رویداد۲۴ تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا (۲۷ کشور) طی سال‌های اخیر بررسی و با تجارت مشابه کشورهای عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، اندونزی و ویتنام مقایسه شده است. نتایج این ارزیابی نشان می‌دهد، تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و روند صادرات و واردات واقعی نشان از تضعیف عمومی آن طی سال‌های اخیر دارد، در حالی که سایر اقتصاد‌های در حال توسعه از بازار اتحادیه اروپا هم در راستای تامین نیاز‌های تکنولوژیکی، ماشین‌آلات و تجهیزات و هم صادرات کالاها به خوبی استفاده می‌کنند.
به گزارش تعادل، طی سال ۲۰۲۲ به دلیل اختلالات در زنجیره تامین جهانی و تهاجم روسیه به اوکراین شاهد افزایش قابل توجه قیمت کالاهای مبادلاتی به ویژه در حوزه انرژی در جهان بودیم که برخی اقتصادها از جمله عربستان سعودی توانستند منافع ارزی معناداری در حوزه صادرات نفتی به اتحادیه اروپا کسب کنند.
در حالی که ایران به علت تحریم‌ها نتوانست از این بازار حتی در سطحی مشابه اقتصاد‌های غیرصادرکننده نفتی هم استفاده کند. علاوه بر سطح پایین تجارت، ترکیب کالاهای مبادلاتی ایران با اتحادیه اروپا نیز محدود به برخی گروه‌ها و تا حدودی متمرکز بوده و طی سال‌های اخیر تغییری در ترکیب و تنوع گروه‌های صادراتی و وارداتی صورت نگرفته است.
تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ هم در حوزه صادرات و هم واردات با افزایش ارزش همراه بود. واردات کالایی ایران در سال مزبور از اتحادیه اروپا حدود ۴.۲ میلیارد یورو بود که نسبت به سال ۲۰۲۱ حدود ۶.۴ درصد رشد داشت. صادرات کالایی ایران هم در سال ۲۰۲۲ اگرچه افزایش حدود ۱۳۴ میلیون یورویی داشت و به حدود ۱.۱ میلیارد یورو رسید، اما افزایش مزبور به دلیل اندک بودند، موجب ارتقای معنا‌دار سطح صادرات کالایی ایران به اتحادیه نشد. تراز تجاری با این اتحادیه در سال مورد بررسی، منفی ۳.۱ میلیارد بوده که نسبت به سال ۲۰۲۱ تضعیف شده است.
برخلاف ایران، تجارت کشورهای ترکیه، عربستان سعودی، برزیل، اندونزی و ویتنام با اتحادیه اروپا هم در بخش صادرات و هم واردات رشد قابل توجهی را در سال ۲۰۲۲ تجربه کردند. صادرات ترکیه به این اتحادیه در سال ۲۰۲۲ با افزایش بیش از ۲۰ میلیارد یورویی عربستان سعودی با افزایش ۲۳ میلیارد یورویی، برزیل با افزایش ۱۷ میلیارد یورویی، ویتنام با افزایش ۱۲.۸ میلیارد یورویی و اندونزی با افزایش ۶.۶ میلیارد یورویی همراه بود که به مراتب بیشتر از رشد۰.۲میلیارد یورویی ایران در همین مدت است.
واردات کشورهای منتخب نیز در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با واردات ایران از اتحادیه اروپا هم از منظر سطح وهم از لحاظ میزان افزایش، از عملکرد بالاتری در مقایسه با سال ۲۰۲۱ برخوردار است. مقایسه صادرات با واردات کشورهای منتخب در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد، که تراز تجاری اقتصاد‌های ویتنام، اندونزی، عربستان سعودی وبرزیل با اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ مثبت و به ترتیب برابر با ۳۸.۶ میلیارد یورو، ۱۴.۳ میلیارد یورو، ۱۲.۳ میلیارد یورو و۷ میلیارد یورو بوده، در حالی تراز تجاری ترکیه حدود منفی یک میلیارد بوده است.
بیشتر بخوانید: تاریخ ۴۰ ساله روابط ایران و اروپا/ چرا خصومت پایان نمی‌یابد؟
بررسی تفکیک صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا بر حسب مقاصد عمده طی سه سال اخیر نشان می‌دهد که تغییر قابدل توجهی در ترکیب مقاصد صادراتی ایران به‌استثنای کاهش سهم برخی مقاصد مانند هلند، صورت نگرفته و تقریبا روند عمومی صادرات به تفکیک مقاصد عمده نیز مشابه کل ارزش صادرات، افزایشی است. کشورهای آ لمان، ایتالیا، اسپانیا و رومانی چهار مقصد اصلی کالاهای صادراتی ایران با سهم ۶۴ درصد از کل ارزش صادرات را در سال ۲۰۲۲ تشکیل می‌دهند. بالاترین رشد ارزشی صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل در میان مقاصد منتخب، مربوط به کشورهای اسپانیا (۵۲.۲ درصد) لهستان (۵۱.۵ درصد) هلند (۴۴ درصد) وبلغارستان (۴۳درصد) و کمترین رشد نیز مربوط به کشورهای ایتالیا (منفی ۹.۸ درصد) اتریش (منفی ۷.۸ درصد) است.
بر خلاف ارزش، روند عمومی مقدار صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا طی سه سال اخیر، کاهشی بوده است. مقایسه روند صعودی ارزش با روند نزولی مقدار صادرات ایران به این اتحادیه، مؤید این است که انتفاع ایران طی مدت مورد بررسی صرفا از محل افزایش میانگین قیمت‌های صادراتی و نه رشد حجم صادرات حاصل شده است. متغیر حجم صادرات به دلیل آنکه به نوعی معرف تغییرات حقیقی صادرات است، از اهمیت بیشتری در تحلیل تجارت برخوردار است.
با وجود روند کاهشی اشاره شده در بند قبلی، مقدار صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ حدود ۳ درصد افزایش یافت وبه حدود ۵۴۹ هزار تن رسید وبا وجود رشد مزبور، مقدار صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ در سطحی کمتر از صادرات ۶۹۵ هزار تنی در سال ۲۰۲قرار گرفت. با وجود افت مقدار کل صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا، در میان کشورهای بررسی شده، مقدار صادرات به کشورهای اسپانیا (۴۹.۸)، بلغارستان (۱۵درصد) هلند (۹.۵ درصد) ورومانی (۲درصد) در سال ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۲۱ افزایش یافته است. در همین بازه زمانی بیشترین افت مقداری صادرات ایران مربوط به مقاصد کشورهای آلمان (منفی ۲۱ درصد) ایتالیا (منفی ۱۶ درصد) وبلژیک (منفی ۱۲درصد) است.
به دلیل بحران تامین انرژی لازم در منطقه اروپا ناشی شده از تهاجم روسیه به اوکراین و کاهش واردات گاز از روسیه برخی کشورهای صادرکننده نفت از جمله عربستان سعودی با استفاده از این فرصت، صادرات اقلام نفتی خود را به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ افزایش دادند. صادرات عربستان سعودی در سال مزبور ناشی از افزایش توام مقدا رو افزایش قیمت جهانی انرژی به ۳۶.۳ میلیارد یورو رسید که نسبت به سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۳۶ درصد رشد کرد.
صادرات اقلام نفتی کشورهای برزیل، اندونزی و حتی ترکیه به این اتحادیه نیز طی روند افزایشی در سال ۲۰۲۲ به ترتیب برابر با ۱۰ میلیارد یورو، ۱.۵ میلیارد یورو و ۳.۶ میلیارد یورو که بین ۸۱ تا ۷۳۶ درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. ارزش صادرات اقلام نفتی ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ همچنان در سطح کمی باقی ماند وبا وجود افزایش ۹۴ درصدی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ به ۱۰ میلیون یورو هم نرسید.
روند واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا طی سه سال اخیر افزایشی بوده و از ۳.۷ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۰ به ۴.۲ میلیارد یورو درر سال ۲۰۲۰ نزدیک شده است. بررسی تفکیک واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا برحسب مبادی عمده طی سه سال اخیر نشان می‌دهد که تغییر قابل توجیهی در ترکیب مبادی عمده وارداتی صورت نگرفته است وهمچنان کشورهای آلمان، ایتالیا و هند در صدر مبادی وارداتی با سهم ۶۰ درصدی از کل ارزش واردات در سال ۲۰۲۲ قرار دارند. بالاترین رشد ارزشی واردات ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل در میان مبادی منتخب مربوط به کشورهای فرانسه (۴۰درصد) ایتالیا (۲۳ درصد) و بلژیک (۱۶ درصد)، و کمترین رشد نیز مربوط به کشورهای رومانی (منفی ۳۳ درصد) و هلند (منفی ۱۲ درصد) است.
روند عمومی مقدار واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا طی سه سال اخیر، با متوسط رشد سالانه ۵.۶ درصد افزایشی بوده است. در سال ۲۰۲۲ برخلاف سال ۲۰۲۱ کاهش مقدار واردات از این اتحادیه به میزان ۱۵.۵ درصد و رسیدن به رقم ۲.۵۶ میلیون تن روی می‌دهد. مقایسه افزایش با مقدار واردات از اتحادیه اروپا، مشابه حوزه صادرات، مبین رشد میانگین قیمت کالاهای مبادلاتی در این حوزه است.
نسبت مقدار واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا به مقدار صادرات به این اتحادیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۴.۷ بوده، که به معنی واردات مقداری به مراتب بیشتر در قیاس با مقدار صادرات است. با وجود افت مقدار کل واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ در میان کشورهای بررسی شده، مقدار واردات از کشورهای فرانسه (۱۵ برابر) و آلمان (۱۲ درصد) نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش داشته است. در همین بازه زمانی بیشترین افت مقداری واردات مربوط به کشور رومانی (منفی ۵۵ درصد) است.
چهار گروه کالایی شامل «مواد ومحصولات شیمیایی با ارزش حدود ۳۱۱ میلیون یورو، محصولات غذایی و حیوانات زنده با ارزش ۲۵۸ میلیون یورو، کالاهای صنعتی طبقه‌بندی شده بر حسب ماده سازنده با ارزش ۲۵۱ میلیون یورو و مواد خام غیرخوراکی به جز سوخت، گروه‌های عمده صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۲ با مجموع سهم حدود ۷۸ درصدی از کل صادرات ایران به این اتحادیه را تشکیل داده‌اند.
به استثنای دو گروه کالایی محصولات غذایی و حیوانات زنده و گروه نوشیدنی‌ها و دخانیات، در سایر گروه‌ها صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ با افزایش ارزشی ۱۲ تا ۳۱۱ درصدی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ همراه بوده، که بالاترین رشد متعلق به گروه روغن و چربی‌ها و سوخت‌های معدنی است.
سه گروه کالایی عمده ایران از اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۲ به ترتیب شامل ماشین آلات و تجهیزات حمل ونقل با ارزش ۱.۲۸ میلیارد یورو، مواد شیمیایی با ارزش ۱.۱میلیارد یورو ومحصولات غذایی با ارزش ۸۵۷ میلیون یورو بوده که در مجموع سهم ۷۷ درصدی از کل ارزش واردات ایران از این اتحادیه را تشکیل داده‌اند. ارزش واردات گروه کالاهای گوناگون از اتحادیه اروپا بین منفی ۱۳ درصد تا مثبت ۱۳۱نسبت به سال قبل از آن، رشد داشته که بالاترین افزایش متعلق به واردات روغن‌ها و چربی‌ها و بیشترین کاهش نیز به‌استثنای سایر کالاها مربوط به مواد خام غیرخوراکی به جز سوخت است.