پرونده هواپيمای نو بسته می شود؟

رویداد۲۴-19ماه از روزي كه براي ورود ٩ فروند ايرباس ٣٤٠ به آسمان ايران خوشحالي كرديم، مي‌گذرد. جمعه‌اي كه در سكوت خبري ٩ فروند ايرباس ٣٤٠ وارد حريم هوايي ايران شدند و در آشيانه‌هاي فرودگاه مهر‌آباد و امام خميني(ره) پارك شدند.

به گزارش اعتماد، جمعه‌اي كه براي ايراني‌هاي چشم انتظار ورود هواپيماي نو، به منزله روزي خاص براي شكستن تحريم‌هاي ٣٨ ساله بود؛ انتظار داشتند لبخند همراهي دنيا به ايران، فصل جديدي را به روي اقتصاد ايران بگشايد، تا شايد ايراني‌ها هم به دست يافتني‌ترين حق‌شان يعني استفاده از هواپيماي با كيفيت برسند.

درست يك سال پيش بود كه محمدجواد ظريف به دنبال مذاكره نفسگير در وين در توييتر خود خبر از نخستين توافق داد و ٩ ماه بعد از اين توافق، برجام امضا و اجرايي شد. همزمان با توافق‌هاي اوليه، وزارتخانه‌هاي كليدي كشور مذاكرات خود را براي دوران پسابرجام آغاز كردند. سرمايه‌گذاران خارجي بسياري آمدند، مذاكره كردند و رفتند. نتيجه برخي مذاكرات حالا به نتيجه رسيده است؛ نمونه‌اش سرمايه‌گذاري توتال در پتروشيمي. برخي ديگر به اما و اگر گير كرده، مثل خريد هواپيما.

خريد هواپيماي نو همزمان با توافق برجام و به دنبال سفر حسن روحاني رييس‌جمهور به فرانسه كليد خورد. قرار بود ١١٨ فروند هواپيما به صورت ليزينگ از ايرباس خريداري شود. همزمان خبر رسيد كه بويينگ هم در ليست مذاكره خريد هواپيما قرار گرفته، اما چند و چون اين مذاكره به دليل قطع روابط سياسي ايران و امريكا تامدت‌ها مشخص نبود. همين دو خبر كافي بود كه نشان دهد برجام دارد كم كم ميوه مي‌دهد. اما مذاكره خريد هواپيما مثل هواي بهاري دوام نداشت.

در آن روزهاي بهاري خبر ورود اين تعداد هواپيماي مسافربري به ايرلاين‌هاي ايران بهترين خبري بود كه هم مردم و هم ايرلاين‌هاي ايراني شنيده بودند. شايد آرزوي خيلي از مسوولان حوزه راه و ترابري هم بوده كه اين اتفاق در دوران مسووليت آنها مي‌افتاد و نه صرفا سقوط‌هاي تلخ. روزگاري كه آنها روايت مي‌كردند براي مذاكره جهت ورود هواپيماي جديد هر فردي كه ادعای توانایي خريد هواپيما داشت، بدون انجام بروكراسي اداري پاي ميز مذاكره مي‌نشاندند.

شروع از داووس، پايان با كاخ سفيد؟
مذاكره اوليه براي نوسازي ناوگان هوايي كشور از سفر حسن روحاني، رييس دولت تدبير و اميد به داووس آغاز شد. از مذاكرات متعدد وزراي اقتصادي ايران با همتاهاي خود خبرهاي ضد و نقيضي در خصوص احتمال از سر‌گيري مراودات اقتصادي با شركت‌هاي قدر اروپايي و امريكايي به گوش رسيد كه در اين ميان خبر احتمال انعقاد قرارداد خريد هواپيما كمرنگ‌تر از خريد قطعات لازم براي هواپيماهاي موجود بود اما بعد از گذشت نزديك به يك سال و اندي از آن روزها (آغاز دولت يازدهم) و رد و تاييدهاي مختلف از قراردادهاي صنعت هوايي بالاخره در بهار ٩٤ بارقه اميد در نوسازي ناوگان ايرلاين‌هاي ايراني شكسته شد و ايرباس‌هاي نيمه جوان راهي آسمان ايران شدند و بالاخره ديوار صوتي ايران با غرش موتورهاي آنها شكسته شد.

از ٢١٨ هواپيمايي كه وعده خريد آن از ايرباس و بويينگ داده شد، حالا به ٩ فروند ختم شده است؛ كار به جايي رسيده كه به جاي افزايش هواپيماهاي تازه نفس تنها اخبار منفي از نتيجه مذاكرات به گوش مي‌رسد. حتي صدرو مجوز اوفك از سوي خزانه‌داري امريكا و برگزاري دو همايش بين‌المللي در ايران با حضور شركت‌هاي بزرگ هوايي دنيا در تهران، برگزاري چندين دور مذاكره و گفت‌وگو با مسوولان ايرباس و بویينگ هم نتوانسته ديوار بي‌اعتمادي به ايران براي فروش هواپيما را بشكند.

انگار برجام براي ايران تنها ٩ فروندهواپيما ايرباس داشته است. البته خيلي‌ها مي‌گويند، همين ٩ فروند هم غنيمت است، زيرا نبايد انتظار داشت آثار تحريم‌هاي چندين ساله يك سال و دو سال از بين برود. تجربه تحريم‌هاي عراق مثال روشني است. اين كشور بعد از ١٠ سال تازه از تحريم‌هاي غرب خلاص شده و نفس مي‌كشد.

زمزمه به فرجام نرسيدن خريد هواپيما از ايرباس و بويينگ از پيش از برگزاري انتخابات امريكا به گوش مي‌رسيد. سنگ‌اندازي‌ها از مجوز اوفك آغاز شد و آنقدر ادامه پيدا كرد كه به انتخابات امريكا رسيد. از سويي وجود قوانين و مقرراتي كه مهر و امضای امريكا را براي ورود ناوگان جديد هوايي مورد نظر ايران طلب مي‌كند، موجب شده تا خريد هواپيماهاي ايرباس و بویينگ در هاله‌اي از ابهام باقي بماند. حالا كه ديگر با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهور امريكا رسما ورود هواپيماهاي جديد را با بن بست جديد مواجه كرد.

در روزهاي گذشته باز هم اخبار ضد و نقيض موجب شده تا پرونده خريد هواپيما، همچون مذاكرات برجام، به مذاكراتي مدت‌دار و غير قابل پيش بيني مبدل شود. همزمان با تصويب طرحي‌ در كنگره امريكا مقرر شد تا پشتيباني مالي بانك‌هاي امريكايي از فروش هواپيما به ايران ممنوع شود.

اگرچه رويترز اوايل هفته جاري از صدور مجوز امريكا براي فروش ۱۰۶ فروند هواپيماي ايرباس به ايران خبر داد اما و در‌عين حال مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا گفته بود كه: « شخصا ضامن اجراي كامل برجام از سوي تمام طرف‌ها هستم و امريكا نمي‌تواند يكطرفه آن را لغو كند. »

ديويد مورتلوك، مقام سابق كاخ سفيد در امور تحريم‌ها، همان روز در اين باره گفت كه در هر لحظه‌اي مي‌توان مجوزها را باطل كرد، مگر در بازه زماني‌اي كه در قانون اعلام شده است كه آن تعداد بسيار اندك خواهد بود. با اين حال، رويترز نوشته است كه چنين اقدامي با مخالفت كشورهاي امضاكننده برجام مواجه شده و آنها احتمالا اين اقدام را نقض توافق هسته‌اي محسوب خواهندكرد. 

اين روزها گمانه‌زني رسانه‌ها اما و اگرهاي نهايي شدن قرارداد خريد هواپيما را بيش از گذشته پررنگ كرده است؛ با اين وجود مذاكره‌كنندگان خريد هواپيما در ايران نظر ديگري دارند و از ادامه مذاكرات در فضايي دور از گمانه زني‌هاي رسانه‌اي خبر مي‌دهند.

با اين حال واكنش وزير راه و شهرسازي و قائم‌مقام او به عنوان مسوول اين مذاكرات اين است كه اين هواپيماها به ايران خواهند آمد. اصغر فخريه‌كاشان، قائم‌مقام وزير راه و شهرسازي در امور تامين مالي و فاينانس در واكنش به لغو قرارداد ايرباس گفته است كه اگر آنها نمي‌خواستند به ايران هواپيما بفروشند هفته قبل به ايران نمي‌آمدند.

به فاصله كوتاهي فخريه‌كاشان رسما اعلام كرد كه تامين مالي خريد ۷۷ فروند «ايرباس» نهايي شده است و هم‌اكنون قرارداد خريد ۱۱۲ فروند هواپيماي ايرباس نهايي و آماده امضاست. طبق قرارداد اوليه روش خريد هواپيماها به صورت اجاره به شرط‌تمليك بلندمدت است. بنا به گفته او براي تامين مالي تعداد باقيمانده هواپيماهاي ايرباس نيز به اندازه كافي فرصت باقي است و به راحتي مي‌توانيم براي تامين مالي آن اقدام كنيم.

احمد عابدزاده، رييس سازمان هواپيمايي كشوري كه خود زماني نخستين ليزينگ‌كننده هواپيما به ايران در زمان مديريتش بر ايرلاين آسمان بود، در تكميل اظهارات فخريه‌كاشان گفته بود «هيچ اتفاق جديدي براي ادامه مذاكرات نيفتاده است.»

با همه اين احتمالات و حتي ابراز اميدواري براي ورود ايرباس به ايران، به نظر نمي‌رسد به اين زودي‌ها آسمان ايران آن ٢٠٠ فروند هواپيماي وعده داده شده را در آسمان خود ببيند. شايد پرونده خريد هواپيما با همين ٩ فروند بسته شود. شايد هم خريدها به سوي شرق يعني خريد از چين و ژاپن هدايت شود. احتمال‌هاي زيادي وجود دارد كه بخشي از آن به نحوه نشستن دونالد ترامپ بر كرسي رياست‌جمهوري ايالات متحده بستگي دارد. اگر مخالفت او با برجام مثل مبارزات انتخاباتي‌اش باشد، بايد با ايرباس و بويينگ خداحافظي كرد. شايد هم اتفاق تازه‌اي بيفتد.

نگراني ايرباس و بويينگ آن سوي ميز مذاكره
 آن‌سوي اين كش و قوس خريد، فروشنده‌ها ايستاده‌اند. مقامات ايرباسي و بويينگ بعد از مدت‌ها بازار خوبي مثل ايران يافته‌اند، آنها هم اميدوارند با حضور در ايران بتوانند بازار جديدي براي خود ايجاد كنند. بر اساس متن توافق هسته‌اي هيچ يك از كشورهاي جهان حق ممانعت از فروش هواپيماهاي جديد به ايران را ندارند، اما امريكا بر اساس قواعد يكطرفه خود تلاش كرده شرايط را در اجراي اين توافق دشوار كند.

شركت اروپايي ايرباس كه از چند ماه قبل مذاكرات خود را با ايران آغاز كرده بود، توانسته مجوزهاي لازم از اوفك را نيز دريافت كند و حالا منتظر تصميمات سياسي كاخ سفيد در دوره جديد رياست‌جمهوري است. اين روزها سياست و اقتصاد بدجور به هم گره خورده است.

اوضاع براي بویينگ اما متفاوت است؛ اين شركت امريكايي كه حتي براي آغاز مذاكرات خود با ايران نيز با سنگ‌اندازي‌هاي جدي دولت ايالات متحده مواجه بود به دنبال تغييرات سياسي اين كشور احتمال دارد از حضور در بازار ايران باز بماند. موضوعي كه قائم‌مقام وزير راه و شهرسازي نيز به شكل تلويحي آن را تاييد كرده است.

فخريه‌كاشان در اين رابطه گفته احتمال تغيير در رويكرد بویينگ به عنوان يك شركت امريكايي وجود خواهد داشت و شانس آن وجود دارد كه بویينگ با سياست‌هاي احتمالي دولت جديد اين كشور براي نقض توافق‌هاي فروش هواپيما به ايران موافقت كند و اين امر تا حدي طبيعي است.

اظهارات قائم‌مقام آخوندي نشان از آن دارد كه شرايط براي ورود بویينگ به آسمان ايران پيچيده‌تر از گذشته شده است. با توجه به اينكه فرآيند خريد هواپيماهاي نو در سراسر جهان به شكل نقدي انجام نمي‌شود و شركت‌هاي ليزينگ‌كننده يا فاينانسر بخش قابل توجهي از منابع مالي مورد نياز براي اين توافق‌ها را بر عهده مي‌گيرند، احتمالا در صورت تصويب قانون منع تامين مالي هواپيماهاي ايران از سوي كنگره امريكا راه ورود بویينگ به ايران را دشوارتر از قبل مي‌كند.

در چنين فضايي شايد نهايي شدن قرارداد با ايرباس و برنامه‌ريزي براي مذاكره با ديگر شركت‌هاي هواپيماساز بهترين گزينه پيش روي ايران باشد؛ گزينه‌اي كه مي‌تواند يك شركت بزرگ هواپيماساز امريكايي را از بازاري بسيار بزرگ محروم كند.