رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: باقرالعلوم چهار سال از حیات جد خود امام حسین و سی و هفت سال از حیات پدر خود امام سجاد را درک کرد. براساس منابع تاریخی، ایشان در واقعه کربلا حضور داشته و چهار ساله بوده است.
روایت است امام دارای سه همسر و هفت فرزند بود، که از بین آنان امام صادق (ع) پس از ایشان به امامت شیعیان برگزیده شد.
امام محمد باقر پس از شهادت پدرش امام سجاد به امامت رسید و به مدت ۱۹ سال پیشوای شیعیان بود. دوران امامت ایشان با خلافت پنج تن از خلفای بنی‌امیه مصادف بوده است.
امام باقر در علم، زهد و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود. علم و دانش ایشان، یکی از خصوصیات بارز آن حضرت به‌شمار می‌رفت. طبق منابع تاریخی، بیشتر عمر امام پنجم در شهر مدینه و به نشر معارف اسلامی، ارشاد شیعیان و تربیت نخبگان علمی گذشت.
امام محمد باقر جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق به اوج خود رسید. در دوره امامت ایشان، دیدگاه‌های شیعه در رشته‌های مختلف، چون اخلاق، فقه، کلام و تفسیر تدوین شد.
روایات تاریخی گویای اوضاع خشونت‌آمیز حاکمان آن دوره بر علیه دین، مسلمانان و پیشوایان دینی آنان است، تا جایی که هشام‌بن‌عبدالملک یکی از حاکمان بنی‌امیه، امام محمد باقر و فرزندش امام صادق را از مدینه به شام احضار کرد.
هدف هشام از این کار ارعاب امام بود. او ابتدا امام را زندانی کرد، ولی بعد ناگزیر به آزاد کردن ایشان شد. از این‌رو امام محمد باقر با توجه به شرایط موجود، روش تقیه را پیش گرفت و بیشتر به بیان مبانی نظری خود در قالب درس پرداخت، بنابراین در دوران امامت ایشان نمی‌توان به اقدامات سیاسی چندانی اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: مبارزات امام سجاد (ع)
دوره امامت امام محمد باقر و فرزندش امام جعفر صادق با پایان حکومت امویان و آغاز حکومت عباسیان مصادف بود؛ مشاجرات سیاسی، ترجمه کتاب‌های فلسفی و مجادلات کلامی، ظهور عده‌ای از مشایخ صوفی و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت از دیگر اتفاقات آن دوران بود. همچنین قضات و متکلمانی به دلخواه مقامات رسمی و صاحبان قدرت پدید آمدند که عقاید و کلام و اخلاق و فقه و قضا را بر اساس مصلحت مراکز خلافت شرح و تفسیر می‌کردند و تعالیم قرآن به خصوص مساله امامت و ولایت را به انحراف می‌کشاندند.
به گزارش رویداد۲۴ برخی نیز علاوه بر فراموشی احادیث نبوی، بسیاری از احادیث موجود را به نفع دستگاه حاکم، دگرگون و یا جعل می‌کردند. در این زمان با توجه به کاهش فشار و کنترل حاکمیت، زمینه برای ظهور و بروز عقاید مختلف به وجود آمد و باعث ایجاد انحرافاتی در افکار جامعه شد. در این شرایط امام باید ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح شیعی و رد عقاید باطل، شبهات مربوطه را پاسخ می‌داد. پیدایش مذاهب کلامی، چون مرجئه و معتزله و خوارج، آشنایی مسلمانان با عقاید سایر ادیان و حضور پراکنده پیروان ادیان دیگر در میان مسلمانان، وجود اختلاف به دلیل عدم دسترسی به سنت نبوی به دنبال ممنوعیت طولانی روایت و کتابت حدیث و انحراف از تعالیم پیامبر از مهم‌ترین اتفاقات زمان امام باقر بود. همه این‌ها عواملی خطرناک بودند که حافظان دین باید در مقابل آن می‌ایستادند، زیرا امامان و بعد از آن‌ها شاگردان‌شان، وارثان و مروجان تعالیم پیامبر بودند.
در این دوران امام محمد باقر و پس از ایشان امام جعفر صادق از شرایط سیاسی مساعد، استفاده کردند و به نشر اصول اسلامی پرداختند و حلقه‌های درسی بزرگی را در مدینه تشکیل دادند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه‌ریزی کردند، بنابراین محضر امام باقر مرکز علما و دانشمندان، راویان حدیث و خطیبان و شاعران به‌نام بود. در مکتب تربیتی امام باقر علم و فضیلت آموخته می‌شد و شاگردانی نمونه پرورش یافتند.
در آن زمان، فقیهان بزرگی خصوصا در مدینه ظهور پیدا کردند. مسلمانان که از فتوحات خارجی و جنگ‌های داخلی تا حدودی فارغ شده بودند، از اطراف سرزمین‌های اسلامی برای آموختن احکام الهی به مدینه می‌آمدند.
در این دوران، مبانی کلام و فقه و سایر معارف دینی شیعه، تدوین و توسط راویان و شاگردان ایشان ترویج داده شد.
امام محمد باقر برای دست‌یابی به اهداف خود در جهت حفظ و ترویج تعالیم اسلام، علاوه بر برپایی حلقه‌های متعدد درس عمومی و خصوصی، با دانشمندان برجسته شهر‌های اسلامی و پیشوایان فرقه‌های مهم آن زمان و عالمان سایر ادیان و برخی مدعیان راهبری مردم به مناظره می‌پرداخت. همچنین از مراسم حج برای گفتگو با مسلمانان مناطق مختلف اسلامی استفاده می‌کرد.
با توجه به شرایط موجود در زمان حاکمیت امویان، امام باقر مردم را از میدان جنگ به عرصه فرهنگ کشاند.
ایشان از این کار چهار هدف اصلی را دنبال می‌کرد:
- ارائه دیدگاه‌های اسلام
- روشن شدن انحرافات
- گشایش باب‌های علمی مطرح نشده
- پرورش دانشمندان اسلامی
روش‌های مبارزه امام محمد باقر در دوران امامت
امام باقر در دوران امامت خود، برای حقظ و احیای ارزش‌های اسلام، با توجه به شرایط آن دوران، از شیوه‌های زیر استفاده می‌کرد:
تقیه به معنای بروز ندادن آشکار عقیده برای محافظت از خود در مقابل مخالفان است.
امام باقر با رعایت این اصل، ماموریت سری خود را در امر امامت به انجام رسانید. این امر به جهت محافظت از ارزش‌ها، جان خود و نزدیکان، توان اقتصادی و اجرای برنامه‌های مهم‌تر بود.
امام باقر همواره سعی داشت با بیان وظایف حاکمان، از حاکمان وقت انتقاد کرده و عدم مشروعیت آنان و اعمالشان را گوشزد کند.
امام همواره مسلمانان را از همکاری با حاکمان فاسد نهی می‌کرد و این پیام خود را به هر روش ممکن، به گوش مومنان می‌رساند.
امام محمد باقر ضمن تایید قیام‌های ضدحکومتی مانند قیام زید و ...، در شرایط مناسب، خود با خلفا به رویارویی جدی می‌پرداخت؛ ایشان مشروعیت حاکمان وقت را زیر سوال می‌برد و راه را برای قیام علیه آنان هموار می‌ساخت.
امام محمد باقر در سن ۵۷ سالگی به شهادت رسید. برخی منابع هشام‌بن‌عبدالملک و برخی دیگر ابراهیم‌بن‌ولید را عامل شهادت آن حضرت ذکر کرده‌اند.
ایشان در قبرستان بقیع و در جوار مرقد امام سجاد و امام حسن دفن است.