رویداد۲۴ پروانه بندپی: رعد و برق با تمام زیبایی‌اش گاهی حوادث تلخی را رقم می‌زند و منجر به برق‌گرفتگی، سوختگی شدید، فلج شدن، در کما فرو رفتن و حتی فوت خیلی از افراد می‌شود و اگر درباره آن بیشتر بدانیم و نحوه مراقبت از خود دربرابر آن را بدانیم، از خطراتش ایمن خواهیم ماند و همچنان از زیبایی آن لذت خواهیم برد.
براساس مطالعات تشکیلات نشنال جئوگرافیک، هر سال حدود ۲ هزار نفر در جهان بر اثر برخورد صاعقه جان خود را از دست می‌دهند و تعداد زیادی نیز مصدوم می‌شوند. مصدومیت‌ها نیز متناسب با شدت برخورد صاعقه، متفاوت است و از سوختگی تا فلج شدن و به کما رفتن را شامل می‌شود.
در ایران به دلیل فراوانی بارش‌ها در ماه اردیبهشت، بیشترین حوادث صاعقه‌زدگی در این ماه رخ می‌دهد و بیشترین افرادی که گرفتار این حادثه می‌شوند، افراد محلی، عشایر، گردشگران و کوهنوردها هستند. طی ۴۰ روز گذشته ۱۳ مورد مصدومیت و فوتیِ ناشی از صاعقه‌زدگی در کشور ثبت شده که طبق گفته مسئولان سازمان اورژانس کشور و با توجه به ادامه بارش‌ها انتظار می‌رود این آمار تا پایان اردیبهشت افزایش یابد.
صاعقه حرارت، نور، صدا، موج، گاز و برق زمینی تولید می‌کند و همه این تولیدات می‌توانند خطرناک باشند و گاه مرگ فرد را رقم می‌زنند. بیشتر صدماتی که توسط صاعقه ایجاد می‌شود سوختگی، آسیب دیدن بصل‌النخاع، ایجاد مشکلات تنفسی، ایست قلبی، ضایعات چشمی، ناشنوایی، مشکلات مغزی، شوک، خونریزی داخلی، آسیب دیدن دستگاه عصبی و شکستگی و ضایعات استخوانی است.
چندی پیش فریبرز ناطق الهی، زلزله‌شناس مطرح ایران گفته بود: با توجه به شرایط فصلی و رخداد رعد و برق در کشور به خصوص در ماه اردیبهشت و اوایل خرداد، شاید قبل از شروع این دوران با چند برنامه رادیو و تلویزیونی بشود آمار غیر قابل قبول مصدومیت‌ها براثر برخورد صاعقه را تا حد زیادی کاهش داد. به خصوص با شناخت دقیق‌تر استان‌های صاعقه‌خیز که توسط سازمان هواشناسی بسیار کار ساده‌ای است.
در ایران از آنجا که نواحی شمالی مجاور دریای خزر و نیز استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و همچنین استان‌های جنوبی و مجاور خلیج فارس و استان‌های کوهستانی و مرتفع، بیشتر در معرض بارش هستند، صاعقه در این مناطق بیشتر و با شدت جریان بالاتری رخ می‌دهد.
صاعقه با تمام نیروی عظیمش تنها در یک لحظه، خود را از ابرهای آسمانی به زمین می‌رساند. محاسبات سازمان فضایی آمریکا (ناسا) نشان می‌دهد که تخلیه الکتریکی ابرها معمولا در مدت زمانی کمتر از چندصدم تا چندهزارم ثانیه رخ می‌دهد. صاعقه گاهی می‌تواند تا ۴۰ هزار کیلومتر در ثانیه سرعت بگیرد؛ یعنی می‌تواند در یک ثانیه، ۲۰ بار مسیر رفت و برگشت تهران - مشهد را طی کند!
نوری که صاعقه تولید می‌کند، از فاصله ۱۰۰ کیلومتری قابل مشاهده است. این نور می تواند تا شعاع چند کیلومتری اطراف خود را روشن کند و کسانی را که از نزدیک آن را می‌بینند، به طور موقت یا دائمی کور کند.
صادق ضیاییان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور در گفتگو با همشهری‌آنلاین درباره علت برخورد صاعقه با زمین می‌گوید: در فصل بهار و تابستان، عمده بارش‌ها به صورت بارش‌های هم‌رفتی است که در ساعات بعدازظهر و شب رخ می‌دهد. پدیده‌های هم‌رفتی باعث می‌شوند که ابرهایی که تشکیل شود که تخلیه بار الکتریکی داشته باشند. وقتی بار الکتریکیِ انباشته‌شده در ابرها تخلیه می‌شود و به صورت یک قوس الکتریکی به زمین برخورد می‌کند، رعدوبرق یا صاعقه اتفاق می‌افتد.
ضیاییان ادامه می‌دهد: در فصل تابستان چون تعداد یا فراوانی بارش‌ها کمتر است، رعدوبرق یا صاعقه کمتر است اما در بهار چون تعداد و فراوانی بارش‌ها بیشتر است، فراوانی رعدوبرق یا صاعقه هم زیاد می‌شود و به این ترتیب احتمال صاعقه‌زدگی افراد هم بالا می‌رود.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور در پاسخ به این سوال که چرا صاعقه‌زدگی در بعضی از استان‌ها بیشتر از دیگر مناطق کشور رخ می‌دهد، می‌گوید: صاعقه‌زدگی در مناطق کوهستانی، مناطق مرتفع و دامنه‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد. مثلا استانی مثل لرستان که در حاشیه زاگرس قرار دارد، مناطق کوهستانیِ زیادی دارد و طبیعی است که حادثه‌ای مثل صاعقه‌زدگی هم بیشتر در آن اتفاق بیفتد. دلیل دومش این است که در چنین استان‌هایی عشایر حضور دارند و تردد آنها در کوهستان بیش از سایر مناطق است و به همین دلیل، این اتفاق (صاعقه‌زدگی) بیشتر از دیگر مناطق صورت می‌گیرد.
بیشتربخوانید: هشدار نارنجی احتمال وقوع سیل در ۶ استان
رعدوبرق و صاعقه‌زدگی، ارتباط مستقیمی با شدت بارندگی دارد و سازمان هواشناسی نیز در اطلاعیه‌های خود همیشه آن را گوشزد می‌کند. معمولا کوهنوردان و کسانی که شغل یا زندگی آنها در کوهستان‌ها و مناطق مرتفع قرار دارد، بیشترین افرادی هستند که براثر صاعقه آسیب می‌بینند یا جان خود را از دست می‌دهند اما کارشناسان می‌گویند موقع رعدوبرق در خانه و آپارتمان هم باید مراقب باشیم و از انجام کارهایی که ممکن است ما را به خطر بیندازد، اجتناب کنیم.
نواب شمس‌پور، مدیرکل آموزش‌های همگانی جمعیت هلال احمر در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: تبعات رعدوبرق فقط برای فضای باز نیست و توصیه این ست که موقع رعدوبرق از سرویس حمام خانه و آپارتمان هم استفاده نشود. چون اتصالات لوله‌ایِ منازل در برخی مناطق به مخازن آب در بالادست متصل است و استفاده از شیر حمام، دوش، یا شیر ظرفشویی و روشویی و ... در هنگام رعدوبرق ممکن است موجب برق‌گرفتگی شود. ایستادن نزدیک پنجره هم خطرناک است. درواقع هرجا که امکان برخورد اشعه رعد و برق وجود داشته باشد، باید از آن دوری کرد. حتی اگر داخل خانه باشد. باید تمام درها، دریچه‌ها و پنجره‌ها را بست و دور از آنها قرار گرفت.
شمس‌پور می‌گوید: البته صاعقه‌زدگی بیشتر برای کوهنوردها، چوپانان و عشایر رخ می‌دهد و بعد برای گردشگران. اما موارد صاعقه‌زدگی در خانه را هم داشته‌ایم.
مدیرکل آموزش‌های همگانی جمعیت هلال احمر با بیان این که سال ۱۴۰۱ چون سال پربارشی داشتیم، رعد و برق‌ها شدیدتر بود و صاعقه‌زدگی هم زیاد داشتیم، ادامه می‌دهد: موقع بارندگی و وقوع رعدوبرق، احتمال خطر تا حدود ۱۵ کیلومتر خارج از محدوده بارش وجود دارد. بنابراین احتمال مرگ در فضای بیرون و افزایش تلفات هم وجود دارد. بنابراین در فضای بیرون اگر داخل آب هستید، باید فورا از آب بیرون بیایید و به خشکی بروید. همچنین مهم است که سطح تماس با زمین را به حداقل برسانیم.
بیشترین حوادث صاعقه‌زدگی در کشور ما معمولا در ماه اردیبهشت رخ می‌دهد و علت آن فراوانی بارش‌ها در این ماه است. سال ۱۳۹۷ فقط در اریبهشت‌ماه ۲۰ مورد فوتیِ ناشی از صاعقه‌زدگی در کشور داشتیم.
این موضوع را بابک یکتاپرست، مدیرکل روابط عمومی سازمان اورژانس کشور مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد: امسال در بازه زمانی اول فروردین تا ۱۰ اردیبهشت که ۴۰ روز می‌شود، ۱۳ مورد صاعقه‌زدگیِ ثبت‌شده داشتیم که ۷ نفر از آنها مصدوم شدند و ۶ نفر دیگر جان خود را از دست دادند. این در شرایطی است که هنوز ۲۰ روز از اریبهشت باقی مانده و احتمال این که این آمار تا پایان ماه بیشتر شود، بالا است.
یکتاپرست می‌گوید: در مدت مشابه سال گذشته هم کلا ۳ مورد صاعقه‌زدگیِ ثبت‌شده داشتیم که ۱ نفر از آنها مصدوم شد و ۲ نفر فوت کردند.
به گفته مدیرکل روابط عمومی سازمان اورژانس کشور، حوادث رعدوبرق یا صاعقه‌زدگی عمدتا در مناطق کوهستانی رخ می‌دهد و بیشتر هم افراد محلی، عشایر و گردشگران گرفتار آن می‌شوند.