رویداد۲۴ فائزه مومنی: این را بخورم گرمی‌ام می‌شود، این یکی سردی‌ام می‌کند؛ این باور‌ها تا چه اندازه علمی هستند؟ من هر وقت گوجه می‌خورم سست و بی‌حال می‌شوم... من هر وقت فلفل یا سیر می‌خورم بدنم می‌خارد... من همیشه احساس می‌کنم سرم سنگین است... من همیشه... این‌ها مشکلاتی هستند که خیلی وقت‌ها برای من و شما پیش می‌آیند و درمانی هم برایشان نیست. پاسخ طب سنتی درباره علت این حالت‌ها و تاثیرات مختلف غذا‌ها بر بدن افراد چیست؟
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسائلی که در حوزه طب سنتی وجود دارد مساله طبایع مختلف و دسته‌بندی افراد بر اساس طبایع‌شان است. هر فرد دارای یک طبع گرم یا سرد است و این طبع مثل گروه خونی تا آخر عمر همراه او باقی می‌ماند. طبع سرد و گرم یک ویژگی ژنتیکی برای هر فرد است و به خودی خود نشانه بیماری نیست و یک صفت است مثل بقیه صفت‌ها؛ مگر اینکه مشکل خاصی برای شخص ایجاد کند. بعد از دانستن مسائل کلی در مورد مساله طبایع مختلف، مهم است که رژیم و برنامه غذایی‌مان را بر اساس طبع‌مان تنظیم کنیم تا طبع‌مان دردسری برای ما ایجاد نکند و زمینه‌های بیماری یا درد‌ها و مشکلات جسمی و روحی را به وجود نیاورد. اینجا بعد از آوردن تعاریف و ویژگی‌های طبایع مختلف، به طبع بعضی از غذا‌ها اشاره می‌کنیم تا بر اساس آن بتوانیم برنامه درست غذایی تنظیم کنیم.
تا حالا خونی را که در لوله آزمایشگاه مانده دیده‌اید؟ خون ته‌نشین شده لایه‌های مختلفی دارد که از قرمز پررنگ شروع شده و به زرد می‌رسد. بر اساس این مواد تشکیل دهنده، در طب سنتی ما نظریه مهمی هست به نام اخلاط چهارگانه. طبق این نظریه غذا‌هایی که می‌خوریم در کبد تغییر شکل پیدا می‌کنند و به چهار صورت درمی‌آیند.
۱- ترکیب قرمز متمایل به زرد به نام صفرا که کارش کمک به هضم غذاست و فعالیت‌های مغزی را زیاد می‌کند، حرکات روده را زیاد می‌کند، مسیر گردش خون در عروق را باز می‌کند، تیزی و تمرکز ذهن ایجاد می‌کند، صفرا ضد عفونت‌ها است و از تمام خلط‌ها سبک‌تر است و بالاتر از همه می‌ایستد.
بیشتر بخوانید: بیماری قلبی PDA چیست؟
۲- ترکیب سرخرنگ به اسم دم یا خلط خون که کارش رساندن اکسیژن و مواد غذایی به بافت‌ها و سلول‌های بدن است و سنگین‌تر از صفراست و در لایه بعد از آن قرار می‌گیرد.
۳- ترکیب بعدی بلغم است که قرمز کم رنگ یا صورتی است و پایین‌تر از دم می‌ایستد و وظیفه‌اش کمک به فعالیت‌های مکانیکی، لغزیدن مفصل‌ها، تشکیل بافت‌های عصبی، سلول‌های مغزی و تشکیل آب میان بافت‌ها و شبکه‌های لنفاوی است.
۴- ترکیب آخر قرمز پررنگ جگری است. این خلط سنگین‌ترین خلط است و پایین‌تر از همه می‌ایستد که به سودا معروف است و وظیفه‌اش تحریک اشتها و تشکیل بافت‌های استخوانی است. صفرا، طبیعت گرم و خشک دارد. سودا، طبیعت سرد و خشک دارد. دم، طبیعت گرم و‌تر دارد. بلغم، طبیعت سرد و‌تر دارد. مواد غذایی طبع گرم یا سرد دارند و بسته به طبع و مزاج‌شان وقتی وارد بدن می‌شوند اخلاط چهارگانه را تولید می‌کنند ولی یک خلط را بیشتر تولید خواهند کرد؛ مثلا خرما، چون طبع گرم دارد علاوه بر سه خلط دیگر، بیشتر دم تولید می‌کند. همچنین بر اساس این نظریه، مواد غذایی وقتی وارد بدن افراد مختلف می‌شوند، بسته به اینکه فرد چه مزاجی داشته باشد، اخلاط چهارگانه با درصد‌های متفاوت تولید می‌شود؛ مثلا کسی که طبع سرد دارد، درصد سودای خونش نسبت به بقیه اخلاط بالاتر است و بر اساس همین تولید اخلاط است که مشخص می‌شود هر فردی چه طبعی دارد.
به گزارش رویداد۲۴ حکمای طب سنتی معتقدند که بدن از چهار عنصر اصلی خاک، هوا، آب و آتش تشکیل شده است. اگر هر کدام از این عناصر به نسبت مساوی در بدن وجود داشته باشند، فرد دارای طبع معتدل است. اما اگر تناسب هر کدام از این عناصر به هم خورده باشد، افراد دارای مزاج‌های مختلف خواهند شد. هر کدام از این چهار عنصر طبع مخصوص به خودشان را دارند. کیفیت خاک، سرد و خشک، آب، سرد و تر، هوا، گرم و‌تر و آتش، گرم و خشک است. اگر تناسب هر کدام از این عناصر به هم بخورد افراد دارای مزاج‌های مختلف سوداوی، بلغمی، دموی و صفراوی می‌شوند. در طبع سوداوی خشکی، در طبع بلغمی سردی و در طبع دموی‌تری و در طبع صفراوی گرمی و خشکی غلبه دارد.
دَمَوی‌ها (گرم و تر): رنگ صورت این افراد سرخ و پرخون است. زیاد می‌خوابند و خواب‌شان سنگین است. با این حال همیشه کسلند. در فصل بهار این کسالت‌ها و کش و قوس‌ها در آن‌ها بیشتر می‌شوند و مدام چرت می‌زنند. دهان‌دره و کش و قوس بدن جزء عادت‌های همیشگی‌شان است ولی با همه این‌ها اخلاق خوشی دارند. خونریزی گهگاهی در ناحیه بینی و لثه در آن‌ها وجود دارد. دموی‌ها معمولا دچار سنگینی سر هستند. خوشرویی، زنده‌دل بودن، جستن رگ‌های سر، وزوز گوش، شیرینی طعم دهان، میل به گوشت و شیرینی، جوش در بدن، سرخی ادرار، سرعت رشد مو (معمولا مجعد)، سیاهی غلیظ مو، بزاق معمولی، ناسازگاری با محیط‌های گرم، ترشحات بینی عادی، تعریق زیاد، دست و پا و اندام درشت، حرکات سریع و چالاک بدن، وضعیت گوارشی نرمال، آلرژی بهاره و میل جنسی زیاد از مهم‌ترین ویژگی‌های افرادی است که طبع دموی دارند.
بلغمی‌ها (سرد و تر): رنگ صورت این افراد معمولا روشن و سفید است و پوست‌شان سرد، نرم و شفاف است. موی این افراد زود سفید می‌شود. همیشه بزاق زیادی در دهانشان ترشح می‌شود. کم تشنه می‌شوند و اندام‌هایشان نرم و انعطاف‌پذیر است. بلغمی‌ها وقتی ماست، دوغ، سبزیجات و گوجه می‌خورند، آب از دهانشان راه می‌افتد و دچار ضعف و سستی می‌شوند. بلغمی‌ها خوش خوابند. خیلی کم آب می‌خورند. معمولا گیجی و کندفهمی و حافظه ضعیف اذیت‌شان می‌کند. رنگ ادرارشان کم رنگ است. زبان‌شان به اصطلاح بار دارد. یعنی ماده‌ای نرم و سفیدرنگ آن را پوشانده است. زمستان فصل بروز بیشتر و شدیدتر این علائم برای این افراد است. علامت‌های دیگری مثل شوری طعم دهان، نفخ معده، ترش کردن، کندی حواس، کندی حرکات (تنبلی)، رقیق شدن آب بینی، سفیدی ادرار، تکرر ادرار، لکنت زبان، خواب زیاد، درد‌های استخوانی، چشم سفید و پف زیر چشم، نبض ضعیف، زود به زود مریض شدن، سرعت رشد موی کم، خال‌های سفید گوشتی و ترس، مخصوص افراد بلغمی است.
صفراوی (گرم و خشک): سفیدی چشم صفراوی‌ها به زردی متمایل است. داخل بینی و زبان‌شان خشک است و مدام عطش دارند و آب زیاد می‌خورند. دهانشان هم بیشتر وقت‌ها تلخ می‌شود. پوست‌شان گرم است و عاشق خنکی و سرما هستند. تابستان فصل سختی برای صفراوی‌هاست. احساس گرما و عطش در این افراد تابستان‌ها حسابی اذیت‌شان می‌کند. عصبی بودن، بی‌اشتهایی، فرورفتگی زیر چشم‌ها، لاغری، سوزش سر دل، حالت تهوع، زردشدن رنگ ادرار، تاکیکاردی یا تند شدن نبض، دردپهلو، احساس گزگز در بدن، کاهش قوای بدن (جسمی و جنسی)، بی‌خوابی، رشد معمولی مو، سفید شدن معمولی موی صاف، دیر مریض شدن، سرعت معمولی حرکات بدن، میل به خوردن ترشیجات، جدیت، پشتکار زیاد، مدیریت و نظم، عصبانیت و پرخاشگری، میل جنسی متعادل، راه رفتن بی‌اراده، پهن بودن قفسه سینه، باریکی کمر و بلند بودن قد از شایع‌ترین نشانه‌های افرادی است که طبع صفراوی دارند.
سوداوی (سرد و خشک): آن‌هایی که طبع سوداوی دارند معمولا رنگ پوست‌شان تیره است. خال سیاه و لکه‌های تیره گاهی روی پوست این افراد دیده می‌شود. موی این افراد سرعت رشد کمی دارد. گاهی زبان‌شان تیره است. ترشح بزاق معمولی دارند. گاهی صبح‌ها دهانشان ترش یا بی‌مزه می‌شود. سوداوی‌ها زود بیمار می‌شوند و قفسه سینه لاغر و عضلاتی کوچک دارند. اندازه خواب‌شان معمولی است، اما زیاد کابوس می‌بینند. اشتهای کاذب، سیری زودرس، ترس، دودلی و هراس از مرگ، بی‌حوصلگی و افسردگی، اندیشه‌های بد (شکاکیت و پارانوئید و وسواس)، فکر و خیال زیاد، غصه و خودخوری، زودرنجی، مردم‌گریزی، رویای سیاهی در خواب، گوشه‌گیری و تنهایی، میل جنسی زیاد و توان کم هم نشانه‌هایی است برای تشخیص افراد با مزاج سوداوی.
طبع معتدل: خصوصیت‌های مزاجی این افراد بین طبع سرد و گرم است. تعداد افرادی که صاحب این طبع هستند نسبت به بقیه طبایع خیلی کم است. معتدل‌ها معمولا به غذا‌های مختلف حساسیت زیادی نشان نمی‌دهند و هر نوع غذایی با اشتها و طبع آن‌ها سازگار است و نسبت به بقیه مردم کمتر دچار مشکل و بیماری می‌شوند ولی در عوض در درازمدت دچار بیماری‌های سختی می‌شوند و دلیلش هم این است که غذا روی افراد معتدل به سرعت تاثیر نمی‌گذارد و همین مساله باعث می‌شود که سموم به مرور در بدن‌شان جمع شود و در درازمدت تاثیرات بد خودش را بگذارد.
مزاج هر فرد نتیجه ترکیب صفت‌ها و کیفیت مزاج والدینش است و همچنین تاثیر محیط در دوره جنینی. محیط جغرافیایی، شرایط اقلیمی، تغذیه، میزان خواب و بیداری، فعالیت و استراحت مادر، وضعیت روانی مادر در دوره جنینی و خیلی از عوامل دیگر در این دوره، تاثیر مهمی در تعیین طبع افراد دارد ولی به طور کلی مساله طبایع افراد وراثتی است. مزاج فرزندی که والدینش هر دو طبع گرمی داشته‌اند حتما گرم خواهد بود مگر اینکه مادر در دوره بارداری تحت تاثیر عوامل مهم و طولانی مدت سردی یا بیماری‌های رحم، مغز یا کبد قرار گرفته باشد تا با این عوامل طبع متفاوتی در فرزندش شکل بگیرد. اگرنه در حالت عادی و معمولی هر فرد وارث طبع والدینش است.
علم پزشکی امروز این بخش از مفاهیم طب سنتی را تا حدی پذیرفته است و از طبع سرد و گرم غذا‌ها با عنوان غذای کم کالری و پرکالری استفاده می‌کند. افراد معمولا به مرور زمان و با خوردن غذا‌های مختلف که به اصطلاح به آن‌ها می‌سازد یا نمی‌سازد، می‌توانند طبع خودشان را تشخیص بدهند و بعد از تشخیص نوع طبع‌شان باید در آن تعدیل ایجاد کنند. یعنی افرادی که مثلا دارای طبع سرد هستند باید بیشتر غذا‌های گرم مصرف کنند و برعکس افراد با طبع سرد باید سراغ غذا‌های پرکالری یا گرم بروند. چون با خوردن غذا‌های سرد دچار سستی یا درد عضلانی و خواب آلودگی می‌شوند. افرادی که مزاج گرم و خشک دارند باید سعی کنند در معرض هوای تازه و خنک باشند و در رژیم غذایی‌شان از آب و مایعات، میوه‌جات و سبزیجات تازه مثل کاهو و اسفناج استفاده کنند و از نوشیدن بیش از اندازه چای و قهوه پرهیز کنند و مصرف غذا‌های گرم و خشک را کم کنند. افرادی هم که مزاج گرم و‌تر دارند باید از میوه‌جات یا سبزیجات و گوشت و غذا‌های دریایی استفاده کنند. همچنین باید از غذا‌های فیبردار استفاده کنند تا با مشکل یبوست مواجه نشوند.