جدیدترین خریدهای نظامی ایران از روسیه شامل چه مواردی است؟

رویداد۲۴ علیرضا مکی: طی چند هفته گذشته اخبار ضد و نقیضی در مورد به نتیجه رسیدن توافقات نظامی میان تهران – مسکو منتشر شده است؛ اخباری که در صورت تحقق، نشان‌دهنده ارتباط بیشتر جمهوری اسلامی با روسیه و فاصله بیشتر از غرب است.

آغاز خرید تسلیحات از روسیه

آنگونه که خبرها هم دست به دست می‌شود مذاکرات خرید یا ساخت جنگ‌افزار‌ها میان دو کشور به نتیجه رسیده است. این مذاکرات البته همزمان با امضای برجام در دولت حسن روحانی آغاز شد اما در ادامه با اما و اگرهایی روبرو شد؛ از جمله درمورد سامانه‌های پدافند هوایی S300 که خرید ۵ گردان آن در دولت احمدی نژاد به نتیجه رسید، اما به دلیل تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای ایران تا سال ۲۰۱۵ تحویل آن‌ها به تاخیر افتاد.

نکته جالب توجه در مورد خرید سامانه‌های پدافندی S300 این بود که مذاکرات این قرارداد از سال ۲۰۰۷ پس از یک خرید عمده تسلیحاتی به مبلغ ۷۰۰ میلیون دلار توسط جمهوری اسلامی ایران از روسیه که سیستم‌های پدافندی «تور-ام1» را برای جمهوری اسلامی ایران تامین می‌کرد، شروع شد.

درست پس از تحویل سامانه‌ها به جمهوری اسلامی، با وجود انتشار شایعاتی در مورد مذاکرات فروش سیستم‌های پدافندی S300 مقامات روس در سطوح مختلف تاکید می‌کردند که روسیه هرگز چنین تسلیحاتی را در مناطق بی‌ثبات جهان مستقر نخواهد کرد اما با پیشرفت مذاکرات هسته‌ای به نظر می‌رسید که فرآیند تحویل این سیستم‌های پدافندی که قبلا پول آن هم دریافت شده بود با سرعت بیشتری طی شود. نهایت این سیستم‌ها پس از تحویل در سال ۲۰۱۵ و بعد از لغو ممنوعیت فروش توسط روسیه و سازمان ملل به جمهوری اسلامی ایران مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و نیز توافق هسته‌ای، برای حفاظت از تاسیسات حساس و راهبردی نظامی و هسته‌ای در ایران مستقر شدند.

از آن زمان تا کنون اتفاقات مختلفی در منطقه رخ داده است؛ از یک سو میادین نبرد مدرن اثبات می‌کنند که جمهوری اسلامی ایران تنها به بخش کوچکی از نیازمندی‌های میادین نبرد مدرن دسترسی دارد و از سوی دیگر به مرور سطح تنش‌های منطقه‌ای در حال افزایش است.

بیشتر بخوانید: افشای جزییات جدید توافق ۲۰ ساله ایران و روسیه / امتیاز می‌دهیم، سوخو و S400 می‌گیریم!

رابطه نظامی ایران و روسیه چگونه گسترش یافت؟

متناسب با افزایش سطح تنش‌های منطقه‌ای، بحران رقابت‌های تسلیحاتی در منطقه نیز در حال افزایش است؛ این در حالی است که رقبای منطقه‌ای ایران طی این سال‌ها به انبار انواع سامانه‌های مدرن نظامی غربی با تکنولوژی به‌روز دست زده‌اند و آخرین سطح آموزش‌های نظامی را مطابق استاندارد‌های ناتو گذرانده‌اند، به همین دلیل نیاز جمهوری اسلامی به روسیه روز به روز بیشتر شده است.

در حقیقت رابطه استراتژیک میان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه هموراه تابعی از سطح روابط میان مسکو و غرب بوده است. به گزارش رویداد۲۴ اگرچه روسیه به واسطه ملاحظات سیاسی و راهبردی غرب، مدت‌ها در تحویل سیستم‌های پدافندی S300 مورد نیاز جمهوری اسلامی که مدت‌ها قبل پول آن‌ پرداخت شده بود، کارشکنی کرد اما به مرور با افزایش سطح تنش‌ها با غرب و همکاری نظامی ایران و روسیه در موضوع سوریه، روند به شکلی پیش رفت که روسیه به صورت محدود همکاری‌های نظامی خود با جمهوری اسلامی ایران را افزایش داد؛ با این حال این جمهوری اسلامی بود که در یک نبرد مهم منطقه‌ای که برای روسیه و پوتین به شدت حیاتی بود، به کمک طرف روس شتافت و کمک‌هایی از نوع تهیه البسه، بسته‌های غذایی و کمک‌های اولیه و دارویی و احتمالا تسلیحاتی را روانه مسکو کرد. مهم اینکه در بخش کمک‌های تسلیحاتی مقامات اوکراینی مدعی بودند که این کمک‌ها نقش مهمی در تخریب زیرساخت‌های حیاتی این کشور گذشته داشته است.

چالش‌های ایران برای همکاری نظامی با روسیه

مقامات مسکو امیدوار بودند با کمک پهپاد‌های ایرانی بتوانند روند جنگ را تغییر دهند و در مقابل مقامات اطلاعاتی غرب از این مسئله خشنود نبوده‌اند و مهمتر اینکه احتمال ادامه کمک‌های نظامی ایران مخصوصا در قالب تحویل موشک‌های بالستیک و کروز ساخت جمهوری اسلامی ایران به روسیه را نیز دور از انتظار ندانسته‌اند.

این مسئله با پررنگ‌تر شدن نقش جمهوری اسلامی ایران در بحران امنیتی منطقه شرق اروپا، موجب فاصله گرفتن شرکای اروپایی از ایران شد تا حدی که به طرق مختلف آمادگی خود را برای تشدید فشار‌ها بر نهاد‌های جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند.

شاید به همین دلیل بود که حسین امیرعبدللیهان وزیر خارجه ایران هر گونه کمک جمهوری اسلامی ایران به هر طرف جنگ را رد کرده و حتی اعلام کرد فعلا پیوستن مناطقی از خاک اوکراین از جمله کریمه به روسیه را مورد شناسایی قرار نخواهد داد. این در حالی است که چنین اظهاراتی به اندازه قطعات یافت‌شده پهپاد‌های ایرانی پس از حملات روسیه به مناطق حساس اوکراین برای اروپایی‌ها قانع‌کننده نیست!

فشار ایران به روسیه برای تحویل تجهیزات خریداری شده

در شرایطی که فشارها بر جمهوری اسلامی به اوج رسیده، مقامات نظامی و امنیتی ایران فرصت را برای تحت فشار قرار دادن مسکو برای تکمیل مذاکرات خرید‌های نظامی احتمالی مغتنم دیده‌اند.در این زمینه خبر‌های مختلفی منتشر شده است؛ از جمله سفر معاون رئیس جمهوری روسیه به تهران و دیدار با محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور و ابراز آمادگی مسکو برای تولید مشترک برخی تجهیزات نظامی از جمله بالگرد‌های نظامی. هفته گذشته دیداری در سطح روسای مجلس دو کشور برگزار شد و رئیس دومای روسیه با محمدباقر قالیباف دیدار کرد.

آنچه به صورت گمانه قوی می‌توان بیان کرد؛ اینکه در حوزه خرید هواپیما‌های نظامی و مخصوصا جنگنده توافقاتی به بار نشسته است. واقعیت این است که مقامات جمهوری اسلامی بهتر از هر کسی درک می‌کنند که در میان نقاط ضعف نظامی کشور، فقدان یک نیروی هوایی توانا برای انجام عملیات‌های حساس هوایی اعم از پدافند هواپایه، برتری هوایی، آتش تهیه هواپایه و عملیات‌های ضربتی تهاجم نیازمند نوسازی ناوگان فرسوده جنگنده‌های خود است؛ ناوگانی که ستون فقرات آن را جنگنده‌های سالخورده فانتوم F4 و تایگر F5 و جنگنده‌های جدید‌تر F14 موسوم به تامکت تشکیل می‌دهند که همگی در دوره پهلوی خریداری شده بودند و در دوران جنگ ایران و عراق به اندازه کافی مستهلک شدند.

توان نیروی هوایی ایران

در این میان تعدادی جنگنده شرقی نیز در تایپ‌های مخلف در ناوگان نیروی هوایی ارتش ایران و نیروی هوافضا سپاه پاسدارن وجود دارند که بخش بزرگی از آن‌ها جنگنده‌های بازمانده عراق از نبرد خلیج فارس هستنند که با تشخیص عدم توانایی عملیات موثر به ایران پناه آوردند. از جمله این هواپیما‌ها می‌توان به انواع جنگنده‌های میراژ F1، سوخو ۲۴، سوخو ۲۲ و سوخو ۲۵ و دو هواپیمای رادار پرنده مبتنی بر هواپیمای ایلوشین اشاره کرد که طی سال‌های گذشته در اثر سوانح هوایی از دست رفته‌اند.

بعد از فروپاشی شوروی و تشکیل فدراسیون روسیه، جمهوری اسلامی ایران در زمان ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی دست به خرید گسترده تسلیحات سنگین مخصوصا جنگنده‌هایی نظیر میگ ۲۹ (Mikoyan MiG-29) و سوخو۲۴ از روسیه زد تا بتواند کمبود بخشی از جنگنده‌های از دست رفته طی جنگ هشت ساله را جبران کند.

سالخوردگی و عدم توانایی ایفای نقش موثر در مبارزه با تهدیدهای مدرن هوایی از جمله مشکلات و نقاظ ضعف نیروی هوایی نیرو‌های مسلح کشور است که موضوعی پوشید‌ه نیست و این یعنی خرید تسلیحات هواپایه مهم‌ترین نیاز‌های نظامی جمهوری اسلامی که ضعف آن را در ماجراهایی نظیر حمله پهپادی به مراکز نظامی در اصفهان می‌توان دید.

ظاهرا نخستین درخواست خرید بر سر جنگنده‌های سوخو ۳۰ به عنوان جنگنده‌های «مولتی رل» یا چند منظوره تهاجمی بوده است، اما اخباری که منتشر شده نشان می‌دهد که به جای آن، سوخو ۳۵‌های دانگرید شده مصری در موج اول خرید‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته‌اند.

ماجرای این جنگنده‌ها از این قرار بوده که مراحل ساخت آن توسط روسیه روسیه تکمیل شده و قرار بود به مصر تحویل شود اما دولت مصر به دلیل تحریم‌های آمریکا از خرید صرف‌نظر کرد تا این بار شانس یار دولت فرانسه باشد تا علاوه بر ناو‌های بالگردبر ساخت این کشور برای ارتش روسیه که پس از سال ۲۰۱۴ به دلیل تحریم‌های اروپایی علیه روسیه به مصر فروخته شدند، این بار جنگنده‌های رافال فرانسوی به مصر داده شدند.

به دلیل نزدیکی بیش از پیش تهران به مسکو مخصوصا بعد از امضای توافقنامه ۲۰ ساله میان دو کشور، خریدهای تازه صرفا اولین دوره از مجموع خرید‌های نظامی احتمالی جمهوری اسلامی ایران از روسیه است. این در حالی است که در همین پکیج نیز ظاهرا سایر نیازمندی‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران از جمله خرید بالگرد‌های نظامی از جمله بالگرد‌های «ام‌ای ۲۸» یا (Mil Mi-28) نیز در نظر گرفته شده است. بالگرد‌هایی که کمبود آن‌ها در مجموع توان بالگرد‌های تهاجمی کشور مخصوصا در محافظت از مرز‌های گسترده خاکی کشور در مناطق کوهستانی غرب و مناطق بیابانی شرق کشور اهمیت ویژه‌ای دارد. محافظت از این مرز‌ها در حال حاضر با مجموعه‌ای از بالگرد‌های سالخورده کبری (ساخت دهه ۱۹۶۰) انجام می‌شود که آنهم در دوره محمدرضا شاه پهلوی خریداری شده بودند.

مجموعه احتمالی خرید‌های نظامی ایران که احتمالا در سال ۱۴۰۲ بیشتر از آن‌ خواهیم شنید، تنها بخشی از خریدهای نظامی ایران از روسیه است که طی سال‌های گذشته به دلایل مختلف به تعویق افتاده بود.