میکروفونی که هنوز باز نشده
محمدرضا عارف در جلسات علنی پارلمان، خیلی آرام بر کرسی شماره 184 تکیه زده و نظاره‌گر رایزنی‌ها، موضع‌گیری‌ها و گاهی هم هوارکشیدن همکاران خود است. او تا به حال در صحن مجلس نه نطقی کرده، نه تذکری داده و نه حتی اخطاری. نه کسی صدای عارف را با فریاد «دو، دو» شنیده و نه «چهار، چهار».
این سکوت برای هر کسی معنایی دارد؛ به‌خصوص سکوت در روزهای حساس مجلس. مانند روز رأی اعتماد به سه وزیر کابینه روحانی. برخی درباره سکوت عارف حتی در این روز حساس می‌گفتند که ممکن است رئیس فراکسیون امید، با دولت روحانی دچار زاویه شده و حاضر به حمایت از وزرای پیشنهادی نیست. با این وجود رأی بالای نماینده‌ها به هر سه وزیر، نشان داد که فراکسیون امید که عارف بر صدر آن نشسته، چیزی برای دولت کم نگذاشته است. پس ماجرا چیست؟
عارف درباره سکوتش در آن روز در گفت‌وگویی توضیح داد؛ «ما برای سه وزیر پیشنهادی دولت در طول هفته‌های قبل از آن جلسات مکرر و متعددی گذاشتیم و با آگاهی رأی دادیم... دوستانی که برخی نقدها را مطرح میکنند اگر به خروجی هفته‌های اخیر مجلس و نتایجی که فراکسیون امید کسب کرده دقت کنند، خواهند دید که به هیچ عنوان این نتایج با ادعای انفعال مجموعه فراکسیون همخوانی ندارد. قطعاً با انفعال و بی‌خیالی که برخی آن را مطرح میکنند، نمی‌توان به این خروجی‌ها رسید. ما برای رأی اعتماد وزرای پیشنهادی دولت کمیته‌هایی تشکیل دادیم و سپس کمیته‌ای برای رایزنی به شکل سازمان‌یافته شکل دادیم که این اتفاقات به این صورت تشکل‌یافته تقریباً در مجلس بی‌نظیر است. در نهایت هم برای سه وزیر پیشنهادی آرایی جمع شد که کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد. اینها همه حاصل کار و فعالیت مستمر و البته آرام است. اگر کسانی از فراکسیون امید یا بنده توقع دارند که با سر و صدا راه انداختن فعالیت کنیم، قطعاً این با روش ما سازگار نیست. برای ما خروجی‌ها مهم هستند و همه تمام تلاش خود را انجام می‌دهیم تا این خروجی‌ها را در آرام‌ترین فضای ممکن به دست بیاوریم. ضمن اینکه جاهایی هم اگر لازم باشد صدای فراکسیون شنیده خواهد شد و ما ساکت نیستیم... من خودم برای جلسه روز سه‌شنبه رأی اعتماد وزرا آمادگی داشتم که به نفع سه وزیر نطق دفاعیه انجام دهم، اما چون خوشبختانه عزیزان زیادی در فراکسیون برای این کار آمادگی داشتند، ما موظف بودیم که اولویت را به آنها بدهیم و این کار را هم انجام دادیم.»
سکوت در صحن علنی، موضع‌گیری در لابی
البته سکوت عارف در مجلس به این معنا نیست که او فرصت تبیین مواضع خود را در لابی پارلمان از دست می‌دهد. به همین خاطر است که رئیس فراکسیون امید هر از چند گاهی در لابی مجلس و در جمع خبرنگاران به چشم می‌خورد. همین گپ و گفت‌های رسانه‌ای فرصتی می‌شود برای دفاع عارف از عملکرد خود و فراکسیونی که او مدیریتش می‌کند.
مثلا او یک‌بار در لابی مجلس از تلاش برای تعامل با حاکمیت و حفظ آرامش برای تحقق این هدف سخن گفت. او در جایی دیگر به دستورکار لابی‌گری‌های خود اشاره کرد و در پاسخ به این سوال که نتیجه رایزنی‌های شما با حاکمیت که از آن خبر داده بود به کجا رسیده است؟ گفت: قضیه حصر باید به صورت برد-برد حل شود و در سطوح مختلف هم من با دوستان و عزیزان جریان‌های اصلی کشور در حال صحبت هستم و نمی‌خواهم رسانه‌ای بشود. وی در پاسخ به این سوال که آیا این رایزنی‌ها فقط در سطح سیاسیون است یا در سطح ارکان حاکمیتی هم صورت می‌گیرد، باز هم بر سکوت خود درباره بحث‌هایی که پیگر آن است ادامه داد و اظهارداشت: اجازه دهید من وارد جزئیات نشوم تلاش می‌کنیم براساس سازوکارهای قانونی و منطقی به نتیجه برسیم. رییس شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان درباره اینکه این رایزنی‌ها نتیجه داشته است یا نه، به این پاسخ بسنده کرد که «باید بگویم ما امیدوار هستیم. برمبنای شعار امید و آرامش امیدوارم با توکل به خدا و عنایت حضرت حق موضوع حل شود.»
رایزنی‌هایی که پشت پرده می‌ماند
رایزنی‌های عارف که به گفته او، با چاشنی «امید و آرامش» صورت می‌گیرد، هرچند از نظر رسانه‌ای بازتاب پیدا نمی‌کند، اما چندان هم بی‌اثر به نظر نمی رسد مصداق های آن در اظهارنظرهای گاه و بیگاه برخی چهره های اصلاح طلب مشهود است. با این وجود به‌نظر می‌رسد که هنوز انتظارات از مرد شماره یک اصلاح‌طلبان در بهارستان بالاست و برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی، انتظار ایفای نقش محسوس‌تری از وی دارند.
درباره این انتظارات و راهبرد آرامش فعال عارف، فرید موسوی، نماینده اصلاح‌طلب مجلس به خبرآنلاین می‌گوید: دکتر عارف در ایجاد اتحاد و انسجام بین نماینده‌ها نقش بسیار پررنگی دارند و برنامه‌ریزی‌های بسیاری انجام می‌دهند. کمیته‌های مختلفی که یا شکل گرفته یا درحالی شکل‌گیری است، تماما نتیجه اقداماتی است که ایشان در فراکسیون امید انجام می‌دهند.
وی در پاسخ به نقدهای موجود درباره عملکرد پارلمانی عارف و تعبیر سکوت وی به انفعال سیاسی، می‌افزاید: اینکه انتظار داشته باشیم که ایشان حتما سروصدایی داشته باشند، درست نیست. همچنین برای اینکه نماینده‌هایی مانند آقای عارف بیشتر از تریبون مجلس استفاده کنند، باید کمی صبر کنیم تا زمان بگذرد. باید به فراکسیون امید فرصتی داده شود تا کم‌کم این انتظارات را پاسخ بدهیم. این عضو فراکسیون امید البته این را هم اضافه می‌کند که «ما متوجه انتقاداتی که درباره سکون آقای عارف می‌شود، هستیم اما ما نمی‌توانیم بسیاری از اتفاقاتی که صورت می‌گیرد را به بیرون منتقل کنیم.»
عرضه نداشتند یک کمیسیون را از آن خود کنند
شاید همین ناتوانی اصلاح طلبان در تبیین فعالیت‌های پشت پرده است که باعث شده انتقادات از سکوت عارف در پارلمان با لحن تندتری در فضای رسانه‌ای بازتاب یابد. مثلا صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در نقد فراکسیون امید گفته است: «شما فکر می‌کردید من نمی‌دانستم این نمایندگان لیست امید که وارد مجلس شوند چه کار میکنند، این افرادی که ما این همه برایشان دویدم تا رای جمع کردیم حتی عرضه نداشتند یک کمیسیون را از آن خود کنند. بعدش به من انتقاد می کنند که چرا گفتم عارف نباید رئیس مجلس شود. شما عرضه نداشتید یک کمیسیون را بگیرید و یا حتی یه نطق پیش از دستور داشته باشید.»
وی که در مجموعه ای از گفتگوها با محور تاریخ شفاهی سخن می‌گفت، تصریح کرد: «یک سری آدم‌هایی وارد مجلس شدند که اصلا معلوم نیست چرا وارد مجلس شدند، من بچه نبودم و می‌دانستم توانایی هایشان چیست، فکر کردید مثلا من الیاس حضرتی را نمی شناختم، حضرتی به اندازه موهای سرم مقاله‌های من را دور ریخته است.»
رابطه نزدیک عارف و لاریجانی
علی‌اصغر یوسف‌نژاد دیگر نماینده‌ای است که از مشی عارف در حفظ آرامش دفاع می‌کند. او در گفت‌وگو با خبرآنلاین درباره انتقاداتی که به عملکرد فراکسیون امید به ویژه رئیس فراکسیون مطرح می‌شود، تاکید می‌کند: من با سیاستمداران زیادی همکاری داشته‌ام و در این بین آقای عارف یکی از سیاستمداران انسان و با اخلاق و بابرنامه است.
او درباره خبرهایی که از قهر و دلخوری عارف در روزهای اول مجلس به سبب رای نیاوردن در انتخابات هیات رئیسه، به گوش می‌رسید، تاکید می‌کند که «عارف قهر نکرده است». عضو هیات رئیسه مجلس به رابطه خوب عارف و لاریجانی اشاره کرده و می‌گوید: بیشتر باید بر اساس عملگرایی عملکرد آقای عارف را قضاوت کنیم. در پس زمینه این عملگرایی اراده قوی و مدیریت شده ای وجود دارد. یوسف‌نژاد کم‌تجربگی اعضای فراکسیون امید را ازجمله دلایل آغاز کم‌فروغ این فراکسیون می‌داند اما معتقد است که در طول زمان تجربه لازم در حال کسب شدن است و اکنون فراکسیون روند کاری مناسبی را طی می‌کند. او می‌گوید: عمده نمایندگان لیست امید درحالی وارد مجلس شدند که سابقه‌ای نداشتند؛ چه در تهران و چه در شهرستان‌ها تعداد زیادی از نمایندگان برای اولین بار فضای مجلس را تجربه میکنند و در ابتدا به امور مجلس ناآشنا بودند، اما به نظر می‌رسد که فراکسیون امید با مدیریت آقای عارف در 5، 6 ماه اول در بازسازی و تعیین ارکان فراکسیون و تعیین ماموریت‌ها و تقسیم کار و هدایت افراد به کمیسیون‌ها کارهای خوبی انجام داده است.
اصلاح‌طلبان مجلس «سعید حجاریان» نیستند
برخی منتقدان فراکسیون امید، مواضع نرم اعضای این فراکسیون درباره مسائل سیاسی روز را نشانه‌ای از کم‌تحرکی این فراکسیون معنا میکنند. این درحالی است که میرزایی نیکو در پاسخ به این دست انتقادات تاکید می‌کند: اصلاح طلبی یک طیف است و سعی می‌کند طیفش را بازتر کند تا اعتدالیون را هم جذب خود کند. انتظار ندارید که همه اعضای فراکسیون امید سعید حجاریان باشند؟ وی از عملکرد عارف در مجلس دفاع کرده و درباره نظر برخی تحلیلگران درباره معایب سکوت عارف در جلسه رأی به وزیران روحانی می‌گوید: چهره آقای عارف واقعا بی‌نظیر است. ایشان در رای آوردن سه وزیر نیز بسیار تاثیرگذار بودند، نقش ایشان بسیار پررنگ و جدی بود. مدام جلسه داشتیم و سه کمیته تشکیل داده بودیم برای سه وزیر و کمیته‌ها آرا را رصد می‌کردند. مخالفان را شناسایی می‌کردند و جلساتی می‌گذاشتند.
تاثیر سکوت عارف بر انتخابات 96
با وجود دفاع اعضای فراکسیون امید از عملکرد پارلمانی محمدرضا عارف، هنوز برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که ادامه سکوت لیدر جریان اصلاح‌طلب مجلس که بسیاری را به یاد سکوت غلامعلی حداد عادل در ادوار هشتم و نهم مجلس - پس از شکست از علی لاریجانی در رقابت بر سر کرسی ریاست - می‌اندازد، نمی‌تواند برای بخشی از بدنه اجتماعی اصلاح‌طلب قابل پذیرش باشد.
اینکه عارف با توجه به نقش کلیدی‌اش در مجلس بتواند میان لابی‌گری پشت‌پرده و فعالیت موثر علنی در بهارستان تعادلی برقرار کند، خواسته تحلیلگرانی است که به تاثیر سکوت عارف بر نتیجه انتخابات اردیبهشت 96 می‌اندیشند. بی‌تردید اگر ادامه این سکوت، سازمان رأی اصلاح‌طلبان را به این نتیجه برساند که عارف می‌خواهد با سکوت خود پیامی را به جامعه منتقل کرده و آنها را از شکافی میان اصلاح‌طلبان و دولت آگاه کند، آنگاه کار برای جریان اصلاحات در رقابت با اصولگرایانی که مصمم به تک‌دوره‌ای کردن دولت روحانی هستند، سخت خواهد شد. شاید همینجاست که ضروری می نماید عارف مردی که به گفته اهالی فراکسیون امید مرد فعال پشت پرده در چند ماه گذشته بوده است به مرد فعال متن صحنه تبدیل شود.