نگهبان مطرح‌شده بود، نشان از این واقعیت دارد که سرانجام نگراني از غیر شفاف بودن این واژه موردتوجه شورای نگهبان هم قرارگرفته است.
درواقع می‌توان امید داشت که شاید در انتخابات آینده شورای نگهبان با یک «خط کش» قانونی و فارغ از نگاه سلیقه‌ای به بررسی رجل سیاسی بودن یا نبودن بپردازد. شاید هم باید کمی خوش‌بین بود که با این تکاپوهای جدید، زمینه‌ای فراهم شود تا به «زنان» نیز فرصت بازی در نقش «رجل سیاسی» داده شود.