رویداد۲۴ لیلا فرهادی: «دموکراسی مانند ترامواست، شما تا زمانی که به مقصدتان برسید سوار آن هستید و هر وقت به مقصد رسیدید از آن پیاده می‌شوید» این جمله را شهردار استانبول سال ۱۹۹۶ در یک مصاحبه مطبوعاتی گفته است. ۱۷ سال بعد انتخاباتی در انتظار مردم ترکیه است که می‌توان آن را رفراندوم گوینده این گزاره در وصف دموکراسی خواند.
رجب طیب اردوغان باوری به رای مردم ندارد. دو دهه پیش زمانی که شهردار استانبول بود به جای اینکه نام شهردار روی خود بگذارد، خود را «امام استانبول» و «خادم شریعت» می‌خواند. حالا انتخابات ترکیه در پیش است و چنین کاراکتری با چالشی‌ترین انتخابات رو به رو خواهد شد.
«کمال قلیچداراوغلو» رهبر حزب خلق دموکراتیک ترکیه و رئیس اتحاد ملت یا همان ائتلاف شش حزب ترکیه قرار است روز ۱۴ ماه می، رجب طیب اردوغان را به چالش بکشد. محبوبیت قلیچداراوغلو در اکثر نظرسنجی‌ها تا یک هفته پیش هفت تا ۱۰ درصد بیشتر از اردوغان بود. اما با وجود این اختلاف در نظرسنجی‌ها باز هم خیلی بعید به نظر می‌رسد او در برابر رقیبی که بیست سال به عنوان نخست وزیر و بعد به عنوان رئیس جمهور بر سر کار بوده به پیروزی برسد.
اردوغان و حزب عدالت و توسعه او در دو دهه گذشته نهادهای سیاسی را از بین برده‌اند. رئیس‌جمهور ترکیه از «دستگاه دولتی» برای تضعیف مخالفان خود استفاده کرده و اکثریت قریب به اتفاق رسانه‌هایی که زمانی در ترکیه پرحاشیه بوده‌اند، امروز سخنگوی خط مشی دولت شده‌اند. «قوه قضائیه» که زمانی حافظ ناسیونالیسم سکولار ترکیه بود، امروز در اختیار حامیان حزب عدالت و توسعه است. اردوغان «ارتش» را که قبلا فقط به اصول مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار ترکیه مدرن وفادار بود، از نو ساخته است و این یعنی کودتای ۱۵ جولای ۲۰۱۶ در ترکیه اتفاق میمونی برای تسویه الباقی مخالفان اردوغان بود.
اگر «قلیچداراوغلو» در انتخابات ترکیه پیروز شود، چه معنایی برای سیاست و سیاست خارجی ترکیه خواهد داشت؟ نشریه پولیتیکو معتقد است در صورت پیروزی قلیچداراوغلو، ترکیه می‌تواند بار دیگر دموکراتیک، مرفه، آماده پیگیری عضویت در اتحادیه اروپا و و همسو با متحدان خود در ناتو باشد. بدون شک اگر اردوغان مغلوب شده و دفتر خود را رها کند، میلیون‌ها ترک نفس راحتی خواهند کشید اما بعید است که ترکیه به گذشته‌ای برگردد که هرگز وجود نداشته است.
در مورد نحوه حکومت‌داری قلیچدار اوغلو وشرکای او نمی‌توان با اطمینان حرف زد. اتحاد ملت یا همان ائتلاف شش حزب ترکیه که قلیچداراوغلو آن را رهبری می‌کند، یک ائتلاف ایدئولوژیک متفاوت است که ذیل پرچم نفرتشان از اردوغان به اتحاد رسیده‌اند.
علاوه بر حزب خلق دموکراتیک به رهبری قلیچداراوغلو، که یک حزب چپ میانه/سوسیال دموکرات و ناسیونالیست است، این ائتلاف شامل شاخه‌ای از ناسیونالیست‌های راستگرای تندرو ترکیه به نام «حزب خوب» است. دو حزب راست میانه به رهبری «علی باباجان» و «احمد داود اوغلو» که شاخه‌های جدا شده حزب عدالت و توسعه‌اند و یک گروه راست میانه دیگر به نام حزب دموکرات هم در این ائتلاف شش حزب حضور دارند. عضو دیگر ائتلاف، حزب محافظه‌کار ملی‌گرای مذهبی فلیسیتی است که همزمان با حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد.
اتحاد ملت یک یادداشت تفاهم در مورد سیاست‌های مشترکشان منتشر کرده است که با توجه به ماهیت چندپاره ائتلاف، بسته‌ای ایدئولوژیک از ابتکارات شامل ۹ بخش اصلی و بخش‌های فرعی درباره قوه قضاییه، معدن، گردشگری و خیلی چیز‌های دیگر را در برگرفته است. این اصول علاوه بر مخالفت با اردوغان و حزب عدالت و توسعه، یک درخواست مهم را مطرح کرده و آن عزم ائتلاف برای عبور از «ریاست جمهوری دستوری» (سیستمی که اردوغان شش سال پیش آغاز کرد و قدرت او را به شدت افزایش داد) و حرکت به سمت «نظام پارلمانی قدرتمند» است.
همانطور که قلیچداراوغلو و شرکای او هم واقف هستند، ایجاد تغییرات اساسی در نهادهای سیاسی ترکیه آسان نخواهد بود. حزب عدالت و توسعه ۲۰ سال فرصت داشته تا از نهادهای سیاسی ترکیه به نفع خود سوءاستفاده کند. نه رهبران حزب و نه فعالان این حزب در حاضر نیستند به این راحتی بروکراسی و قوه قضاییه را رها کنند.
از طرفی این سوال هم مطرح است که چرا قلیچدار اغلو در صورت رسیدن به قدرت باید بخواهد که از سیستم ریاست جمهوری فرمانی عبور کند؟ آیا سیاست‌مداری وجود دارد که از انباشت قدرت بدش بیاید؟ علاوه بر این رئیس جمهور جدید در صورت روی کار آمدن با چالش‌های زیادی با مخالفانش که طرفداران رجب طیب اردوغان هستند روبرو خواهد شد و برای مقابله با آن‌ها نیاز به قدرت اجرایی بالایی دارد. ریاست جمهوری فرمانی این ویژگی را دارد که به او قابلیت قلع و قمع مخالفانش را بدهد.
برخی تحلیل گران میگویند حتی اگر قلیچداراغلو بخواهد، شرکای او چندان سیاست‌مداران دموکراتی نیستند. از طرفی مشخص نیست ائتلاف اتحاد ملت چقدر در وعده‌هایشان در مورد تقویت آزادی اندیشه، بیان و عقیده راسخ باشند. معلوم نیست آیا این آزادی‌ها شامل فعالیت گروه‌های حامی «فتح الله گولن» دشمن درجه یک اردوغان هم خواهد شد یا خیر. این ائتلاف تاکنون درباره گلونیست‌ها سکوت کرده است. قلیچداراغلو و شرکای او درباره پناهندگان سوری با حزب عدالت و توسعه هم‌نظرند. آن‌ها هم با خروج پناهندگان از خاک ترکیه موافقند.
بیشتر بخوانید: با اردوغان تا 2023/ امپراطوری عثمانی جدید و دردسر متحدان در اروپا و آمریکا
ائتلاف اتحاد ملت در مانیفست خود می‌گوید «محاسبات سیاسی داخلی و رویکرد‌های ایدئولوژیک» هیچ جایگاهی در سیاست خارجی دولت آینده قلیچداراغلو نخواهد داشت. خبر خوب این است که اتحاد ملت می‌خواهد روند الحاق به اتحادیه اروپا را از سر بگیرد و ترکیه را متعهد به تبعیت از تصمیمات دادگاه اروپایی حقوق بشر کند. این مانیفست همچنین از ابتکاراتی برای بازگشت به برنامه خرید جنگنده تهاجمی اف-۳۵ و احتمالاً بازگرداندن سامانه‌های دفاع هوایی اس-۴۰۰ روسی که ترکیه خریداری کرده، صحبت کرده است. دولت ترکیه برای خرید ۱۰۰ فروند هواپیمای جنگی برنامه‌ریزی کرده بود و بخشی از کنسرسیوم بین‌المللی ساخت این جنگنده بود، اما با اضافه شدن سیستم روسی به زرادخانه ترکیه، ایالات متحده هم فروش و هم مشارکت آنکارا در این برنامه را متوقف کرد.
در عین حال، قلیچداراوغلو خواهان عادی‌سازی روابط با بشار اسد رئیس جمهور سوریه است. اردوغان هم اخیرا به سمت عادی‌سازی روابط با اسد حرکت کرده است، اما حرکت اردوغان بعد از فشار مخالفانی آغاز شد که در طول درگیری‌های سوریه طرفدار اسد بودند. اگر دمشق یکی از اولین مقاصد سفر‌های قلیچداراوغلو به عنوان رئیس دولت ترکیه بعد پیروزی باشد، نباید تعجب کنیم.
به گزارش رویداد۲۴ مانیفست اتحاد ملت همچنین اعلام کرده که دولت این ائتلاف در صورت پیروزی به دنبال تحقق «هدف حفاظت از حقوق جمهوری ترک قبرس شمالی» خواهد بود. قبرس شمالی یک جمهوری در سطح بین‌المللی خیلی محبوب نیست و فقط ترکیه آن را به رسمیت می‌شناسد. این بند از سیاست خارجی ائتلاف مطمئناً روابط آنکارا با اتحادیه اروپا را پیچیده می‌کند، چرا که به معنای ادامه اشغال و تقسیم احتمالی یک کشور عضو اتحادیه اروپا است.
جالب اینجاست که در پلتفرم اتحاد ملت هیچ حرفی از ایالات متحده آمریکا زده نشده است. شاید دلیل آن این باشد که ترک‌ها مدت‌هاست دیدگاه منفی آشکاری نسب به سیاست خارجی آمریکا دارند. شاید ائتلاف در خفا به آمریکا قول‌های مثبتی هم داده باشد، اما نمی‌تواند علنا آمریکا را ستایش کند یا در برابر حمله به ایالات متحده مقاومت نشان دهد. قلیچداراوغلو در ده سال گذشته دوبار به واشنگتن سفر کرده است. هر دو بار هم به طور مشهود یا سعی کرده سفرش را از مطبوعات ترکیه مخفی کند یا آن را کم اهمیت جلوه دهد.
نظر قلیچداراغلو درباره رابطه با ایران مبهم است. او در مراسم افطاری که هفته گذشته در آنکارا برگزار شد در جمع حامیانش از تشکیل یک سازمان تحت عنوان سازمان صلح و مشارکت در خاورمیانه با عضویت ترکیه، ایران، عراق و سوریه صحبت کرد.
او از وجود «اهداف مشترکی» با این سه کشور در خاورمیانه حرف زده است. این در حالی است که اردوغان اخیرا هیچ هدف مشترکی با ایران نداشته است. این ادعایی است که رسانه‌های دولتی ترکیه هم آن را تایید کرده‌اند. دیلی صباح هفته گذشته در گزارشی که از ضیافت افطار قلیچدار اوغلو تهیه کرده نوشت «ترکیه در حال حاضر هیچ هدف مشترکی با ایران ندارد. ترکیه در تلاش برای از بین بردن پ.ک.ک در سوریه است و ایران اینها را زیر پر و بال خود گرفته است.» دیلی صباح، پ.ک.ک را تروریست نامیده و مدعی شده «ایران سوریه را مجبور کرده از حضور تروریست‌های پ.ک.ک در خاک خودش چشم‌پوشی کند! گفته می‌شود هسته اصلی پ.ک.ک زمانی که نیرو‌ها و پهپاد‌های مسلح ترک تا لب مرز دنبالشان می‌کنند به سمت سرزمین‌های ایران فرار می‌کنند.»
این رسانه نزدیک به اردوغان در توصیف واگرایی ایران و ترکیه در حال حاضر می‌گوید «ایران و گروه‌های نیابتی‌اش در حال سازماندهی یک درگیری از چند جبهه با اسرائیل هستند که ناشی از سوءبرداشت آن‌ها از ابتکار عملی چین در آشتی بین ایران و همسایگان عربی‌اش است. استقرار ایران در سوریه نه تنها اسرائیل را تهدید می‌کند بلکه بهانه‌ای به دست آمریکا داده که با همین فرض پول بیشتری به نیرو‌های پ.ک.ک بدهند.»
دیلی صباح در بند پایانی گزارش در نقد سیاست نزدیکی قلیچداراوغلو به ایران در صورت پیروزی می‌گوید «ترکیه که اکنون به لطف سیاست ۲۰ ساله اردوغان مبنی بر استقلال انرژی، خودکفایی در بخش‌های دفاعی و سیاست‌های اقتصادی و مالی قوی و منضبط به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شده است، نباید وعده ائتلاف کامل را به ایران و متحدانش در عراق و سوریه بدهد.»
بسیاری از تحلیلگران مدت‌ها پیش احتمال تقلب و انتخابات فرمایشی را دور از ذهن ندانسته‌اند. واشنگتن اگزمینر در گزارشی انتخابات ترکیه را با انتخابات‌های ایران مقایسه کرده و گفته درست مانند انتخابات ۲۰۰۵ که به انتخاب احمدی نژاد منجر شد و انتخابات ۲۰۰۹ (۱۳۸۸) که با اعتراض مردم به نتیجه آرا مواجه شد باید منتظر برگزاری انتخاباتی در ترکیه باشیم که بیشتر مصرف خارجی دارد و قرار نیست به تغییر داخلی بینجامد.
اردوغان کسی نیست که تحمل تحقیر بعد از باخت را داشته باشد و تنها سوالی که در مورد انتخابات ۱۴ می وجود دارد این است که چه درجه‌ای از تقلب قرار است در آن رخ بدهد و چه مکانیسمی برای سرکوب معترضان به نتایج آرا در نظر گرفته شده است؟ چه تعداد رقیب قرار است قبل از انتخابات بازداشت شوند؟ آیا پلیس مانع تبلیغات انتخاباتی رقبا خواهد شد؟ آیا رسانه‌های دولتی انحصارا سخنرانی‌های اردوغان را پوشش می‌دهند؟ اگر نظرسنجی‌ها شکست قطعی اردوغان را پیش‌بینی کنند، آیا او اجازه برگزاری انتخابات را خواهد داد یا وضعیت اضطراری اعلام می‌کند و انتخابات را عقب می‌اندازد؟ برخی رسانه‌ها احتمال یک اتفاق عجیب را نادیده نگرفته‌اند. فارین پالسی در گزارشی گفته بروز نتایج عجیب در سیاست ترکیه بی‌سابقه نیست.