رویداد۲۴ سالی که گذشت شاهد رویداد‌های متعدد و متنوع در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی ایران بود و سالی که تا کمتر از ۴۸ ساعت دیگر تحویل می‌شود نیز می‌تواند آبستن تحولات جدید و تکمیل پرونده‌های باز امسال در سال ۱۴۰۲ باشد. پرونده‌هایی همچون توافق با عربستان و دیگر کشور‌های عربی، موضوع سوریه و نشست چهار جانبه آژانس بین المللی انرژی اتمی و مذاکرات هسته‌ای، تبادل زندانیان ایران و آمریکا، قرارداد ۲۵ ساله با چین و موارد دیگر می‌تواند نمونه‌های مهم در این حوزه باشد و این امیدواری وجود دارد تا در سال ۱۴۰۲ به نتیجه نهایی برسند. در ادامه به صورت اجمالی درباره این پرونده ها، صحبت و تا حدی آینده احتمالی آن‌ها را پیش بینی می‌کنیم.
۱۹ اسفند ماه پس از ۶ روز مذاکره فشرده در پکن بین مقامات ارشد امنیتی ایران و عربستان سرانجام توافقی بین دو کشور با میانجی گری چینی‌ها حاصل شد که طی آن تهران و ریاض موافقت کردند تا پس از ۷ سال و ۵ ماه سفارتخانه‌های خود را در تهران و ریاض و کنسولگری‌ها را در مشهد و جده بازگشایی کنند. در این توافق قید شده این اتفاق ظرف حداکثر دو ماه صورت بگیرد و اگرچه ممکن است زودتر هم این بازگشایی و از سرگیری روابط را شاهد باشیم، اما می‌توان گفت تا ۱۹ اردیبهشت ایران و عربستان سطح روابط خود را به حالت عادی باز می‌گردانند.
این پیش بینی وجود دارد که با عادی شدن روابط دو کشور شاهد ثبات و امنیت بیشتری نسبت به سال‌های اخیر بین کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس باشیم و حضور آسان حجاج ایرانی در عربستان و زوار و گردشگر‌های سعودی در ایران رونق گیرد. همچنین دو کشور زمینه‌های مساعدی برای همکاری‌های اقتصادی و سرمایه گذاری دارند که در آینده نزدیک قابل اجراست.
نکته مهم دیگر در این موضوع پرچمداری عربستان در بسیاری از کشور‌های عربی است و قطعا عادی شدن روابط تهران و ریاض بر روابط ایران با دیگر کشور‌های عربی و اسلامی نیز تاثیر مثبت خواهد گذاشت. این روز‌ها علی شمخانی که مذاکراتش با عربستان در چین موفقیت آمیز بود سفری به امارات داشت و باید در روز‌های اول سال در انتظار سفر وی به عراق هم باشیم که می‌تواند نتایج خوبی در حوزه روابط همسایگی با کشور‌های عربی داشته باشد.
همچنین زمزمه‌های برقراری ارتباط میان ایران و مصر که بیش از ۴۰ سال است قطع شده و ایران و بحرین که همزمان با عربستان روابطش را با ایران قطع کرد وجود دارد که در سال ۱۴۰۲ به احتمال زیاد اتفاق خواهد افتاد. در صورت تحقق این احتمالات می‌توان آن‌ها را پاتک ایران به تک این سال‌های رژیم صهیونیستی در خلیج فارس وسیاست نزدیکی به کشور‌های عربی دانست. اقدامی که حتما مهم‌ترین مخالف و سنگ انداز آن اسرائیل خواهد بود، چون بیشترین ضرر را از عادی سازی روابط ایران و کشور‌های عربی رژیم اسرائیل خواهد دید.
حل بحران سوریه با کمک ایران، ترکیه و روسیه بحران سیاسی و امنیتی و اقتصادی سوریه در سال گذشته با وقوع زلزله مهیب در شمال غرب این کشور به یک بحران انسانی نیز تبدیل شد ضمن این که حضور گروه‌های تروریستی در سوریه همچنان کشور‌های همسایه و منطقه را آزار می‌دهد و ثبات را از منطقه گرفته است. در این میان کشور‌های متضمن امنیت در سوریه که در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل از آن‌ها یاد شد شامل ایران، روسیه و ترکیه در ابتکاری که ریشه در روند آستانه دارد، قرار است گفتگو‌ها را در چارچوب نشست چهار جانبه ایران، ترکیه، روسیه و سوریه پیگیری کنند. قرار بود نشست معاونان وزیر خارجه در مسکو در روز‌های اخیر انجام شود که به دلایل فنی برگزار نشد، اما این امیدواری وجود دارد که در همان هفته‌های اول سال ۱۴۰۲ شاهد نشست معاونان وزیر و سپس وزیران خارجه این کشور‌ها و شاید روسای جمهور این چهار دولت باشیم.
اتفاقی که این ظرفیت را دارد در صورت جامه عمل پوشیدن و اراده همه اطراف ماجرا خط پایانی بر بحران بیش از ۱۲ ساله سوریه باشد و امنیت از بین رفته در این منطقه را بازگرداند. در این میان رفتار ترکیه به عنوان کشوری که هنوز بخش‌هایی از سوریه را در اشغال خود دارد و به برخی گروه‌های مخالف بشار اسد کمک می‌کند تاثیر زیادی بر نتیجه گفتگو‌ها برای رسیدن به صلح خواهد داشت. وضعیت شکننده رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در انتخابات بهار ۱۴۰۲ که حتی احتمال کنار رفتن وی را تقویت کرده و خسارت‌های شدید زلزله ترکیه، شرایطی را ایجاد کرده که می‌توان امیدوار بود آنکارا در مسیر آرامش زایی در منطقه گام بردارد.
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی ۱۲ اسفند و در اوج تنش میان ایران و آژانس به تهران سفر کرد. سرانجام و پس از چندین ساعت گفتگو و چانه زنی، بر سر بیانیه مشترکی توافق شد که در سه بند تاکید دارد نظارت بر ایران در ادامه بر اساس ان پی تی و نه برجام باشد و همچنین یک کمیته فنی در تهران مدالیته و روش کار بررسی اطلاعات و دسترسی به سه مکان مشکوک از نظر آژانس را تدوین کند. این توافق باعث شد تا سومین قطعنامه ضد ایرانی در اجلاس مارس شورای حکام آژانس تصویب نشود و همه در انتظار نتیجه همکاری‌های ایران و آژانس بمانند. حالا تا نشست بعدی شورای حکام آژانس که اواسط خرداد خواهد بود بیش از دو ماه و نیم فرصت هست تا توافق اسفند تهران و وین عملیاتی و یک اختلاف ریشه دار حل و فصل شود.
در صورت چنین رویدادی که محتمل هم هست می‌توان امیدوار بود که یکی از موانع اصلی مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+۴ و آمریکا کنار برود و حتی این احتمال وجود دارد که مذاکرات از سر گرفته شود؛ چراکه این اختلاف ایران و آژانس به نوعی مهم‌ترین مانع برای رسیدن به توافق در شهریور ۱۴۰۱ ذکر می‌شود.
بیشتر بخوانید: عصبانیت کیهان از انتخاب نام «برجام چینی» برای توافق ایران و عربستان: «زنجیره‌ای»ها افتخار برجام را برای خوشان نگه دارند
حتی رئیس سازمان انرژی اتمی هم امیدوار است و می‌گوید دیگر حرفی نمانده که بزنند. در روز‌های آینده ابتدای سال ۱۴۰۲ نشست فنی با حضور کمالوندی و آپارو معاون آژانس برگزار خواهد شد و اگر دو طرف به توافق اولیه برای ادامه راه برسند می‌توان به اجرای توافق ایران و آژانس امیدوار بود هرچند همه می‌دانند موفقیت در این مسیر ارتباط تنگاتنگی با اراده سیاسی طرف‌های مقابل دارد و بدون این اراده سیاسی راه فنی به جایی نخواهد رسید
. به هر صورت بهار امسال روز‌های حساسی در پرونده هسته‌ای محسوب می‌شوند و از اتفاقات این بهار به نتایج مهمی برای تحلیل آینده خواهیم رسید. در کنار موضوع آژانس که برای ایران اهمیت زیادی دارد، روز‌های آینده می‌تواند حامل خبر مهم دیگری که بی ارتباط با برجام نیست نیز باشد و آن تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا و همزمان آزاد سازی پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی است. این رخداد نیز که تاکنون چندین بار توسط آمریکایی‌ها به تعویق افتاده اگر اجرا شود می‌تواند اثر مثبتی در مذاکرات هسته‌ای و جلو رفتن کار در آن حوزه داشته باشد.
ایام نوروز امسال که بیاید دقیقا دو سال از امضای سند همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین توسط محمدجواد ظریف و وانگ یی وزیرخارجه چین می‌گذرد در حالی که هنوز غیر از تفاهم نامه و یادداشت همکاری اتفاق عملیاتی و سرمایه گذاری واقعی در خصوص این سند صورت نگرفته است با این حال سفر سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان به پکن و انجام مذاکرات متعدد در این خصوص و امضای تفاهم نامه‌های جدیدی میان اعضای ۲ دولت ایران و چین این امیدواری را ایجاد کرده که سند راهبردی ۲۵ ساله در سومین سال امضایش در ۱۴۰۲ شاهد اجرایی شدن این تفاهم‌ها نیز باشد و چینی‌ها طبق سند مذکور به سرمایه گذاری و انتقال فناوری به ایران بپردازند.
هرچند می‌دانیم با وجود دو قفل مهم به نام‌های تحریم و اف‌ای تی اف این کار سخت و پر هزینه است، اما این انتظار از طرف چینی وجود دارد که چندان به تحریم‌های ظالمانه و یک جانبه آمریکا عمل نکرده و رفتار مطابق با سندی که امضا کرده، داشته باشد به ویژه این که ایران در دولت جدید نگاه به شرق را واقعا عملیاتی کرده و در این شعار خود صداقت دارد. ایران و چین ظرفیت‌های همکاری متعددی با یکدیگر دارند و می‌توانند به عنوان دو اقتصاد مکمل در غرب و شرق آسیا منافع یکدیگر را تامین کنند.
حضور چینی‌ها در توافق ایران و عربستان نیز همین موضوع را تایید کرده و نشان از اعتماد بالا میان چین و دو کشور مهم غرب آسیاست. این اعتماد و این روابط دوستانه و راهبردی باید در حوزه اقتصادی نیز خودش را نشان دهد و سفر رئیسی به پکن می‌تواند باعث شود تا سال ۱۴۰۲ سال شکوفایی روابط ایران و چین در حوزه‌های مختلف لقب بگیرد.