رویداد۲۴ لیلا فرهادی: از آذر ماه امسال چندصد دانش آموز دختر در مدارس مختلف مسموم شده‌اند. این ماجرا از روز نهم اسفندماه به پایتخت رسید و مقامات واکنش قاطع‌تری برای توقف ماجرا داشتند. ۱۰ اسفند ماه چندین مدرسه در تهران هدف مسمومیت گازی قرار گرفتند و رئیس جمهور، وزارت کشور را مسئول پیگیری پرونده کرد و البته روز شنبه ۱۳ اسفند شدت حملات در سراسر کشور افزایش پیدا کرد.
سفیر انگلیس در ایران به تازگی در توییتر خود از استمرار «مسمومیت‌های ادامه‌دار» در ایران ابراز نگرانی کرده است. همین توییت کافی بود تا نمایندگان مجلس یازدهم و برخی چهره‌های اصولگرا انگشت اتهام را به سمت انگلستان نشانه بروند. مالک شریعتی نماینده تهران استفاده از واژه «ادامه‌دار» توسط سفیر انگلیس را نشانه‌ای دال بر نقش انگلیس در مسمومیت‌ها خواند و گفت این یک «سرنخ» است. با این فرض واکنش رسانه‌های خارجی به تحولاتی که در ایران در جریان است می‌تواند اهمیت داشته باشد.
وال‌استریت ژورنال آمریکا هم در یادداشتی نظر «هیستری جمعی» را به عنوان علت مسمومیت‌های سریالی در مدارس ایران بیان کرده است. این رسانه به اتهام برخی گروه‌ها خطاب به جمهوری اسلامی در ارتباط با مسمومیت مدارس اشاره کرده و این فرضیه را رد کرده است. این رسانه گفته برخی ایرانیان بنیادگرایان مذهبی مخالف تحصیل دختران را در حملات اخیر متهم کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر، گروههای اپوزیسیون خارج از کشور را مقصر می‌دانند.
این رسانه آمریکایی تاکید کرده اصولگرایان ایران سابقه مخالفت با آموزش دختران را ندارند و جمهوری اسلامی در ۴۰ سال گذشته تحصیل دختران را ترویج کرده است. دختران و زنان بیش از نیمی از دانشجویان دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند.
وال استریت ژورنال همچنین به نقل از جعفر حسین نماینده سازمان جهانی بهداشت در ایران نوشته «سازمان جهانی بهداشت با مقامات بهداشتی و متخصصان پزشکی ایران در تماس است و از راه‌های دیگری هم برای کشف بیشتر این رویداد استفاده می‌کند.»
این رسانه، اما در بخش مهم دیگری از گزارشش به حوادث مشابه در افغانستان در سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ اشاره کرده و گفته در مورد آن حوادث هم آزمایش‌های سم‌شناسی به جایی نرسید و هیچ اثری از گاز یا سم شیمیایی پیدا نشد و در نهایت سازمان ملل به این نتیجه رسید که علائمی که دانش‌آموزان دختر تجربه می‌کنند نتیجه «بیماری روانی توده‌ای» و ناشی از هراس اجتماعی و اضطراب دانش آموزان دختر بوده است.
سون انگل راسموسن نویسنده این یادداشت همچنین گفته دانش‌آموزان بوی میوه یا چیزی شبیه به نارنگی فاسد احساس کرده‌اند. برخی از گازهای اعصاب می‌توانند بوی میوه‌ای داشته باشند، اما دولت ایران گفته ترکیبات مورد استفاده، سلاح شیمیایی نبوده و افراد تا حد زیادی درمان می‌شوند. از طرفی برخی دختران گفته‌اند که احساس بی‌حسی یا گز گز در دست و پاهایشان دارند که می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب باشد.
بی‌بی‌سی جهانی در گزارشی به قلم فرانک عمیدی در بخش جهان این رسانه، درباره سناریوهای پشت پرده مسمومیت‌های سریالی در کشور گمانه‌زنی کرده و ایده «هیستری جمعی» را مطرح کرده است. به نوشته بی‌بی‌سی، «آلستر هی» استاد سم‌شناسی دانشگاه لیدز، نتایج آزمایش خون برخی از دانش‌آموزان دختر ایرانی را بررسی کرده و گفته هیچ سمی شناسایی نشده است. او گفته که این نتایج به طور غیر رسمی از منابعی در ایران برای او ارسال شده است.
پروفسور هی که در مورد حملات شیمیایی مشکوک در سراسر جهان تحقیق کرده، گفته بعید است یک عامل گاز اعصاب یا یک سم ارگانوفسفره، مانند سمومی که در آفت‌کش‌ها استفاده می‌شود، عامل مسمومیت مدارس ایران باشند. او همچنین گفت «آنچه در مورد این موارد قابل توجه است این است که قربانیان به طور کلی خیلی سریع بهبود می‌یابند». او گفته در مقابل، در بسیاری از مسمومیت‌ها، قربانیان «مدتی طولانی بیمار» هستند. پروفسور هی گفته که محققان باید رویکردی «بسیار سیستماتیک» داشته باشند و با همه بیماران مصاحبه‌های کامل بکنند و همچنین آزمایش خون و ادرار انجام دهند.
دم کازیتا کارشناس تسلیحات شیمیایی به بی‌بی‌سی جهانی گفته «پیدا کردن ماده مسبب مسمومیت بسیار دشوار است. از آنجایی که مواد متلاشی یا تجزیه می‌شوند، جمع‌آوری یک نمونه «مستلزم آن است که در زمان بروز حادثه، با تجهیزات مناسب در معرض گاز باشید»
او گفته که بسیاری از گزارش‌ها از ایران روی بو‌ها متمرکز شده‌اند و از بوی نارنگی تا ماهی فاسد را توصیف می‌کنند، اما این نشانه می‌تواند گمراه‌کننده باشد، چون بو‌های توصیف شده در صحنه حوادث به سختی قابل انطباق با مواد شیمیایی خطرناکند. از طرفی فهرست مواد مسموم‌کننده می‌تواند صد‌ها هزار ترکیب شیمیایی را شامل شود.
او به برخی گزارش‌ها درباره شنیده شدن صدای شلیک گاز اشک‌آور هم اشاره کرده و گفته این تا حدی قابل قبول است. چون گاز اشک آور ضعیف می‌تواند طیف وسیعی از بو‌ها را ایجاد کند. این کارشناس تسلیحات شیمیایی به عدم بررسی‌های دقیق در پرونده مسمومیت‌های سریالی مدارس افغانستان در دهه ۲۰۱۰ هم اشاره کرده و گفته آن زمان علت مسمومیت به دستی مورد بررسی قرار نگرفت و مبهم باقی ماند.
سرویس بی‌بی‌سی جهانی عوامل روانی را بی‌تاثیر ندانسته و گفته پروفسور هی و پروفسور کازتا در حالی که احتمال وجود یک ماده سمی را رد نکردند، گفته‌اند که «عوامل روانشناختی هم می‌تواند در این امر نقش داشته باشد.»
پروفسور سیمون وسلی روانپزشک و اپیدمیولوژیست در کینگز کالج لندن، به بی‌بی‌سی گفته که چندین «عوامل اپیدمیولوژیک کلیدی» او را به این باور رسانده که این‌ها زنجیره‌ای از مسمومیت‌ها نیستند، بلکه در عوض یک «بیماری اجتماعی انبوه» هستند که در آن علائم در بین افراد گسترش می‌یابد که ناشی از اضطراب است، نه مسمومیت.
او مسمومیت‌های سریالی در ایران را یادآور شیوع بیماری‌هایی در کوزوو در سال ۱۹۹۰ و فلسطین اشغالی در سال ۱۹۸۶ خوانده و گفته در این موارد هم هیچ دلیل پزشکی یافت نشد و کارشناسان معتقدند که آنها نتیجه یک «بیماری اجتماعی» انبوه بوده‌اند.
البته ماجرا در بی‌بی‌سی فارسی متفاوت است. در آن بخش رسانه ایده‌های حملات بنیادگرایان شیعی مطرح می‌شود. این رسانه با یکی از دانش‌آموزان مدرسه‌ای در شهریار که مورد حمله قرار گرفته حرف زده و او گفته بویی قوی و شدید در کلاس احساس شده که شبیه به میوه گندیده، اما بسیار تندتر بوده است.
این رسانه به دلایل ضد و نقیضی که مقامات ایرانی برای بیماری دانش‌آموزان ارائه کرده‌اند اشاره کرده و گفته رئیس جمهور ایران خواستار تحقیق درباره «علت اصلی» حادثه شده است. این رسانه گفته بسیاری در ایران معتقند دانش آموزان مدارسی مسموم می‌شوند که بیشترین نقش را در اعتراضات سراسری اخیر داشته اند.
هفته‌نامه تایم آمریکا گفته تا کنون دست‌کم یک مورد مرگ ناشی از مسمومیت گازی دانش آموزان دختر در ایران گزارش شده است. ناظران می‌گویند این حملات عمدی بوده و توسط گروهی انجام شده که با درس خواندن دختران مخالفند. این حملات در ادامه اعتراضات مردم ایران بعد از مرگ مهسا امینی انجام شده و اولین شهری که مورد حمله قرار گرفته، قم بوده است.
نشریه گاردین انگلیس هم خط مجله تایمز را در پیش گرفته است. این رسانه گزارش مفصلی از حادثه مسمومیت‌های سریالی نوشته و گفته این حملات که به آن ترور بیولوژیک هم گفته می‌شود «انتقام‌گیری برای اعتراضات به حجاب اجباری در کشور است»
به گزارش گاردین، یک پزشکی که نامش برده نشده گفته گاز مسموم کننده احتمالا سم ارگانوفسفره ضعیف شده است. این پزشک گفته احتمالا هدف عوامل ترور ترساندن معترضان با استفاده از گروههای افراطی است. آنها می‌خواهند از دانش‌آموزان دختر انتقام بگیرند، چون همین دختران پیشروی اعتراضات بوده‌اند. بر اساس این گزارش، حملات باعث شده دختران در خانه بمانند و مدرسه نروند.
ان‌بی‌سی نیوز آمریکا در گزارشی از مسمومیت‌های سریالی در ایران تحت عنوان «حوادث مشکوک» یاد کرده و گفته مقامات گفته‌اند این حوادث احتمالا عمدی است و هدف عوامل جلوگیری از مدرسه رفتن دختران بوده است. این رسانه در توضیح عوامل پشت صحنه این حوادث گفته هنوز هیچ سندی برای پیدا کردن پشت پرده این مسمومیت‌ها ارائه نشده، اما برخی منتقدان نظام در ایران انگشت اتهام را به سمت حاکمیت نشانه رفته‌اند.
این رسانه به نقل از یاسمین رمزی نائب رئیس مرکز حقوق بشر در ایران نوشت این حملات نتیجه سیاست‌های خود دولت است. افرادی که این حملات را انجام دادند درست مانند نظام ایران از قدرت دختران مدرسه‌ای می‌ترسند و متحجرند.
ان‌بی‌سی نوشته این حملات توسط «بنیادگرایان جاهل» در ایران با هدف جلوگیری از دسترسی دختران به تحصیل و همچنین جلوگیری از استقلال آنها از سلطه مردان انجام شده و نتیجه سیاست دولتمردان ایران برای ممانعت از برخورداری زنان از حقوق و موقعیتی مشابه مردان در جامعه بوده است. این رسانه البته می‌گوید برخی «بدون ارائه مدرک» گفته‌اند که موج اخیر مسمومیت‌ها، اقدامی «انتقام‌جویانه» بعد از ناآرامی‌هایی اخیر است.
العربیه عربستان به تکذیب خبر مسمومیت‌های سریالی توسط مسئولان در ماه‌های اولیه اشاره کرده و گفته بعد از شدت گرفتن این اتفاقات نسبت به تعداد آن اطلاع‌رسانی کرده است. این رسانه عربستانی حمله مستقیم خود را در تحلیل‌هایش به نظام جمهوری اسلامی نشانه رفته است.
بیشتر بخوانید: مسمومیت دختران کار سازمان مجاهدین خلق است
میدل ایست‌آی انگشت اتهام را به سمت دو گروه افراط گرای مذهبی و گروههای اپوزیسیون نظام گرفته است. در گزارش این رسانه به نقل از یک پزشک معالج قربانیان مسمومیت‌های سریالی آمده که افراد بوی فاضلاب و نمک احساس کرده‌اند. به گفته این پزشک، تعدادی از افرادی که تحت درمان او قرار گرفتند گفته اند که یک جسم مشکوک درون مدرسه پرتاب شده است.
میدل ایست‌آی با معلم یکی از مدارسی که مسموم شده هم صحبت کرده است. این معلم که نامش برده نشده گفته دو نفر از همکارانش هم بستری شده‌اند، بویی شبیه به بوی گندیدگی حس کرده‌اند که شبیه به بوی گاز بوده، اما بوی گاز نبوده است.
این معلم گفته از بین ۵۵۰ دانش آموز مدرسه بعد از این حادثه فقط چهار نفر به مدرسه برگشته‌اند و بقیه هنوز به شدت می‌ترسند. او گفته در اثر این گاز بعضی از دانش‌آموزان تا چند روز به سختی توان راه رفتن داشته‌اند.
میدل ایست آی سناریوهای مختلف را بررسی کرده و گفته تئوری‌های مختلفی درباره انگیزه چنین مسمومیت‌هایی وجود دارد. معروف‌ترین تئوری این است که این مسمومیت‌ها کار گروههای بنیادگرای مذهبی باشد که خواستار توقف تحصیل دخترانند. این رسانه با یک روحانی اصولگرا در قم هم گفتگو کرده که گفته این اتفاقات توسط افراط‌گرایانی انجام شده که از طالبان الهام گرفته‌اند.
او گفته تعداد این‌ها زیاد نیست و بیشتر در مشهد، شیراز، قم و اصفهان تمرکز دارند. این گروه‌ها تحصیل دختران را عامل فساد و تضعیف کیان خانواده و ارزش‌های اسلام می‌دانند. با این حال این رسانه بریتانیایی که بر خاورمیانه تمرکز دارد تئوری‌های دیگر را هم در نظر گرفته و گفته بعضی‌ها از نظام خواستند که با این مسمومیت‌ها مانند ترور رفتار کنند و تحقیقات مبارزه با تروریسم را فعال کنند. میدل ایست آی به گزارش خبرگزاری فارس درباره بازداشت چند نفر از عوامل مسمومیت‌ها و ارتباط اآن‌ها با سازمان مجاهدین خلق اشاره کرده است. در نهایت این رسانه به خشم مردم از دولت برای عدم توقف و شناسایی عوامل مسمومیت‌ها اشاره کرده است.
خبرگزاری رویترز مسمومیت‌های سریالی را با اسیدپاشی اصفهان مقایسه کرده و گفته بسیاری از نمایندگان مجلس، روحانیون برجسته و سیاست‌مداران، نظام را به دلیل عدم توانایی در توقف حمله به مدارس مورد انتقاد قرار داده‌اند و برخی از آنها هشدار داده‌اند که این مسمومیت‌ها می‌تواند جرقه اعتراضات بعدی را بزند.
الجزیره قطر هم گزارشی نوشته و به تکذیب چند ماهه دولت یا خفیف شمردن عمق فاجعه اشاره کرده است. این رسانه گفته با شدت گرفتن حوادث و بازتاب آن در رسانه‌های خارجی، مسئولان ایران مجبور شدند ماهیت «عمدی» مسمومیت‌ها را تایید کنند، اما گفته‌اند که هیچ سرنخی ندارند.
به گزارش الجزیره، با تداوم سردرگمی و عدم شفافیت در مورد علت حملات، جناح‌های داخل و خارج ایران مورد اتهام قرار گرفته‌اند. بعضی از مقامات ایرانی گفته‌اند که این اقدامات کار «دشمنان» نظام است. خارجی‌ها نظام را مسئول حملات می‌دانند و می‌گویند قصد «انتقام‌گیری» از دختران مدرسه‌ای دارد که در اعتراضات شرکت کرده‌اند. برخی این حملات را به حملات طالبان به مدارس دخترانه بی‌شباهت نمی‌دانند. این اتفاقات باعث شده بعضی از والدین فرزندانشان را به مدرسه نفرسند، اما برخی دیگر استدلال می‌کنند که مدرسه نرفتن دختران در واقع باعث می‌شود مهاجمان و اپوزیسیون به هدفشان برسند.
نزدند،آزادمردباشیم