رویداد۲۴ لیلا فرهادی: چهار روز از حضور ظریف در کلاب هاوس می‌گذرد، اما حاشیه‌ها و جنجال‌هایی که به خاطر حضور او ایجاد شد، همچنان وجود دارد. احمد امیرآبادی فراهانی نماینده مجلس شب گذشته در واکنشی نوشته «هر وقت در کشور اتفاقی مثبت رخ می‌دهد، ظریف حاشیه درست می‌کند. سفر بشار اسد به ایران و پیروزی جبهه مقاومت و رونمایی از موشک فتاح به زعم امیرآبادی دستاوردهای بوده که ظریف آنها را دچار حاشیه کرده است.»
ظریف در بخشی از سخنانش صداوسیما را متهم کرده بود که بیش از هر ارگان و فرد و نهاد دیگر در تضعیف سیاست خارجی نقش داشته است. از همان روز نیز برنامه‌های مختلفی علیه ظریف در صداوسیما ساخته شد. البته برنامه جهان‌آرا ظاهرا از ظریف دعوت کرده بود به خاطر حاشیه‌هایی که پس از سخنانش ایجاد شده، برای یک مناظره حضور یابد. ظریف پاسخی به این دعوت نداده اما برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی پیشنهاد کرده‌اند اگر بنا به مناظره باشد، یک سو سعید جلیلی حضور داشته باشد و سوی دیگر ظریف تا اینگونه دست‌کم تئوریسن و چهره اصلی تخریب مذاکرات در مقابل ظریف قرار بگیرد و مناظره جدی‌تر شود.
سوال مهمی که وجود داشت این بود که چرا با گذشت سه چهار روز از سخنان ظریف در کلاب هاوس، همچنان حاشیه‌ها وجود دارد؟ و مگر ظریف در آن برنامه ۶ ساعته چه گفته که اینگونه طیف مقابل او بر آشفته شده‌اند؟ رویداد۲۴ در این گزارش به مهمترین گفته‌های ظریف که برای اولین بار به صورت علنی بیان شده، پرداخته است. خواندن این گزارش نشان می‌دهد که دلیل حاشیه‌ها چیست.
ظریف در این گفتگو برای اولین بار گزارش‌ها درباره کشتی «کارین ای» و نقش آن در تغییر رویکرد آمریکا در قبال ایران را تایید کرد. او گفت بعد از کنفرانس «بن» و همکاری خوب ایران در سرنگونی طالبان در سال ۲۰۰۱ کالین پاول از ایران تشکر کرد، اما «ناگهان ایران محور شرارت شد. چه اتفاقی افتاد؟ ژانویه سال ۲۰۰۲ یک کشتی که برای عرفات ارسال شده بود توسط اسرائیلی‌ها ضبط می‌شود.»
ظریف به طور صریح ارتباط بین این کشتی و ایران را تایید نکرده و گفته این کشتی حامل سلاح بود و «ادعا می‌شد که برای ایرانی‌ها بوده است.» پیش از این گزارش‌ها درباره کشتی «کارین ای» در رسانه‌های اسرائیلی و آمریکایی و توسط مقامات ارشد آنها منتشر شده بود. مقامات آمریکایی و اسرادیلی معتقد بودند این کشتی در ایران آماده شده است.
ظریف در بخش دیگری از اظهاراتش به تلاش تیم سعید جلیلی برای قرار دادن یک فارغ‌التحصیل دانشگاه امام صادق بر مصدر نمایندگی ایران در سازمان ملل اشاره کرده است. او گفت: «احمدی‌نژاد دو هفته بعد از ریاست جمهوری آمد نیویورک. شب اول به متکی و لاریجانی گفت ظریف را برمی‌دارید. یک آقایی از همکاران من در نمایندگی بود که فارغ‌التحصیل دانشگاه امام صادق بود؛ جلیلی برای ایشان لابی کرده بود. دوستان گفتند این تصمیم را شما نمی‌توانید بگیرید و باید در تهران تصویب بشود. تهران هم موافقت نکرد.»
ظریف می‌گوید در دوسالی که در دولت احمدی‌نژاد، نماینده ایران در سازمان ملل بوده از همه کار‌های سیاسی حذف شده بود و هیچ دستور کاری نداشت. او می‌گوید حتی نامه احمدی‌نژاد به جرج بوش را برای او نمی‌فرستادند و در نهایت متن نامه را از یک خبرنگار گرفته است.
جالب اینکه به گفته ظریف، احمدی‌نژاد از اینکه او برخی موضوعات را به دفتر رهبری منتقل می‌کرده هم ناراضی بوده است. به گفته ظریف «رهبری همیشه علاقه داشت دیدگاه‌ها را بشنود و سعه صدر ایشان از آقای احمدی‌نژاد در شنیدن نظرات مخالف خیلی بیشتر بود.»
بیشتر بخوانید: آیا اظهارنظر محمدجواد ظریف درباره ترکمانچای غلط بود؟
ظریف در سخنان خود تاکید کرده که رهبری از ریز مذاکرات برجام مطلع بوده است. او گفته «چه زمانی که من در تیم مذاکره بودم، چه زمانی که مسئول مذاکره بودم همه گزارش‌ها را برای رهبری می‌فرستادیم.» البته او بین موافقت رهبری با خط به خط برجام و اطلاع داشتن او از مفاد آن تفاوت قائل شده و گفته «اینکه بگوییم رهبری خط به خط برجام را تایید کردند، هیچ سندی برایش وجود ندارد، اما همه صورتجلسه‌ها را برای ایشان می‌فرستادیم.. ایشان هر وقت می‌خواستند نظر می‌دادند، هر وقت نمی‌خواستند نظر نمی‌دادند و اگر نظرشان مخالف بود می‌توانستند بگویند، کما اینکه در بسیاری موارد این کار را کردند و ما تا جایی که در توانمان بود در راستای نظر ایشان عمل کردیم.» ظریف می‌گوید هر جا تیم مذاکره کننده در توانش نبوده که در راستای نظر رهبری عمل کند، گزارش می‌داده و «بعد از اینکه مجوز صادر شد»، عمل می‌کردند.
به گزارش رویداد۲۴ ظریف به دستور صریح رهبری در مذاکرات برجام هم اشاره کرده و گفت زمانی که علی‌اکبر صالحی وزیر وقت خارجه در پایان دولت احمدی‌نژاد پیشنهاد مذاکرات مسقط را داد، «رهبری دستور داد این مذاکرات توسط دکتر جلیلی و دوستان ایشان انجام نشود.»
ظریف درباره سیاست‌های جمهوری اسلامی در قبال طالبان به تلاش ایران در کنفرانس بن سال ۲۰۰۱ برای کنار زدن سیاست «طالبان خوب» اشاره کرده و از وضعیت کنونی روابط ایران و طالبان ابراز تاسف کرد. او می‌گوید در بن «سیاست طالبان» خوب بود که «امروز به آن گرفتار شدیم»؛ سیاستی در بن جلوی آن را گرفتیم.
ظریف برای اولین بار ماجرای اظهاراتش در مجلس درباره یک واژه در متن برجام را شرح داده است. محمدجواد ظریف در زمان امضای برجام در مجلس گفته بود «هیچ جای برجام کلمه تعلیق وجود ندارد.» او بعد‌ها اعتراف کرد که این واژه در برجام آمده و دلیل اظهاراتش در مجلس، تغییراتی بوده که در لحظات آخر در یک ضمیمه برجام اعمال شده است.
وزیر خارجه سابق این بار جزییات این اشتباهش را بیان کرده و گفته علت جای‌گذاری واژه «تعلیق» در لحظات آخر، ورود یکی از کارشناسان مالی اتحادیه اروپا به موضوع و مشورت او با تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران بدون اطلاع ظریف بوده است.
او می‌گوید «در ضمیمه پنج برجام، متاسفانه کارشناس مالی اتحادیه اروپایی در لحظات آخر برای همکاران کارشناس ما استدلالی کرد و گفت اگر ما لغت «لغو» را بنویسیم، باید همان روز که لغو تحریم انجام می‌شود، یک قطعنامه جدید در مورد تحریم‌های موشکی و تسلیحاتی صادر کنیم که این خوب نیست و تاثیر بد می‌گذارد. همکاران من هم موافقت کرده بودند.»
ظریف اشتباهش را در مورد اظهاراتش در مجلس پذیرفت و گفت: «این چهار کلمه «تعلیق» که در برجام آمده هی تاثیری بر تحریم‌ها ندارد. هرکس بگوید به خاطر واژه «ساسپند» بوده که ترامپ از توافق خارج شده، باید توسط خدا به خاطر ظلمی که به مردم کرده و امروز کشور را به این روز کشانده محاکمه شود.»
ظریف از تریبون کلاب هاوس استفاده کرده و برای اولین بار به اظهارات وندی شرمن سرتیم مذاکره‌کنندگان هسته‌ای آمریکا درباره خودش پاسخ داده است. «وندی شرمن» عضو سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا فروردین ۹۶ در اندیشکده وودرو ویلسون گفته بود «کشور‌های ۵+۱ و اتحادیه اروپا توافق کردند که تحریم‌ها را برداریم. کلمه Lift در انگلیسی به معنای تعلیق (Suspend)، اما در فارسی به معنای اتمام (End) تحریم‌ها تفسیر می‌شود که به همین دلیل ما از این کلمه استفاده کردیم.»
ظریف به این اظهارات پاسخ داده و گفت «خب سرکار خانم شما که انگلیسی بلد بودید و معتقدید این دو لغت یکی است، چرا در همه متن‌هایی که خودتان دادید، از واژه «لیفت» استفاده نمی‌کنید؟ در همه متن‌ها می‌گویند «sanction relief». ظریف گفته در اصطلاح سازمان مللی، بالاترین مرحله برداشتن تحریم‌ها، «لیفت کردن» است. او همچنین گفته زبان سازمان ملل یک زبان تخصصی است که بیش از همه خودش و لاوروف روی آن تسلط دارد زیرا این دو بیش از سایرین سابقه سازمان مللی دارند.
ظریف به ادعای حمایت علیرضا اکبری از برجام پاسخ داده است. اکبری معاون شمخانی بود که به تازگی به اتهام جاسوسی اعدام شده است. او گفت: «اختلاف من و اکبری از CTBT (پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای) شروع شد. او به شدت در وزارت دفاع آن زمان علیه CTBT صحبت و فضاسازی کرد. اکبری گفت من سردمدار مخالفت با CTBT بودم و پایه‌ریزی دعوای هسته‌ای از همین موضوع شروع شد.»
ظریف در اظهاراتش به یک اختلاف عجیب بین جبهه پایداری و جریانی که از دیوار سفارت عربستان بالا رفت اشاره کرده است که پیگیری آن احتمالا سرنخ جریانی که به قطع روابط ایران و عربستان منتهی شد را مشخص می‌کند. برخی گفته‌اند جریان نزدیک به قالیباف در حمله به سفارت عربستان نقش داشته‌اند. البته این مسئله هیچگاه در حوزه عمومی پیگیری نشد و کسی نمی‌داند پشت پرده ماجرا چه بوده است.
اظهارات ظریف، اختلاف بین جبهه پایداری و جریان نزدیک به قالیباف را در سیاست خارجی افشا کرده است. وزیر خارجه سابق ایران می‌گوید سعودی‌ها نمی‌خواستند بگذارند برجام به نتیجه برسد. دی ماه ۹۴ دوران عزاداری عربستان بود. عربستان به خاطر ماجرای جمال خاشقی در دنیا منزوی بود. انتخاب غرب برای جانشینی سلمان، محمد بن‌نایف بود و سعودی در اوج انزوا بود.»
او می‌گوید در این وضعیت، عربستان شیخ نمر و تعداد زیادی را همزمان گردن زد و فضای تندی علیه سعودی ایجاد شد. حالا این وسط حمله به سفارت سعودی باعث شد سعودی از کشوری که همه به آن حمله می‌کردند، به کشور مظلوم تبدیل شود.»
ظریف همچنین گفته شب حمله به سفارت، با وزیر خارجه عربستان صحبت کرده و قرار شده بود اوضاع را کنترل کنیم، ولی بن‌سلمان ولیعهد عریبستان یک فرصت طلایی در اختیارش قرار گرفته بود.
او به جلسه شورای عالی امنیت ملی در شب حمله به سفارت عربستان سعودی اشاره کرده و گفت این جلسه از «موارد نادری بود که سعید جلیلی هم با دستور کار آن موافق بود و می‌گفت باید جلوی آن را گرفت. حتی از من هم تندتر. می‌گفت همین امشب باید اقدام کنیم. انصافا رحمانی فضلی (وزیر وقت کشور) هم اقدام کرد، اما اتفاقاتی افتاد که باید بررسی شود چرا این اتفاق افتاد؟ آیا این اتفاق در خدمت منافع سعودی نبود؟»
ظریف می‌گوید اگر این اتفاق نیفتاده بود ما در شرایط بسیار بهتر روابط را با عربستان عادی‌سازی می‌کردیم. او نسبت به توافق اخیر ایران و عربستان هم اظهار نگرانی کرده و گفت من از برقراری رابطه با سعودی به شدت حمایت می‌کنم، اما امیدوارم با چشم باز باشد.
ظریف در گفتگوی کلاب هاوسی خود بار‌ها نسبت به توافق احتمالی در پیش رو ابراز نگرانی کرد. او توافق جدید را با هدف «دفع شر» خواند و گفت «اگر خیلی از این کار‌ها را در زمانش انجام داده بودیم، برایش مابه‌ازا می‌گرفتیم.» ظریف با اشاره به برخی اخبار درباره احتمال رسیدن به یک توافق با غرب می‌گوید «آنچه از بیرون می‌بینم تصویر زیبایی نیست. من با کار بدون ما به ازا موافق نیستم.»
او بار‌ها تاکید کرده تیم جدید اعتقادی به گرفتن «ما به ازای» لازم در مذاکره ندارد و گفته «بعضی‌ها معتقدند بهتر است بدون مذاکره امتیاز بدهیم و استدلال می‌کنند که اینطوری ما محکم‌تر می‌توانیم بیاستیم. من معتقد نیستیم. اعتقاد دارم در این صورت توقع امتیاز گرفتن هم نباید داشته باشید، چون جامعه بین‌الملل اخلاقی نیست که در برابر کار نیکی که شما کردید، به شما حسن نیتی نشان بدهد؛ مگر اینکه قبلش قرار و مدارتان را گذاشته باشید.»
او گفته «به مصلحت نیست» توافقی به جز برجام را امضا کنیم. ظریف می‌گوید «من بعید می‌دانم این امکان وجود داشته باشد که قراداد بهتری ببنندند. یک نفر می‌گفت ظریف این توانایی را دارد که به اسکیمو یخ بفروشد، ولی من بعید می‌دانم یک نفر بتواند به یک اسکیمو دوبار یخ بفروشند. بعید می‌دانم دوباره بتوانند توافقی با شرایط برجام به دست بیاورند، اما اگر فکر می‌کند برجام آنقدر بد است، ما برایشان دعا می‌کنیم.»
ظریف برای اولین بار از درخواست ترامپ برای دیدار با خودش در فرانسه و نیویورک پرده برداشت. او گفته دونالد ترامپ در زمان ریاست‌جمهوری خود از او برای دیدار در کاخ سفید دعوت کرده بود، اما مقامات جمهوری اسلامی اجازه این دیدار را ندادند. به گفته ظریف این درخواست توسط «رده‌های پایین» نظام رد شده و حتی به گوش مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی هم نرسیده است.
او گفت «یکی از سناتور‌های نزدیک به ترامپ، در نیویورک نزد من آمد و گفت ترامپ برای حضور در اتاق بیضس کاخ سفید (Oval Office) از من دعوت کرده است. این پیام را به تهران منتقل کردم و گفتم در صورت موفق نشدن، مجازات را می‌پذیرم. اما پیام به رده‌های عالی نرسید و در سطوح پایین رد شد.»
او به یک موقعیت دیگر برای دیدار با ترامپ هم اشاره کرده و گفت «وقتی در پاریس با امانوئل مکرون دیدار کردم، او به من گفت دونالد ترامپ آماده است به همراه او با من ملاقات کند، اما من اجازه ملاقات با ترامپ را نداشتم.»
ظریف به کارشکنی جان بولتون و مایک پمپئو در یکی از تلاش‌های وزارت خارجه برای برقراری ارتباط با دونالد ترامپ هم اشاره کرده است. او گفته «از ولادیمیر پوتین خواستم برای اینکه پمپئو دخالت نکند، طرح ایران برای برجام را به اطلاع ترامپ برساند، اما پمپئو متوجه شد و از این کار جلوگیری کرد.»
ظریف پیش از این در مصاحبه به سعید لیلاز که فایل صوتی آن قبل از انتخابات ۱۴۰۰ افشا شده بود، به کارشکنی‌های روسیه در فرآیند برجام اشاره کاملی کرده بود. او این بار در کلاب هاوس می‌گوید، شوخی لاوروف در یکی از جلسات معروف مذاکرات هسته‌ای هم تلاشی در همین راستا بوده است.
به گفته ظریف چین و روسیه هیچ کمکی در دعوای تحریم‌های تسلیحاتی به ایران نکردند. وقتی آمریکا گفت باید تحریم‌های تسلیحاتی باشد، گفتم ما نمی‌پذیریم، موگرینی هم گفت بنابراین توافقی نداریم و من گفتم «هیچ ایرانی را تهدید نکن.» او می‌گوید در این جا لاوروف تنها حمایتی که از ما کرد این بود که گفت «هیچ روسی را هم تهدید نکن» و اینطور دعوای جدی ما را به شوخی بدل کردند. ظریف در ادامه گفت «آیا ایستادند بگویند روسیه و چین اگر تحریم‌های تسلیحاتی باقی بماند، توافق را وتو می‌کنند؟»
عبدالرسول دری اصفهانی نماینده بانک مرکزی و مسئول امور بانکی تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران بود که سال ۱۳۹۵ به اتهام جاسوسی بازداشت شد. ظریف پیش از این هم از دری اصفهانی در مجلس حمایت کرده و اتهام جاسوسی او را رد کرده بود.
او این بار هم با جزییات بیشتر از دری اصفهانی دفاع کرده است. به گفته ظریف زمانی که قبل از برجام قرار شد تبادل زندانی انجام شود، ابتدا آمریکا گفت ما در ایران ۴ زندانی داریم و ۴ نفر از زندانیان ایرانی را در ازای آن آزاد می‌کنیم؛ اما گفتیم هرکس هرچه دارد آزاد کند. ما یک لیست ۳۰ نفره داشتیم، آمریکایی‌ها ۴ نفر داشتند. آمریکایی‌ها گفتند دو سه نفر از این‌ها را نمی‌توانیم آزاد کنیم. بنابراین قرار شد بانک‌هایی که تحریم بودند را در ازای این چند نفر از فهرست تحریم‌ها خارج کنند.
او در این مرحله به نقش پررنگ دری اصفهانی در رفع تحریم بانک‌های ایرانی و آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران در آمریکا اشاره کرده است. ظریف می‌گوید در این توافق توانستیم بگویم بدهی ۴۰۰ میلیون دلاری ایران با بهره‌اش می‌شود ۱.۷ میلیارد دلار. آمریکایی‌ها این مقدار را تحویل دادند. متاسفانه با وجود تلاش‌های بسیار خالصانه دری اصفهانی که من شهادت می‌دهم بدون کمک ایشان راهکار انتقال پول را نداشتیم، ایشان متهم شد. او به تصویر دری اصفهانی جلوی هواپیمای حامل ۱.۷ میلیارد دلار پول ایران اشاره کرده و گفت این پول وارد خزانه شد و قسمتی از این پول از دولت ما برای دولت بعد به صورت اسکناس باقی مانده است.
ظریف از فرصت کلاب هاوس برای روشنگری درباره یک عبارتی که درباره ماجرای هواپیمای اوکراینی بیان کرده بود استفاده کرد. وزیر خارجه وقت ایران در گفتگویی که فایل صوتی آن به بیرون درز کرد گفته بود «چهارشنبه صبح هواپیمای اوکراینی را زدند. من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه‌ای که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی برگزار کرد. عرض کردم دنیا می‌گوید به هواپیما موشک خورده است. اگر واقعا موشک خورده است بگویید ببینیم ما چطور می‌توانیم آن را علاج کنیم.»
این عبارت با انتقادات بسیاری همراه شد. ظریف در گفتگوی کلاب هاوسی روز سه شنبه برای اولین بار درباره چرایی به کار بردن این عبارت توضیح داده است. او گفته «اولا که من حاضر نشدم با وجود تاکید و اصراری که بعضی از دوستان به من کردند، اعلام کنم این هواپیما در اثر نقص فنی سقوط کرده است.»
ظریف می‌گوید «تا روز جمعه که جلسه (دبیرخانه شورای عالی امنیت) برگزار شد، من اصرار کردم باید واقعیت را به دنیا بگوییم. به من می‌گفتند تو مرعوبی و تحت تاثیر غربی‌ها قرار گرفته‌ای ولی من مقاومت کردم.» او می‌گوید «علاجی که من کردم این بود که اصرار کردم باید اعلام شود. فردا صبحش من عذر خواهی کردم. این علاج من بود. گفتم باید مسببان حادثه محاکمه شوند. آیا علاج من این بود که دروغ بگویم؟ این کار را که نکردم.»
ظریف می‌گوید «بعضی دوستان» انتظار داشتند او توییت کند و بگوید «هواپیما نقص فنی داشته»، اما او حاضر نشده است. او عمدی بودن سرنگونی هواپیمای اوکراینی را رد کرده و تاکید کره ماجرای هواپیما، «یک خطای بزرگ» و دلیلی وجود ندارد که خلاف این را نشان داد.
این سخنان مهمترین بخش اظهارات ۶ ساعته ظریف در کلاب هاوس بود که برخی موارد همچون ماجرای سفارت عربستان و رد کردن درخواست دیدار با ترامپ، نقش سعید جلیلی و اطلاع رهبری از صورتجلسات مذاکرات، مهمترین آن بود. بخشی از این سخنان از نظر جریان مقابل ظریف حاشیه‌سازی است زیرا در تقابل با اظهاراتی است که تا کنون به عنوان «روایت رسمی» از وقایع منتشر شده است. احتمالا محمدجواد ظریف سخنان دیگری دارد که تا کنون نگفته باشد یا در کتاب «راز سر به مهر» آنها را بیان کرده باشد که همه به آن را نخوانده‌اند. برخی ناظران معتقدند حمله همه‌جانبه به ظریف احتمالا تلاش یا حتی خط و نشانی برای پیشیگری از بیان ناگفته‌ها در آینده باشد.