رویداد۲۴ نرخ برابری دلار در برابر ریال پس از روز‌های پرنوسان و جهش‌های بی‌سابقه‌اش که تا کانال ۶۰ هزار تومان هم بالا رفته بود، بالاخره به خبر توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین واکنش نشان داد و به پایین ۵۰ هزار تومان عقب‌نشینی کرد و تا هنگام نوشتن این گزارش (ساعت ۱۹ شنبه)، اسکناس دلار در محدوده قیمتی ۴۴ هزار ۳۰۰ تومان به فروش می‌رود. این عدد نزدیک به نرخی است که در بازار کنونی توافقی ارز درج شده است.
بازاری که توسط بانک مرکزی اداره می‌شود و کشف قیمت ارز در آن توسط سیاست‌گذار اصلی بازار پول صورت می‌گیرد. قیمت دلار روز گذشته در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در سطح ۴۲ هزار و ۱۱۶ تومان قرار گرفته بود و حالا تقریبا دو هزار تومان شکاف قیمتی میان بازار آزاد و بازار رسمی وجود دارد. در واقع اگر این دو نرخ در یک نقطه به یکدیگر برسند، می‌توان گفت که بانک مرکزی توانسته تا حد زیادی به هدفی، چون «ارز تک‌نرخی» برسد.
فعالان بازار می‌گویند که بیش از هر چیز، نرخ دلار به اخبار امیدوارکننده سیاسی و دیپلماسی واکنش مثبت نشان داده. در ماه‌های گذشته بارها و بارها اخبار غیررسمی و رسمی از نتایج مذاکرات احیای برجام شنیده می‌شد. اما بازار ارز منتظر یک «اتفاق» ملموس و رسمی بود. پس از یک دوره رکود شدید در تحولات مثبت دیپلماسی، اخبار مرتبط با توافق ایران و عربستان به میانجیگری چینیها چنان اثری بر بازار ارز داشته که حالا مسوولان بانک مرکزی با اطمینان بالا از تداوم روند ریزشی قیمت‌ها می‌گویند و این امیدواری وجود دارد که با اخبار جدید از تحولات برجامی که به همین شیوه، ملموس و رسمی باشد؛ آشفتگی در بازار‌ها کاهش پیدا کند.
اما در عین حال، در اقتصاد «دلاریزه» ایران، بخش بزرگی از کالا‌ها و خدمات، همپای جهش‌های نرخ ارز، با افزایش قیمت روبرو می‌شوند؛ بنابراین حالا که پس از یک دوره شدید رشد قیمت اسکناس دلار در بازار غیررسمی، نوبت به ریزشی شدن بازار‌ها رسیده، چند سوال در این زمینه مطرح می‌شود.
آیا قیمت کالا‌ها و مواد اولیه‌ای که با دلار نزدیک به ۶۰ هزار تومانی تهیه شده، از این پس و با ریزش قیمت‌ها در بازار ارز، کاهش پیدا خواهد کرد؟ بخش بزرگی از بازار کالای مصرفی حالا با قیمت‌های بالای دلار خود را «تطبیق» داده. آیا این بخش به پایین آوردن قیمت کالا‌ها تن می‌دهد؟
از طرف دیگر، باید توجه داشت که نرخ ارز در ابتدای امسال عددی حول و حوش ۲۵ هزار تومان بود و حالا نزدیک به ۱۲ ماه گذشته و در بازار آزاد نزدیک به ۲۰ هزار تومان رشد کرده. البته این رشد قیمتی به صورت جهش یک‌باره نبوده، اما نوسان‌های ریز و درشت نرخ ارز، اثر مخربی بر بنگاه‌های صنعتی، بخش تجارت و حتی مردم عادی دارد. در واقع برخی اقتصاددان‌ها معتقدند که جلوگیری از نوسان نرخ ارز در یک بازه دو یا سه ساله، به‌طور اتوماتیک، قدرت خرید مردم را بالا می‌برد و از فضای نااطمینانی نیز می‌کاهد.
بیشتر بخوانید: اثر کاهش قیمت دلار بر بورس؛ بازار سرمایه به کدام سمت می‌رود؟
سید مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید چمران بر این باور است که هرچند برخی از اقتصاددان‌ها کاهش ارزش پول ملی را ناشی از تورم می‌بینند، اما من و برخی همکاران همواره معتقد بودیم که یکی از ریشه‌های افزایش میزان تورم، جهش نرخ دلار و به بیانی کاهش ارزش ریال است؛ بنابراین دولت باید در تثبیت نرخ دلار تلاش کند تا نرخ تورم را هم کنترل کند.
این کارشناس اقتصادی در ادامه با اشاره به توافق با غرب بر سر لغو تحریم‌ها به «اعتماد» گفت: تثبیت قیمت کالا‌ها در کشور هم مثل خیلی از موارد دیگر به موضوع لغو تحریم‌ها گره خورده. هر چند اقتصاددان‌های زیادی هم در این مدت آدرس‌های غلطی به دولت دادند و عمده رشد تورم را ناشی از نقدینگی می‌دیدند، اما در طول سه تا چهار سال گذشته متغیر فعال تورم‌ساز، مساله تحریم‌ها بوده و حتی با آمدن رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اعلام اینکه توافقاتی صورت گرفته نرخ ارز به سرعت روند کاهشی به خود گرفت.
افقه با اشاره به توافق ایران و عربستان و اثر آن بر بازار ارز تصریح کرد: یکی از تنش‌های منطقه‌ای در چند سال گذشته موضوع مربوط به عربستان بود که به محض اعلام این توافق شاهد ریزش قیمت دلار شدیم. حال در صورتی که این اتفاقات منجر به لغو تحریم‌ها شود و برجام احیا گردد و مسائل مربوط به FATF هم اجرایی شود می‌توان انتظار آن را داشت که نرخ دلار در یک کانالی تا مدتی به تثبیت برسد. البته این امر به معنی حل تمامی مشکلات اقتصادی نخواهد بود و فعلا در کوتاه‌مدت مشکلات حل خواهد شد چرا که اغلب مشکلات اقتصاد کشور ریشه‌ای بوده و ناشی از ناکارآمدی نظام حکمرانی است که نیازمند تحولات اساسی هم هست. این اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که چقدر از این افت قیمت‌ها در بخش دلار جنبه روانی داشت، افزود: ایران با دو مساله اساسی روبرو است اول: موضوع تحریم‌ها و دوم: تنش‌های منطقه‌ای (عربستان، اسراییل و آذربایجان) که این توافق اخیر با عربستان می‌تواند بسیاری از این بی‌ثباتی‌ها در منطقه را برطرف کند و ریزش قیمت دلار هم قابل انتظار بود و این مساله فعلا اثر روانی این توافق است و به نظر می‌رسد بازار‌ها باز هم به این خبر واکنش نشان دهند البته این موضوع به عملیاتی شدن این توافق هم وابسته است.
اما با ریزش‌های اخیر بازار، بخش بزرگی از فعالان بازار ارز به دنبال پاسخ به این سوال هستند که آیا امکان بازگشت نرخ اسکناس دلار به عدد‌های ابتدای امسال نیز وجود دارد، افقه در این باره خاطرنشان کرد: مذاکرات در عمان هم برای رفع تحریم‌ها بسیار مهم است که در صورت ادامه این مذاکرات این روند کاهشی در حوزه نرخ دلار باز هم ادامه خواهد داشت؛ اما بعید است نرخ دلار از رقم‌های ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان کمتر شود و اگر کمتر از این ارقام شود شوکی دیگر در راه است، چرا که مدت‌ها نرخ دلار بیش از ۴۰ هزار تومان تثبیت شده بود و تعدادی از متغیر‌ها خود را با رقم ۴۰ هزار تومان به بالا هماهنگ کرده‌اند. او افزود: پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم و به دلیل نگاه‌های پرتنش خارجی اغلب قیمت‌ها ظرف یکسال گذشته به صورت روانی رشد پیدا کرده بود و در صورتی که توافقی صورت گیرد و در منطقه هم آرامش حاکم شود و روند مذاکرات مثبت باشد اینکه بقیه قیمت‌ها هم متناسب با نرخ دلار افت کنند در بلندمدت باز وجود دارد؛ بنابراین در بلندمدت، طی یک دوره دو سه ساله، جلوگیری از نوسان نرخ ارز مهم‌تر از کاهش آن است.
سوالی که بیش از هر چیز این روز‌ها مطرح می‌شود اینکه آیا متغیری ساختاری برای افت قیمت ارز وجود دارد؟ آلبرت بغوزیان، اقتصاددان به این سوال پاسخ منفی می‌دهد و در این باره به «اعتماد» گفت: در حال حاضر نرخ ارز تنها به دلیل جریانات سیاسی افت کرده است و بازار آزاد این برداشت را دارد که بهبود روابط با عربستان می‌تواند جریان ارز را به کشور کم‌هزینه کند. از سوی دیگر هنوز بازار‌های دیگر (مسکن، خودرو و لوازم خانگی و...) به این موضوع چندان واکنشی نشان نداده‌اند و چه بسا شرکت‌ها هم به دنبال افزایش قیمت کالا‌ها هستند و به نظر می‌رسد این افت نرخ دلار چندان برای بخش واقعی اقتصاد باورپذیر نبوده است.
بغوزیان خاطرنشان کرد: یکی از موضوعات مهم برای این امر (تثبیت نرخ‌ها) مربوط به صادرکنندگان می‌شود که به چه صورت ارز خود را دریافت یا تخصیص می‌دهند. ممکن است ارز خود را ۴۵ یا ۵۰ هزار تومان بگیرند، اما تا زمانی که این ارز انتقال پیدا می‌کند آیا به همین میزان باقی خواهد ماند یا خیر حائز اهمیت است.
این اقتصاددان در ادامه گفت: هنوز متاسفانه این اطمینان به وجود نیامده که آیا کالایی که امروز با نرخ دلار ۴۵ تومانی تعیین قیمت شود فردا هم به همین نرخ می‌توان آن را جایگزین کرد یا خیر؟ ضمن آنکه تاریخ روند نرخ ارز در ایران نشان‌دهنده آن است که معمولا با یک شوک همراه می‌شود و پس از آن مجددا به رویه قبلی باز می‌گردد و این موضوع باید از سوی بانک مرکزی و با استمرار تخصیص ارز مدیریت شود. او با بیان اینکه کاهش فعلی نرخ ارز فعلا روانی است و آثار واقعی آن هنوز مشخص نشده است، افزود: اینکه روزنه امیدی نسبت به بهبود روابط، رفع خصومت‌ها، تسهیل تجارت یا انتقال پول‌های بلوکه‌شده (از عراق و کره جنوبی) به وجود آمده می‌تواند کمک موثری برای وضعیت کنونی ایران باشد.
مرتضی عزتی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران در این باره معتقد است اصلی‌ترین عامل در بحث تثبیت قیمت‌ها در همه دنیا موضوع مربوط به رشد تولید و عرضه بیشتر به بازار است. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه در صورت تولید و عرضه بیشتر به بازار همه قیمت‌ها خود به خود افت کرده و به ثبات می‌رسند، افزود: متاسفانه دولت‌هایی که تاکنون بر سرکار آمده‌اند به خصوص در ۱۵ سال اخیر اصلا به دنبال افزایش تولید و رشد اقتصادی نبوده‌اند و اهداف دیگری را پیگیری کرده‌اند.
عزتی خاطرنشان کرد: البته به دلیل فشار تورمی موجود برخی از مسوولان بانک مرکزی هم به دنبال کنترل و تثبیت قیمت‌ها بودند که گاهی هم موفق عمل کرده‌اند، اما اصل مشکل در اقتصاد ایران پایین بودن رشد اقتصادی است و تا زمانی که رشد اقتصادی در کشور منفی باشد یا روند رو به پایینی داشته باشد عوامل سیاسی و حاشیه‌ای روی اقتصاد کشور اثرگذار است و نمی‌توان انتظار ثبات آنچنانی در اقتصاد را داشت.
او در ادامه به اعتماد «گفت: گاهی شاهد یک اتفاق سیاسی هستیم و بعد می‌بینیم که قیمت‌ها به‌شدت بالا می‌رود یا یک اتفاق مثبت می‌افتد و قیمت‌ها هم افت می‌کنند و این عوامل سیاسی است که روی اقتصاد کشور اثرگذار است و متاسفانه مسوولان ما حاضر نیستند این عوامل تلاطم‌زای سیاسی را برطرف کنند.
عزتی خاطرنشان کرد: ضمن آنکه به نظر می‌رسد میزان تولید و رشد اقتصادی چندان اهمیتی برای مسوولان ندارد و در اولویت‌شان هم نیست پس وضع اقتصادی هم بهتر از این نمی‌شود و نباید با این توافق اخیر هم فکر کرد که وضعیت بهبود می‌یابد و قطعا باز هم شرایط متلاطم می‌شود. او با بیان اینکه عدم حل تنش‌های سیاسی اوضاع را پیچیده‌تر خواهد کرد، افزود: تا زمانی که به دنبال اصلاح وضعیت نباشند این تنش‌ها روی اقتصاد هم اثرگذار است و این اجازه را هم نمی‌دهند تا رشد‌های اقتصادی خوبی هم رقم بخورد و به تبع آن قیمت‌ها هم قابل تثبیت نخواهند بود.
او افزود: یکی از موارد دیگر پیش‌بینی احتمال صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی علیه ایران بود که باعث شد تا دلالان تقاضای ارز را در کشور بالا ببرند و به تبع آن نرخ ارز‌های خارجی هم بالا رفت و زمانی که این قطعنامه صادر نشد و با تعاملی که ایران با آژانس برقرار کرد شاهد آن بودیم که تاثیر مثبت آن بر نرخ‌ها مشخص شدند و نرخ ارز‌های خارجی هم افت کرد و زمانی که این علایم سیاسی رخ می‌دهد متقاضیانی که برای سفته‌بازی وارد بازاری شده بودند عقب‌نشینی و خود عرضه‌کننده می‌شوند و همین امر باعث افت قیمت‌ها در بازار می‌شود.