رویداد۲۴ لیلا فرهادی: اختصاص یارانه به حجاج و صرف هزینه‌های گزاف برای سفری که وجوب آن، منوط به مستطیع بودن مسلمان است، هر سال مورد انتقاد قرار میگیرد. دولت‌ها به‌طور معمول باید هزینه این سفر را از حجاج بگیرند و طبق سهمیه‌ای که عربستان سعودی به هر کشور داده، اقدام به اعزام حجاج کنند. در مورد ایران اتفاقی که هر سال رخ میدهد، انتقاد به بودجه‌ایست که تحت عنوان یارانه برای حجاج در نظر گرفته میشود. هرچند سازمان حج چنین فرضیه‌ای را نمی‌پذیرد و همواره مدعی است که حجاج خرج سفرشان را خودشان می‌دهند، اما اتفاقی که امسال افتاده از سال‌های دیگر عجیب‌تر است.
ایالات متحده آمریکا مجوز پرداخت ۲/۷۶ میلیارد دلار از بدهی‌های عراق به ایران بابت خرید گاز و برق را صادر کرده است. یک منبع وزارت خارجه عراق به خبرگزاری رویترز گفته است «این پول از طریق بانک تجاری عراق منتقل میشود و تاکید شده که از آن باید فقط برای هزینه زائران ایرانی و مواد غذایی صادراتی به ایران، استفاده شود.»
علاوه بر این منبع درآمدی جدید برای سازمان حج، دولت هر سال به سازمان حج، ارز با نرخ یارانه‌ای پرداخت میکند. سازمان حج و زیارت ۲۷ دی‌ماه سال گذشته، درحالی‌که قیمت دلار در صرافی‌ها از مرز ۳۹ هزار تومان عبور کرده بود، اعلام کرد: «ارز حج از سوی دولت با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان اختصاص یافته است.» همچنین یارانه دیگری که به حجاج اختصاص پیدا کرده، مربوط به سهمیه ارز مسافرتی است. به هر حاجی ۵۰۰ دلار ارز مسافرتی به ارزش حدودا ۲۰ درصد زیر قیمت بازار داده شده است.
دولت ابراهیم رئیسی بودجه سازمان حج و زیارت را در ۱۴۰۲ نسبت به سال گذشته سه برابر افزایش داده است. تنها ماموریت تعریف شده برای سازمان حج و زیارت «سامان‌دهی اعزام زائران به حج، عمره و عتبات عالیات» است. بیشترین هزینه این سازمان در اعزام زائر به عربستان و عراق مصرف میشود و ظاهرا ارزش ریالی این بودجه هم به طور تمام و کمال از طرف زوار و حجاج تامین میشود.
بیشتر بخوانید:
ایران در دریافت بدهی‌هایش از عراق چقدر ضرر کرده است؟
به گزارش رویداد۲۴ سال گذشته سازمان حج و زیارت اعلام کرده بود «با توجه به مابه‌التفاوت نرخ دلار تخصیص یافته برای حج و نرخ دلار بازار آزاد، به هر حاجی دست‌کم ۸۰ میلیون تومان یارانه پرداخت شده است.» این رقم برای امسال هنوز برآورد نشده، اما گمان می‌رود یارانه پرداختی امسال بالاتر هم باشد. این در حالی است که طبق احکام اسلامی، شرط اکید وجوب حج برای مسلمانان، استطاعت و تمکن مالی است؛ به این معنا که مسافر باید بدون وام یا کمک دیگران بتواند هزینه‌های حج خود را بپردازد. به همین دلیل طرح‌های حمایتی دست‌ودلبازانه دولت برای تسهیل حج و زیارت همواره مورد نقد مردم در شرایط سخت اقتصادی بوده است.
دولت ایران، همواره ایالات متحده آمریکا را در بدتر شدن وضعیت اقتصادی کشور به واسطه تحریم‌ها و مسدود کردن دارایی‌های ارزی ایران در کشورهایی، چون کره جنوبی و عراق محکوم میکند. قیمت ارز در پایان سال گذشته به ۶۰ هزار تومان هم رسیده بود و علت آن ترس بازار از محدودتر شدن دسترسی دولت به درامد‌های ارزی بود. دولت ایران با همین بهانه، هزینه سفر گردشگران ایرانی به خارج از کشور را سخت‌تر کرده و هزینه عوارض آن‌ها را افزایش و سهمیه ارز مسافرتی آن‌ها را کاهش داد.
از نظر مردم ایران، محکم کردن کمربند اقتصادی کشور، در تضاد شدید با سیاست‌های سخاوتمندانه‌ای است که دولت در مورد سفر‌های زیارتی اتخاذ کرده است. تلاطم شدید بازار ارز ایران و افت بی‌سابقه ارزش پول ملی، و متعاقبا افزایش سرسام‌آور قیمت کالا‌های اساسی برای ایرانیان به یک امر عادی و روزمره بدل شده است. بنابراین، یارانه‌های دولت برای حاجیان و این بار تخصیص بدهی‌های معوقه عراق به حجاج، از نظر بسیاری به عنوان یک «امتیاز ناعادلانه» تلقی میشود.
حسن نوروزی نائیب رئیس کمیسیون حقوقی مجلس در واکنش به مصرف بدهی عراق به عنوان ارز حجاج به رویداد۲۴ گفته «این پول برای کل مردم است و باید در جهت اهداف پایدار ملت ایران هزینه شود. دادن این منبع ارزی به حجاج، ایجاد تورم میکند، چون آن‌ها این ارز را در داخل، تبدیل به پول نقد و در بازار هزینه میکنند. از این‌رو بهتر است این بدهی دریافتی را در راه‌های پایداری همچون آب تهران هزینه کنیم که مردم تهران آب نیترات‌دار نخورند.»
درحالی که نوروزی معتقد است مجلس نباید نسبت به تخصیص بدهی‌های عراق به حجاج ساکت بماند و «اگر موضوع محرز شود» کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس بی تفاوت نخواهد ماند، بعضی نمایندگان معتقدند همین هم غنیمت است. جبار کوچکی‌نژاد نماینده عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس به رویداد۲۴ می‌گوید «در شرایط تحریمی، از هر مسیری که بتوانیم ارز خودمان را بگیریم، این کار را می‌کنیم. ناچاریم برای حجاج ارز بدهیم؛ حالا ارز لازم را از این منبع می‌دهیم. ما ناچاریم در این شرایط اقتصادی و مشکلات ارزی که داریم، از این روش استقبال کنیم.»
در عین حال اتفاقی که افتاده این است که ایران بعد از سالها انتظار، بدون اینکه دخالتی در نحوه بازپرداخت بدهی‌های معوقه عراق داشته باشد، مجبور شده به راهکار هماهنگ عراقی‌ها و آمریکایی‌ها تن بدهد. این راهکار هم در واقع نتیجه بهبود روابط ایران و عربستان بوده است.
کانالی که برای بازپرداخت بدهی‌های ارزی ایران در عراق به سمت عربستان سعودی باز شده، در نتیجه از سرگیری روابط تهران-ریاض بعد از هفت سال تیرگی روابط بوده است. با این حال سود عربستان را چه از لحاظ معنوی (به عنوان میانجی دیپلماتیک بازپرداخت بدهی‌ها به ایران)، چه از لحاظ مادی (میانجی عینی واریز بدهی‌ها به حساب‌هایی در عربستان) نباید نادیده گرفت.
از سوی دیگر، هزینه حجاج ایرانی بسیار کمتر از مقدار بدهی معوقه‌ای است که قرار شده عراق برای صرف هزینه حج به ایران بازپرداخت کند. مجموعا ۸۷ هزار نفر حاجی ایرانی اعزام شده‌اند. هزینه حج چیزی حدود ۵ تا ۶ هزار دلار برای هر نفر است که این یعنی رقمی نزدیک به ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار از بودجه امسال باید بابت هزینه اعزام حجاج، به عربستان سعودی داده شود. این در حالی است که عراق قرار است بیش از ۲.۷ میلیارد دلار بدهی ایران را با هدف مصرف در مورد حج آزاد کند. مشخص نیست بیش از دو میلیارد دلار ارز باقیمانده قرار است چطور به کشور برگردد و آیا یک کشور دیگر هم به فهرست کشورهای بلوکه‌کننده پول ایران اضافه خواهد شد یا خیر.