رویداد۲۴ عبدالرحمن فتح‌الهی در روزنامه شرق نوشت: ظهر دیروز (دوشنبه) به وقت ایران، نشست فصلی شوای حکام آژانس شروع شد. طبق عادت همیشگی، میخائیل اولیانوف دست به توییت، هم‌زمان در توییتی از آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد.
در مجموع با توجه به آنچه در روز نخست نشست فصلی شورای حکام از زبان گروسی مطرح شد و همچنین با درنظرگرفتن مواضع مدیر کل آژانس در نشست خبری و قبل‌تر از همه، گزارش فصلی گروسی که چهارشنبه هفته گذشته منتشر شد، این دور از نشست فصلی شورای حکام دیگر از حساسیت بالایی برای پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران برخوردار نیست. چراکه خطر صدور قطع‌نامه، ارسال پرونده به شورای امنیت، فعال‌شدن مکانیسم ماشه و حتی صدور بیانیه علیه تهران فعلا منتفی است. البته این وضعیت، با وجود ایجاد یک امید نسبی، به معنای شکل‌گیری فضای همکاری دوسویه به طور کامل هم نیست. همکاری‌های اخیر تهران و آژانس ذیل توافق اسفندماه سال گذشته تا به اینجای کار پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را از وضعیت بغرنج و حاد خارج کرده است.
در روز اول نشست فصلی شورای حکام چه گذشت؟
رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیروز دوشنبه در شروع نشست فصلی شورای حکام آژانس در رابطه با اجرای توافق آژانس - ایران گفت که «پیشرفت‌هایی حاصل شده است». گروسی در جمع ۳۵ کشور عضو شورای حکام به گزارش فصلی خود استناد کرد و عنوان داشت که «در گزارش می‌بینید روند اجرای بیانیه مشترک (ایران و آژانس) آغاز شده و پیشرفت‌هایی نیز به دست آمده است» با این حال مدیر کل آژانس در یک لحن مبهم، این را هم اضافه کرد که سطح این پیشرفت‌ها به اندازه‌ای که او امیدوار بود، نیست. به موازات این گفته‌ها، گروسی اذعان داشت که «روند فعلی همکاری تهران و آژانس بخشی از آن چیزی است که ما پیش‌بینی کرده بودیم و آنچه اکنون باید اتفاق بیفتد، یک روند پایدار و بدون وقفه است که منجر به تحقق تمام تعهدات مندرج در بیانیه مشترک (ایران و آژانس) بدون تأخیر بیشتر می‌شود».
مدیر کل آژانس در ادامه به موضوع دوربین‌های نظارتی هم ورود کرد و از نصب مجدد این دوربین‌های نظارتی در کارگاه‌های مونتاژ روتور سانتریفیوژ‌ها در اوایل ماه می‌خبر داد. علاوه بر این، گروسی در نشست اعضای شورای حکام به موضوع نظارت بر غنی‌سازی سطوح بالا در تأسیسات هسته‌ای ایران هم اشاره داشت و در همین راستا از اقدام آژانس برای نصب یک دستگاه نظارت بر غنی‌سازی در کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو و همچنین در کارخانه آزمایشی غنی‌سازی سوخت در نطنز پرده‌برداری کرد.
گروسی در تبیین و تشریح کارکرد این دستگاه‌های سنجش نظارتی بر غنی‌سازی سطوح بالا که به گفته او (گروسی) برای اولین بار در تأسیسات هسته‌ای ایران نصب می‌شوند، عنوان کرد که «این دستگا‌های سنجش و نظارتی به ما کمک می‌کند تا با سرعت بیشتری هر گونه تغییر در سطوح غنی‌سازی در این تأسیسات را شناسایی کنیم». مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره پیشرفت در پرونده ادعایی کشف ذرات اتمی در مکان‌های اعلام‌نشده در ایران هم به ذکر این نکته پرداخت که «ایران توضیح احتمالی برای وجود اورانیوم ضعیف‌شده در بخشی از محل معروف به مریوان را ارائه کرده است». گروسی با بیان اینکه «ارزیابی ما درباره این مکان (مریوان) همچنان پابرجاست»، خطاب به اعضای شورای حکام گفت: «تکرار می‌کنم که مسائل پادمانی باقی‌مانده ناشی از تعهدات ایران، ذیل توافق‌نامه جامع پادمان بین ایران و آژانس است و هنوز باید حل‌وفصل شود تا آژانس در موقعیتی باشد که بتواند ماهیت صلح‌آمیزبودن برنامه هسته‌ای ایران را تضمین کند».
گروسی به موضوع میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران هم پرداخت و عنوان داشت که «ذخایر ایران از اورانیوم غنی‌سازی‌شده طی سه ماه به بیش از ۲۵ درصد افزایش یافته است تا جایی که میزان ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌سازی‌شده ایران به بیش از ۱۰۰ کیلوگرم رسیده است». مدیر کل آژانس انرژی اتمی همچنین مدعی شد که «فعالیت ما در آژانس فنی و بی‌طرفانه است و رویکرد دولت‌ها بر کار ما تأثیر نمی‌گذارد». گروسی، غنی‌سازی اورانیوم را برای ایران ممنوع ندانست، اما هم‌زمان گفت که «کار ما تحقیق و بررسی و اعلام آن چیزی است که رخ می‌دهد». مدیر کل آژانس این را هم یادآور شد که موضع ما درخصوص فعالیت هسته‌ای ایران تغییر نکرده است، اما پاسخ‌های «معقولی» را از ایران دریافت کرده‌ایم که باید صحت آن‌ها را بررسی کنیم؛ بنابراین از دید و ادعای گروسی، معیار سنجش و ملاک ارزیابی‌های آژانس با دلایل سیاسی تغییر نخواهد کرد.
در کنفرانس خبری گروسی چه گذشت؟
در کنفرانس خبری دیروز (دوشنبه) رافائل گروسی که بعد از نشست فصلی برگزار شد، تقریبا موضع‌گیری‌های اخیر بنیامین نتانیاهو درباره گزارش فصلی آژانس به یک سؤال پرتکرار تبدیل شد. البته گروسی از جواب‌دادن به مواضع نخست‌وزیر اسرائیل و ورود به حوزه سیاسی خودداری کرد و سعی داشت از منظری فنی و تخصصی به پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران بپردازد و سؤالات خبرنگاران را پاسخ دهد. در نتیجه شاهد جوابی از سوی گروسی در قبال سخنان تند بی‌بی نبودیم.
در همین راستا مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی در کنفرانس خبری خود و در واکنش به اظهارات بنیامین نتانیاهو که گفته بود آژانس در مقابل ایران تسلیم شده است، از تکراری‌بودن این دست سخنان گفت و عنوان کرد که «ما به این‌گونه اظهارنظر‌ها عادت داریم، کار آژانس بی‌طرفانه و فنی است. ما همواره وقایع را آن‌طور که هست، بیان می‌کنیم. برداشت آن‌ها از این موضوعات به ما ارتباطی ندارد». گروسی این را اضافه کرد که «من درخصوص نظرات مقام‌های دولتی اظهارنظر نمی‌کنم. ما استاندارد‌های خود را به دلایل سیاسی پایین نمی‌آوریم. ما استاندارد‌های خود را در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران پایین نیاورده‌ایم و ارزیابی‌های خود را به هیچ دلیل سیاسی مغرضانه نکرده‌ایم».
مدیر کل آژانس با تأکید درخصوص تداوم همکاری دو طرف (ایران و آژانس)، بر عدم تغییر موضع خود در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران تأکید داشت، با این حال گروسی اذعان کرد که «ما پاسخ‌های قابل قبولی از ایران دریافت کرده‌ایم که البته باید مورد راستی‌آزمایی قرار بگیرند». این دیپلمات سپس درخصوص فعال‌شدن دوربین‌های آژانس در ایران به خبرنگاران گفت که «ما به طرف ایرانی بر لزوم فعال‌سازی مجدد دوربین‌ها و دستگاه‌های نظارت الکترونیکی در سایت‌های هسته‌ای تأکید کردیم». گروسی در ادامه کنفرانس خبری، به بیانیه مشترک مارس آژانس با ایران اشاره کرد و در لحنی منتقدانه از انتظارات آژانس برای انجام یک‌سری اقدامات داوطلبانه نظارتی و راستی‌آزمایی خبر داد که از دیدگاه گروسی، روند کنونی همکاری‌ها بین تهران و آژانس به کندی پیش می‌رود.
در همین حال مدیر کل آژانس این را هم متذکر شد که «ما در حال انجام کار خود هستیم و وظیفه من این است که گزارش کاملی ارائه دهم، اما حقیقت این است که کار‌ها کند پیش می‌رود. ما یک‌سری دوربین و ابزارآلات الکترونیک نصب کردیم، اما هنوز لازم است که اقدامات بیشتری انجام شود و به همین دلیل است که من می‌خواهم آژانس هر چه سریع‌تر قابلیت نظارتی بیشتری داشته باشد. به همین دلیل است که ما باید در محل حضور داشته باشیم و نظارت‌های بیشتری داشته باشیم و باید سریع‌تر پیش برویم». گروسی درباره نصب مجدد دوربین‌های آژانس در تأسیسات هسته‌ای ایران با بیان توضیحات بیشتر عنوان کرد که «دسترسی به اطلاعات مسئله مهمی است که ما با مقام‌های ایران در میان گذاشته‌ایم. در حقیقت نصب مجدد تجهیزات آژانس بسیار مهم است».
در کل گروسی تقریبا مشابه آنچه را در نشست فصلی و در جمع اعضای شورای حکام گفته بود، در کنفرانس خبری‌اش با اصحاب رسانه تکرار کرد. نه لحن کاملا مثبتی داشت و نه از شکست و ناامیدی سخن به میان آورد. البته در مجموع مواضع مدیر کل آژانس به‌شدت مبهم و گنگ بود. به جز موضوع مشخص غنی‌سازی ۸۴ درصد که از منظر گروسی پرونده آن بسته شده است، او در سایر موضوعات، نه پاسخ‌های ایران را به طور کامل رد کرد و نه تأیید. این ابهام در گفته‌های گروسی و یکی به میخ زدن و یکی به نعل زدن‌های او، فعلا «خط امیدی» را به همراه داشته است که با مدیریت وضعیت کنونی، سطحی از همکاری‌های لازم و تعریف‌شده را با هدف عبور از بحران ناشی از حادترشدن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و متعاقبش ارجاع آن به شورای امنیت و نظایر آن در دستور کار داشته باشد.
تل‌آویو نگران‌تر از همیشه!
در‌این‌بین انتشار برخی اخبار درباره مذاکرات پشت پرده احتمالی تهران و غرب و نیز به موازات آن انتشار گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اسرائیل را بیش از هر زمان دیگری به‌شدت نگران کرده است. در پی جدیدترین گزارش فصلی رافائل گروسی درباره موضوعات پادمانی و بسته‌شدن پرونده یکی از سه مکان مورد بحث در مریوان، بنیامین نتانیاهو روز یکشنبه در نشست هفتگی کابینه‌اش با تکرار ادعا‌های قبلی علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تهران را به دروغ‌گویی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متهم کرد. در ادامه این اتهام‌زنی‌ها، نخست‌وزیر اسرائیل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شخص گروسی را هم متهم به تسلیم‌شدن در برابر فشار ایران کرد که به باور بی بی، «یک سابقه بد در عملکرد آژانس محسوب می‌شود». نتانیاهو در ادامه اظهارات ضدایرانی خود «اهمال‌کاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مواجهه با بهانه‌های ایران را ناکارآمد توصیف کرد و نتیجه عقب‌نشینی آژانس را ارسال این پیام به تهران دانست که لازم نیست ایران هیچ بهایی برای تخطی‌هایش بپردازد و تهران می‌تواند در تلاش برای دستیابی به تسلیحات اتمی، جامعه بین‌المللی را فریب دهد». بی بی در ادامه تأکید کرد که «اسرائیل بر سر موضع خود در قبال برنامه هسته‌ای ایران چه «به صورت علنی و چه پشت در‌های بسته می‌ایستد».
اما گویا ماه عسل نصفه‌و‌نیمه ایران و آژانس چنان عرصه را بر نتانیاهو تنگ کرده است که به فاصله یک روز بعد از این گفته‌ها، نخست‌وزیر اسرائیل مجددا دیروز و البته با لحنی تندتر مدعی شد که «ما متعهد به مقابله با ایران هسته‌ای و وقوع حمله‌های موشکی و کمپین چندجانبه علیه اسرائیل هستیم». البته از منظر نخست‌وزیر اسرائیل، انجام این کار نیازمند برخی تصمیم‌گیری‌های کلیدی پیش از موعد از طریق دولت و کابینه درباره تأسیسات دفاعی است؛ اما نتانیاهو تأکید کرد که «ما (اسرائیل) مطمئنیم که در برابر هر تهدیدی می‌توانیم از خودمان دفاع کنیم». البته قبل‌تر، وزارت امور خارجه اسرائیل هم در واکشن انتقادی به گزارش فصلی آژانس با انتشار بیانیه‌ای، هشدار داد که «ایران همچنان به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دروغ می‌گوید و جامعه بین‌المللی را فریب می‌دهد». در میانه نگرانی‌های اسرائیل بابت هرگونه توافق پشت پرده احتمالی، جروزالم‌پست هم نوشت که «یک منبع دیپلماتیک رده‌بالا گفته است که دولت بایدن می‌خواهد کاری انجام دهد که بتواند بگوید به وعده تبلیغاتی خود برای بازگشت به توافق با ایران، عمل کرده است».
در این راستا تساحی هنگبی، مشاور امنیت ملی و ران درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل، در بحبوحه ترس تل‌آویو از تلاش ایالات متحده برای دستیابی به توافق با ایران، پنجشنبه هفته گذشته با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن، در کاخ سفید دیدار کرده‌اند. به دنبال آنچه جروزالم‌پست منتشر کرد، روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحارانوت هم گزارش داد که «مذاکرات محرمانه آمریکا و ایران با میانجیگری عمان و قطر که به دلایل اقتصادی علاقه‌مند به دستیابی به توافق هسته‌ای جدید هستند، در اسرائیل با نگرانی دنبال می‌شود. این گفتگو‌ها به طور واضحی منافعی برای دولت آمریکا دارد و آن این است که تا پیش از آغاز انتخابات، دو دستاورد در سیاست خارجی داشته باشد.
یکی توافق هسته‌ای جدید با ایران است که امتیازی به کشور‌های حاشیه خلیج فارس نیز محسوب می‌شود و دیگری، توافق صلح با عربستان سعودی به‌عنوان امتیاز به اسرائیل». به نظر این روزنامه اسرائیلی، دولت بایدن با توافق موقت احتمالی، به‌عنوان یک گام میانی قبل از دستیابی به توافق کامل جدید، به دنبال جایگزینی برجام است. در چنین شرایطی، فضای سیاسی و دیپلماتیک که با سفر هیثم بن‌طارق آل‌سعید، پادشاه عمان، به تهران قدری مثبت‌تر از هفته‌ها و ماه‌های گذشته شده است، بی‌شک بر عملکرد آژانس هم تأثیرگذار خواهد بود.
در‌این‌بین طیفی از تحلیلگران، آنچه را از آن به‌عنوان فصل جدید همکاری تهران و آژانس یاد می‌کنند، نتیجه فضای جدید سیاسی می‌دانند؛ بنابراین اگرچه گروسی درصدد است تا وانمود کند رفتار آژانس هیچ‌گاه سیاسی نبوده؛ اما در واقعیت همواره درصدی از سیاسی‌کاری‌ها در عملکرد‌های آژانس و نحوه گزارش‌دهی مدیر کل مؤثر بوده است؛ پس با تغییرات مثبت چند روز اخیر بدیهی بود که لحن گزارش فصلی اخیر گروسی هم مثبت‌تر از قبل باشد که چنین هم شد. در همین راستا در گزارش فصلی محرمانه آژانس بین‌الملی انرژی اتمی که روز چهارشنبه به رصد آسوشیتدپرس رسید، آمده است که بازرسان این آژانس دیگر هیچ سؤالی درباره ذرات اورانیوم یافت‌شده با غنای ۸۳.۷ درصد در تأسیسات زیرزمینی فردو ندارند. همچنین در این گزارش ذکر شده که بازرسان تحقیقات مرتبط با ذرات اورانیوم با منشأ انسانی یافت‌شده در مریوان را بسته‌اند. خبرگزاری رویترز هم گزارش داد که دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل تجهیزات نظارتی‌ای که ایران سال گذشته دستور برداشته‌شدن آن‌ها را داده بود، بار دیگر نصب کرده است. در دو گزارش محرمانه آژانس انرژی اتمی که به رصد رویترز رسیده، آمده است که تجهیزات نظارتی اضافه‌شده شامل دوربین‌هایی در سایت اصفهان (که قطعات سانتریفیوژ در آن تولید می‌شود) و تجهیزاتی دیگر در دو سایت غنی‌سازی اعلام‌شده، می‌شود.
در یکی از این گزارش‌ها آمده است که آژانس اتمی منتظر تعامل بیشتر ایران در راستای رسیدگی به مسائل مرتبط با نصب تجهیزات نظارتی بیشتر است. خبرگزاری فرانسه نیز در خبری اعلام کرد که مطابق با گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران به ۲۳ برابر حد تعیین‌شده در برجام رسیده است. این خبرگزاری نوشت که مطابق با ارزیابی‌های آژانس اتمی، ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران تا ۱۳ می (۲۳ اردیبهشت) به ۴۷۴۴.۵ کیلوگرم رسیده است. حال باید دید که این ماه عسل ایران و آژانس و خط امید فعلی در آینده ادامه پیدا خواهد کرد و منتج به نتایج مثبت، گشایش‌ها و تأثیرگذاری بیشتر در راستای ادامه مذاکرات خواهد شد یا خیر؟