رویداد۲۴ بهاره شبانکارئیان- مصرف نوشیدنی‌های الکی در کشور ما چه به صورت علنی و چه غیر علنی ممنوع و مجازات سختی برای عاملان و مصرف‌کنندگان آن همراه دارد. تا جایی که اواخر اردیبهشت جاری، دادستانی استان تهران فروش آب انگور در میدان میوه و تربار پایتخت کشور را ممنوع کرد و دستور داد که همه مغازه‌ها باید دستگاه‌های آبمیوه‌گیری خود را جمع کنند، اما با این حال همچنان شاهد نرخ فزاینده مصرف مشروبات الکلی در کشور هستیم.
به گزارش اعتماد، مصرف الکل و مواد اعتیادآور با شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در جامعه بی‌ارتباط نیست. جمعه ۲۶ خرداد جاری، خبرگزاری ایرنا نوشت: «۸۸ نفر از ساکنان منطقه «اسلام‌آباد و حصارک» شهرستان کرج به دلیل مصرف مشروبات الکلی دچار مسمومیت شدید شده و به بیمارستان منتقل شده‌اند.» این در حالی است که یک منبع مطلع در مورد این خبر به «اعتماد» توضیح می‌دهد: «سه، چهار دختر و پسر جوان نیز بر اثر مسمومیت ناشی از الکل نابینا شده‌اند. خبر هم تازگی ندارد و حدود پنج، شش روز است که مسموم‌شدگان به بیمارستان‌های کرج منتقل شده‌اند.» این منبع مطلع در ادامه نیز در مورد آمار مربوط به مسموم‌شدگان ناشی از مصرف الکل در کرج به «اعتماد» می‌گوید: «تعداد مسموم‌شدگان بیشتر از این آماری است که اعلام شده. مسموم‌شدگان در کرج ابتدا به بیمارستان «کوثر» منتقل شده‌اند، اما معمولا بیمارستان کوثر وقتی ظرفیت پذیرش نداشته باشد، مسموم‌شدگان را به بیمارستان‌های دیگر اعزام می‌کند. حالا حساب کنید تعداد مسموم‌شدگان چقدر باید باشد که به بیمارستان‌های مختلف منتقل شده‌اند.»
به گفته ایرنا مسموم‌شدگان به بیمارستان‌های کوثر، البرز، رجایی و کسری شهر کرج مراجعه کرده‌اند.«شهرام صیادی»، رییس دانشگاه علوم پزشکی استان البرز روز گذشته در مورد شمار نهایی مسموم‌شدگان گفته است: «شمار نهایی مسموم‌شدگان بر اثر مصرف مشروبات الکلی طی دو روز گذشته در این استان 120 نفر اعلام شده است. این افراد در مناطق مختلف استان البرز از جمله در یک پارتی به‌شدت مسموم شده‌اند. تاکنون طبق بررسی‌ها، انتقال دیرهنگام تعدادی از این افراد به مراکز درمانی و شدت مسمومیت، سبب مرگ ۱۰ نفر از آنان در بیمارستان شده است. دو نفر نیز دچار مرگ مغزی شده‌اند.
بررسی‌ها نشان داده، مصرف مشروبات الکلی از نوع متانول سبب مسمومیت این افراد شده است که بیشتر آنها به بیمارستان کوثر کرج انتقال یافتند. تمام مسموم‌شدگان دارای علایم گوارشی، تنگی نفس، تاری دید و سرگیجه هستند و میانگین سنی این افراد بین ۱۶ تا ۵۰ سال است.» «حسین بابکان»، رییس بیمارستان تامین اجتماعی استان البرز نیز اعلام کرده: «هفت نفر بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی به این بیمارستان انتقال داده شده‌اند که بلافاصله تحت مداوا و دیالیز قرار گرفته‌اند. ۲ نفر از این تعداد براثر شدت مسمومیت جان خود را از دست داده‌اند و پنج نفر دیگر برای ادامه درمان به بیمارستان کوثر کرج منتقل شده‌اند.» همچنین ایرنا، شمار فوتی‌های ناشی از مصرف الکل در کرج را از زبان منابع غیر رسمی 14 نفر اعلام کرده. در حالی که رییس دانشگاه علوم پزشکی استان البرز شمار فوتی‌ها را 10 نفر اعلام کرده است.
بررسی‌های «اعتماد» از اخبار رسمی منتشر شده نشان می‌دهد؛ آمارهای اعلام شده با تناقض‌هایی روبه‌رو است. همین موضوع این امکان را می‌دهد که آمارهای مربوطه باید بیش از تعداد اعلام‌شده باشد. چند ساعت پس از اعلام خبر مسموم‌شدگان ناشی از مصرف الکل، «حمید هداوند»، فرمانده انتظامی استان البرز اعلام کرد: «اعضای باندی که با توزیع مشروبات الکلی مسموم و باعث فوت و مسمومیت تعدادی از شهروندان شده بودند، شناسایی و دستگیر شدند. با بررسی‌های فنی و پلیسی مشخص شد که جانباختگان به صورت متوالی از یکی از افراد خلافکار منطقه مهرشهر اقدام به تهیه مشروبات الکلی کرده که بلافاصله با هماهنگی قضایی این شخص دستگیر و در تحقیقات از او مشخص شد که این فرد فقط صرفا توزیع‌کننده بوده که دستگیری عاملان اصلی در دستورکار قرار گرفت. در ادامه با تلاش‌های اطلاعاتی گسترده در نهایت هویت سه نفر از افراد دخیل در این پرونده شناسایی و با هماهنگی مقام قضایی دستگیر شدند. در همین راستا یک واحد عرضه لوازم پزشکی و یک کارخانه تولید الکل‌های صنعتی در خصوص این پرونده پلمب شدند.»
روز گذشته نیز «حسین فاضلی‌هریکندی»، رییس کل دادگستری استان البرز پیرو گزارش‌های واصله مبنی بر مسمومیت و فوت ناشی از مصرف مشروبات الکلی در کرج اعلام کرد: «طی بازجویی از اولیای دم متوفیان و تحقیقات میدانی، تعداد سه نفر از توزیع‌کنندگان مشروبات شناسایی و دستگیر شدند و از طریق آنها فروشندگان عمده الکل‌های صنعتی نیز شناسایی و دستگیر شدند. در مرحله بعد مشخص شد الکل‌های صنعتی به صورت خارج از شبکه و غیرقانونی از سوی شخصی که کارخانه تولید اسپری مو در شهرک صنعتی اشتهارد دارد به فروش رسیده است. هم‌اکنون تحقیقات از شش متهم و اولیای دم در حال انجام است. الکل از یک کارخانه شهر اشتهارد که برای تولید لوازم آرایشی و بهداشتی سهمیه الکل دارد به صورت غیرقانونی تهیه شده و معمولا با آب و اسانس‌های مختلف مخلوط و عرضه می‌شود که شامل متانول است.
تاکنون حدود ۱۰۰ نفر به بیمارستان مراجعه و تعدادی هم فوت کرده‌اند و احتمال اینکه چند نفر در خانه فوت کرده و به بیمارستان هم اعزام نشده باشند، وجود دارد که پزشکی قانونی و دانشگاه علوم پزشکی استان در حال بررسی است. تحقیقات تکمیلی در این زمینه ادامه دارد. متهمان از سوی بازپرس دادسرای جنایی و جرایم خاص دادسرای کرج بازداشت شدند و با دستور بازپرس تحقیقات تکمیلی از جمله جهت شناسایی مالک کارخانه که الکل از آنجا خارج شده، ادامه دارد. عرضه الکل از سوی شرکت تولیدکننده لوازم آرایشی و بهداشتی خلاف مقررات و عرضه خارج از شبکه بوده است.»
مطابق ماده 702 قانون مجازات اسلامی؛ هرکس مشروبات الکلی را بسازد یا بخرد یا بفروشد یا در معرض فروش قرار دهد یا حمل یا نگهداری کند یا در اختیار دیگری قرار دهد، به حبس از 6 ماه تا یک سال زندان تعیین و تا 74 ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان پنج برابر ارزش عرف (تجاری) کالای یادشده محکوم می‌شود. همچنین مطابق قانون مجازات اسلامی؛ اگر شخصی سه بار مرتکب مجازات شرب خمر شود در بار چهارم مجازات او اعدام است زیرا به موجب ماده 136 همین قانون، اگر شخصی سه بار مرتکب به یک جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری شود، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است. بنابراین شرب خمر جرم به حساب می‌آید و در چنین مواقعی که افراد دچار مسمومیت ناشی از مصرف الکل می‌شوند، بنا به دلایلی از جمله «ترس» به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند.
بر اساس نتایج یک تحقیق که در فضای زد نیز انتشار یافته مشخص شده است که عدم دقت در فرآیند تولید و به اصطلاح «تولیدات زیرزمینی» موجب می‌شود تا محصول نهایی تهدیدی برای سلامت مصرف‌کنندگان باشد. نوشیدنی‌های الکلی مصرفی یا در خانه یا محل‌های دیگر بسته‌بندی مجدد می‌شود یا قاچاق و غیرقانونی توزیع می‌شود. از طرف دیگر برای سال‌های متمادی چندین نوع الکل مانند اتانول بی‌رنگ (معروف به الکل پزشکی یا الکل سفید) یا الکل‌های رنگی (معروف به الکل صنعتی) در رنگ‌های مختلف وجود داشته است. مصرف الکل همراه با مجموعه‌ای از عوارض بهداشتی و ناهنجاری‌های اجتماعی است که شامل بروز مشکلات کبدی، بیماری‌های روحی روانی، انواع مختلف سرطان، پانکراتیت و آسیب به جنین در زنان باردار می‌شود. مرور مطالعات انجام‌شده در جهان نشان می‌دهد حداقل 61 نوع مختلف آسیب، بیماری یا مرگ به‌طوری مرتبط با مصرف الکل است. اپیدمی مسمومیت با متانول در سال‌های قبل در ایران و کشورهای دیگر گزارش شده است.
به عنوان مثال در روزهای آغازین اسفند 1398 تا 13 فروردین ماه 1399، 3117 نفر بر اثر نوشیدن مشروبات تقلبی دچار مسمومیت شدند که از این تعداد، 320 نفر فوت کردند. در شیراز در سال 1385، 62 مورد مسمومیت با متانول گزارش شد که 11 مورد فوتی ثبت شده است. در رفسنجان در سال 1392، 694 مورد مسمومیت با متانول که 6 مورد مرگ ثبت شده است. در کشور سودان سال 2011، 121 مورد مسمومیت با متانول و 20 مورد مرگ ثبت شده است.، اما متانول؛ یک آلکانول مایع ساده شفاف و بی‌رنگ است که به راحتی با اتانول اشتباه گرفته می‌شود. این الکل برخلاف اتانول؛ (الکل مایع شفاف، بی‌رنگ و فرار که دارای کاربردهای گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف خانگی، صنعتی و پزشکی است و از مواد اصلی تشکیل‌دهنده الکل طبی و نوشیدنی‌های الکلی محسوب می‌شود) بسیار سمی است و برای مصرف انسان مناسب نیست.
مسمومیت با متانول معمولا یا در پی مصرف عمدی یا سهوی خوراکی این الکل ایجاد می‌شود که سبب بروز علایم خطرناکی می‌شود که اگر مصرف‌کننده در زمان درستی به مرکز درمانی مراجعه نکند، حتی می‌تواند باعث مرگ و نابینایی او شود. مسموم‌شدگان این ماده مرگبار اگر جان سالم به در ببرند هنگامی که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند باید تحت مداوا و دیالیز قرار بگیرند. حالا «اعتماد» در راستای اخبار منتشرشده با «محمدصادق شیرازی»، کارشناس حوزه کاهش تقاضا و آسیب مواد به گفت‌وگو پرداخته است.
بیشتر بخوانید: سالانه ۹۰۰۰ فوتی در کشور بر اثر مسمومیت/ آمار قابل تامل از مسمومیت‌های عمدی در تهران
با توجه به خبر مسمومیت ده‌ها نفر بر اثر مصرف مشروبات الکلی در کرج اعلام شده اکثر آنها در حال مداوا و دیالیز هستند. آیا دیالیز برای مسموم‌شدگانی که علایم حادی دارند، صورت می‌گیرد؟
وقتی افراد نوشیدنی حاوی الکل که داخل آن متانول است را مصرف می‌کنند دچار مسمومیت می‌شوند. اگر مسموم‌شدگان در ساعات اولیه به مراکز درمانی مراجعه کنند کارشان به دیالیز کشیده نمی‌شود، ولی هرچه زمان بگذرد علایم وخیم‌تر می‌شود. یعنی در ساعات بعدی مسمومیت، بعضا افراد می‌توانند دچار عوارضی شوند که برگشت‌ناپذیر باشد. مثل نابینایی... این عوارض در مواقعی هم به مرگ ختم می‌شود.
علایم مسمومیت ناشی از الکل متانول چیست؟
علایم مسمومیت خالص با متانول به صورت گیجی و خواب‌آلودگی، تهوع، استفراغ، درد شکمی، سردرد و تضعیف دستگاه اعصاب مرکزی همراه است. پس از دوره نهفته 6 الی 24 ساعت که بستگی به دوز متانول بلعیده شده دارد، اسیدوز متابولیک جبران نشده ایجاد می‌شود که باعث اختلال کارکرد بینایی می‌شود که می‌تواند در زمینه تاری دید و تغییرات میدان بینایی، فتوفوبی، اشکال در تطابق نور، دوبینی تا کوری کامل و به‌طور ناشایع نیستاگموس متغیر باشد. وجود تاری بینایی، مطرح‌کننده تشخیص مسمومیت با متانول است.
در چنین مواقعی چه موادی می‌تواند داخل نوشیدنی‌های الکلی باشد که باعث مسمومیت فرد یا افراد شود؟
وقتی داخل این نوشیدنی‌ها «الکل صنعتی یا متانول» استفاده می‌شود، مسمومیت بروز پیدا می‌کند و بعد از چند ساعت بیمار به سمت علایمی می‌رود که معمولا می‌گویند؛ بیمار الکل زده شده است، اما اطرافیان بیمار در چنین مواقعی علایم را به حساب مصرف الکل می‌گذارند. البته این موضوع هم وجود دارد که این افراد به خاطر مصرف الکل حاضر نیستند به بیمارستان مراجعه کنند، چون فکر می‌کنند اگر به بیمارستان مراجعه کنند پرونده برای‌شان تشکیل و با دادگاه و مجازات روبه‌رو می‌شوند. تمام این موارد دست به دست هم می‌دهد تا علایم مسمومیت ادامه پیدا کند و باعث صدمه زدن به اعضای داخلی بدن شود. در نتیجه کلیه، سیستم بینایی و... مشکل پیدا می‌کند. خیلی از مسموم‌شدگان حتی به بیمارستان هم نمی‌رسند و در همان مراحل اولیه فوت می‌کنند. واقعیت این است که خیلی از نوشیدنی‌های الکلی که در بازار موجود است از مواد اولیه فرآوری نمی‌شود. مواد اولیه هم گران هستند و هم پروسه تولید آن طولانی است. افرادی که در حد بالا این نوشیدنی‌ها را تولید می‌کنند از اتانول استفاده و مواد دیگری به آن اضافه می‌کنند.
این وسط امکان دارد اتفاقاتی رخ دهد. یعنی یا متانول یا مواد دیگری وارد نوشیدنی شود. در نتیجه این مواد هم باعث مسمومیت فرد یا افراد مصرف‌کننده می‌شود. این را هم بگویم؛ آمار پایین افراد مسموم‌شده را کسی باخبر نمی‌شود و اینها به صورت روتین به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، اما اگر تعداد مسموم‌شدگان مثل خبر فوق زیاد باشد، احتمال دارد در یک مراسم یا مهمانی حضور پیدا کرده باشند یا از یک تولیدکننده، نوشیدنی را تهیه کرده باشند. در این جور مواقع ساقی یک نفر نیست، اما تولیدکننده می‌تواند یک نفر اصلی یا یک واحد تولیدی باشد، ولی اکثر فوتی‌ها و مسموم‌شدگان ناشی از مصرف الکل با آمار بالا اغلب در یک مراسم حضور داشتند.
با اینکه فروش و خریداری نوشیدنی‌های الکل‌دار در کشور ما جرم محسوب می‌شود از لحاظ آسیب‌شناسی فکر می‌کنید چرا افراد به مصرف الکل روی می‌آورند؟
باید یکسری پیش‌فرض را بپذیریم. مصرف مواد از هر نوع آن، در تمامی جوامع وجود دارد. کم و زیاد دارد، اما نمی‌توانیم بگوییم هیچ جامعه‌ای مصرف مواد اعتیادآور از جمله الکل را کاهش داده یا از بین برده است. وقتی با این پیش‌فرض به ماجرا نگاه کنیم مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رنگ می‌بازد، چون ما می‌پذیریم که یک عده‌ای هستند که در هر جامعه‌ای مصرف‌کننده‌اند. به عنوان مثال در کشور ما الکل مصرف کمی ندارد. اگر هم افرادی با تکیه بر مسائل فرهنگی یا اجتماعی ادعا کنند؛ این موضوع در کشور ما اصلا وجود ندارد از آمار کشفیات، تعداد فوتی‌ها و مبتلایان می‌توانند قضیه را بررسی کنند.
از این طریق می‌توان متوجه شد که در کشور ما افراد زیادی الکل مصرف می‌کنند. از طرفی هم گرایش به سمت مواد با شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی رابطه مستقیم دارد. اگر تعادل‌های جامعه تغییر کند یا از بین برود بسیاری از آسیب‌ها به وجود می‌آیند. از میان این آسیب‌ها یکی مصرف الکل است. وقتی یک برنامه پیشگیری بر اساس مستندات علمی نداشته باشیم گرایش نوجوانان به سمت مواد را هم شاهد خواهیم بود. کما اینکه در حال حاضر مصرف ماده [...] بسیار زیاد شده است. در موضوع کاهش تقاضای مواد اعتیادآور با دو بحث پیشگیری و درمان روبه‌رو هستیم. در بحث پیشگیری باید دید چقدر برنامه‌ریزی شده است. پیشگیری بحث گسترده‌ای است و سازمان‌های مختلفی درگیر آن می‌شوند، همچنین بودجه کلانی می‌خواهد که معمولا سازمان‌ها درگیر آن نمی‌شوند. هیچ دولتی هم نمی‌تواند ادعا کند که شیوع و بروز مصرف مواد کاهش داشته است. بنابراین وقتی در بحث پیشگیری سرمایه‌گذاری نمی‌شود، افراد بیشتری به سمت مصرف مواد اعتیادآور روی می‌آورند.
وحشتناک‌ترین آمار مربوط به مسموم‌شدگان ناشی از مصرف الکل به فروردین سال 1399 برمی‌گردد. زمانی که تمامی سفرها ممنوع و برخی مشاغل تعطیل شده بودند. همچنین همزمان با این شرایط بحرانی برخی افراد بیکار شدند. در این وضعیت بغرنج بود که آمار قربانیان بر اثر مصرف الکل در رقابت با قربانیان ناشی از کووید 19 قرار گرفت. تا جایی که «غلامحسین اسماعیلی»،سخنگوی قوه قضاییه 19 فروردین ماه 1399 اعلام کرد که ظرف 50 روز اخیر، بیش از 3 هزار نفر از هموطنان بر اثر نوشیدن مشروبات الکلی تقلبی و حاوی الکل صنعتی، دچار مسمومیت شدند و بیش از 600 نفر از مسمومان فوت کردند. در این میان استان فارس با 90 فوتی و خوزستان با 71 فوتی درصدر جدول آمار فوتی‌های ناشی از مسمومیت الکلی قرار داشتند. این در حالی بود که تهران روزانه با 3 الی 5 مسموم شده الکل روبه‌رو بود.