رویداد۲۴ سعید شمس: مریم میرزاخانی ریاضیدان نخبه ایرانی که به درجه استادی دانشگاه استنفورد هم رسیده بود، از شاخص‌ترین چهره‌هایی است که از ایران مهاجرت کرده بود.
مریم میرزاخانی در بیست و دومین روز از اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود. پدر مریم میرزاخانی اهل روستای فشندک طالقان استان البرز است.
همسر میرزاخانی «با یان وندارک» ریاضی دان اهل جمهوری چک بود. «آناهیتا» تنها فرزند این زوج ریاضی دان است. مریم میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ ریاضی از دانشگاه شریف و دکتریِ خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد گرفت تا فارغ التحصیلی آغازی برای فعالیت‌های جدی علمی‌اش باشد.
همچنین میرزاخانی علاقه‌ای به قرار گرفتن زیر ذره‌بین رسانه‌ها نداشت و به همین دلیل مصاحبه‌های زیادی از او منتشر نشد.
در یکی از آخرین روزهای سال ۷۶، میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی که در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی از اهواز اول شده بودند، در بازگشت به تهران اتوبوس‌شان به دره سقوط کرد. در این حادثه شش دانشجوی ریاضی دانشگاه شریف، که اغلب از برگزیدگان المپیاد‌های ریاضی ملی و بین‌المللی بودند، جان باختند. مریم میرزاخانی از جمله بازماندگان این سانحه بود تا ۱۹ سال و ۴ ماه پس از رهایی از مرگ، سرطان بهانه‌ای برای رفتن از دنیا برای او باشد.
مریم میرزاخانی در روزهایی که آخرین روزهای زندگی خود را می‌گذراند، صدایی برای دخترش آنا ضبط کرده است که در ادامه می بینید:
مریم میرزاخانی را می‌توان یکی از نخبگان ریاضی دانست، به طوریکه دستاورد‌ها و داشته‌هایی که به علم ریاضی اضافه کرده است، تا سال‌های سال پس از مرگش هم موثر خواهند بود و به همین دلیل نام «مریم میرزاخانی» در دنیای ریاضی تا همیشه ماندگار خواهد شد. به همین دلیل ۱۲ مه مصادف با ۲۲ اردیبهشت ماه، سال‌روز تولد پروفسور مریم میرزاخانی، روز جهانی زنان در ریاضیات نام‌گذاری شده است.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضی‌دانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمز‌های جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی بوده‌اند، اما این میرزاخانی بود که در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت: محاسبهٔ عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولوی. میرزاخانی در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیرطبیعی هندسی را حل کند.
حضوری توام با مدال در المپیاد‌های جهانی، جایگاهی همیشگی و مهم در زندگی نسبتاً کوتاه میرزاخانی داشت. او در زمانی که دانش آموز دبیرستان فرزانگان تهران بود، برنده مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) شد و در این سال به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمره کامل را به دست آورد. همچنین اولین دانش آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت.
رویا بهشتی و مریم میرزاخانی دو دوست در دوران مدرسه بودند که هر دو موفق به کسب جایزه المپیاد ریاضی شدند. او به همراه رویا بهشتی نخستین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند.
مریم میرزاخانی و رویا بهشتی
میرزاخانی به دلیل علم شگرف و پشتکارش در طول فعالیتی که داشت، جایزه و عناوین پرشماری را از آن خود دید که می‌توان به «مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ در سال ۱۹۹۴، مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی کانادا با نمره کامل در سال ۱۹۹۵، همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹، برنده جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳، برنده جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳، برنده جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴، برنده جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹، دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی در مورد توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی، برنده جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳، انتخاب به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر، برنده جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴، سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی در سال ۲۰۱۴، برنده مدال فیلدز در سال ۲۰۱۴ در سئول کره جنوبی، عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵، عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵، عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶ و عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال» اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: از حذف دختران از جلد کتاب های درسی تا ستایش مریم میرزاخانی در جهان
با این حال نمی‌توان از کنار این موضوع به راحتی گذشت که «مدال فیلدز» شاخص‌ترین عنوانی است که مریم تصاحب کرده است. چون او اولین زن جهان بود که مدال فیلدز را که بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات است، کسب کرد.
باید توضیح داد که کمیته مدال فیلدز با این توصیف که میرزاخانی چیره‌دست در گستره قابل‌توجهی از تکنیک‌ها و حوزه‌های متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف است، او را شایسته این جایزه مهم دانست.
مریم میرزاخانی هنگام دریافت جایزه فیلدز
اینکه مریم میرزاخانی به عنوان بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات برسد، بدون هیچ حرف و حدیثی افتخاری بزرگ برای علم ایران به شمار می‌رود. اما با این وجود رسانه‌های اصولگرا به این مهم در صفحه اول خود واکنشی نشان ندادند. در این میان روزنامه‌های «شرق» و «ایران» هر چند با سانسور و رتوش مشخص، اما عکس میرزاخانی را به عنوان «عکس اول» منتشر کردند. همچنین در حساب توییتری منتسب به حسن روحانی (رئیس جمهوری وقت) دو عکس باحجاب و بی‌حجاب از میرزاخانی کنار هم منتشر شد که این بهانه‌ای بود تا رسانه‌های منتسب به تندرو‌ها روحانی را با هجمه‌های زیادی روبرو کنند.
به گزارش رویداد۲۴ مریم میرزاخانی به قدری اهمیت داشت که در شهر‌های مختلف جهان مکانی به نام او ثبت شده است که می‌توان به «کتابخانه دانشکده ریاضیات دانشگاه صنعتی شریف، ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان، تالار همایش‌ها و کنگره‌های خانه ریاضیات اصفهان، تالار اجتماعات دبیرستان بین‌الملل و تطبیقی پسران تهران، یکی از خیابان‌های برلین، یکی از خیابان‌های شهر «مون‌پُلیه» فرانسه و خیابانی در کنار دانشگاه معروف «اکول نرمال» در شهر لیون فرانسه اشاره کرد.
همچنین برای ارج نهادن به تلاش‌های علمی میرزاخانی دو «جایزه» به اسم او ثبت شده است. در چهارم نوامبر ۲۰۱۹ بنیاد جایزه بریکترو اعلام کرد، جایزه جدیدی به نام جایزه مریم میرزاخانی مرز‌های نو را ایجاد کردند که به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم خواهد شد. همچنین انجمن ریاضی استرالیا، جایزه مریم میرزاخانی را برای حمایت از دانشجویان زن بین‌المللی در رشته ریاضی در استرالیا ایجاد کرده است.
«مریم میرزاخانی درگذشت» خبر کوتاه بود و بسیار ناراحت کننده! مریم میرزاخانی از چهارشنبه ۲۱ تیر که خبر ابتلای این دانشمند ایرانی به بیماری سرطان در ایران رسانه‌ای شد تا ۲۴ تیر ۱۳۹۶ که رسانه‌ها خبر از مرگ او براثر همین بیماری دادند چهار روز بیشتر نگذشت و خرچنگ ترسناک سرطان، این بار قربانی‌اش را از بین یکی از معروف‌ترین چهره‌های جهان علم و دانش انتخاب کرد و با رخنه در مغز استخوان و سینه، این دانشمند را برای همیشه با خود برد.
از همان دقیقه های ابتدایی خبر مرگ میرزاخانی واکنش و پیام های زیادی صادر شد که نشان از منزلت آن مرحوم داشت. تعدادی از پیام ها در زیر می آید:
دکتر مهدی امیریان، استاد برجسته ریاضیات
خداحافظ مریم آروم بخواب بانوی نابغه ، افتخار ایران و هم دانشکده ای خوبم.بازمانده ی اتوبوس مرگ ک انگار تقدیر مرگ رهایش نکرد..درست زمانی ک در قله بود؟
خداحافظ نابغه ایرانی… تمام معادلات مجهول را حل کردی جز معادله مجهول زندگی که جوابی ندارد جز تسلیم و پذیرش… خدایا روحش را آرامش بخش، او نام وطنمان را جهانی کرد
مریم میرزاخانی نابغه‌ی ریاضی ایران و جهان، عضو آکادمی ملی علوم آمریکا و استاد دانشگاه استنفورد کالیفرنیا به دلیل بیماری سرطان در آمریکا فوت کرد. درگذشت ایشان را به هموطنان عزیز و جامعه علمی کشور تسلیت عرض می‌کنم.
به این چشم ها نگاه کنید… اسم مریم میرزا خانی را را در گوگل جستجو کنید و بعد به عکس‌هایش نگاه کنید… وقتی در کلاس درس مقابل دانشجویانش جلوی تخته ایستاده به دست‌هایش نگاه کنید… به چشم‌هایش…
از شمار دو چشم یک تن کم وز شمار خرد هزاران بیش . درگذشت بانوى فرهیخته ى ایرانى ، خانوم مریم میرزاخانى را که مسلماً ضایعه اى جبران ناشدنى براى بشریت مى باشد ، به تمام فرهیختگان و مردم شریف ایران تسلیت مى گویم.
کاش این سرطانِ لعنتى نبود…
موفق ، نخبه ، انسان خوب ، مادر و همسر خوب روحت شاد مریم میرزاخانی نازنین… و همچنان خوب‌ها زود می‌روند؟
اى مرگ تلخ خوبان برى تا کى
«گاهی مواقع احساس می‌کنم در یک جنگل بزرگ هستم و نمی‌دانم به کجا می‌روم، ولی به طریقی به بالای تپه‌ای می‌رسم و می‌توانم همه چیز را واضح‌تر ببینم. آنچه آن گاه رخ می‌دهد، واقعاً هیجان انگیز است.»