رویداد۲۴ شیوا سپهری: پس از جنگ روسیه و اوکراین، معادلات اقتصادی «ایران و روسیه» نیز دستخوش تغییر شده است. به نحوی‌که روسیه به علت قرار گرفتن در لیست تحریم‌های آمریکا به دنبال تقویت روابط خود با کشور‌های منطقه است و همکاری‌های میان ایران و روسیه سرعت گرفته است.
بر اساس آمار گمرک روسیه، مبادلات تجاری میان مسکو و تهران در بازه ژانویه و اکتبر ۲۰۲۲ به ۴ میلیارد دلار رسیده است که از حجم کل مبادلات در سال ۲۰۲۱ عبور کرده است. صادرات روسیه به ایران ۲۷ درصد رشد کرده و صادرات ایران به این کشور نیز رشد ۱۰ درصدی داشته است.
ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان) در اوایل سال جاری به منظور تضمین جابه‌جایی آزاد کالا، خدمات، سرمایه و کارگران میان کشور‌های عضو یک تفاهم‌نامه برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری امضا کردند. اخیراً نیز معاون وزیر اقتصادی روسیه از ایجاد اتحادیه فناوری و تدارکات (لجستیک) در روسیه با همراهی مقامات ایرانی خبر داده است. سال گذشته نیز، این کشور‌ها به توافق‌های متعددی، از جمله برای خرید تجهیزات هواپیما، ساخت مشترک خطوط لوله گاز و توسعه میدان گاز دست یافتند.
در بین کشور‌های حاشیه دریای خزر، ایران رتبه دوم را در تجارت با روسیه به خود اختصاص داده است. عمده تجارت بین دو کشور به تبادل در زمینه کشاورزی اختصاص دارد. براساس آماری که «ولادیمیر ایوین» معاون گمرک فدرال فدراسیون روسیه اعلام کرد، ۹۰ درصد صادرات روسیه به ایران در حوزه مواد خام غذایی و کشاورزی است. البته از کل سهم واردات از ایران به روسیه ۶۰ درصد اختصاص به محصولات کشاورزی دارد و ایران مواد معدنی، مواد ساختمانی، محصولات پلاستیکی و تعدادی دیگر از کالا‌ها را به فدراسیون روسیه صادر می‌کند.
ایران طی یک‌سال بیش از ۱۰ میلیارد دلار واردات گندم، ذرت و جو، دانه‌های روغنی و نهاده‌ها را دارد، بر این اساس روسیه ظرفیت تأمین این کالا‌ها را دارد. از همین رو اقداماتی برای افزایش روابط بین دو کشور در حال انجام است.
بیشتر بخوانید: سیاست کنترل ارزی روسیه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
در بین اقلام وارداتی ایران از روسیه در سال گذشته یک مورد بسیار جنجالی بود. رویترز این خبر را اعلام کرد که ایران ظاهرا ۳۰ هزار تن بنزین حتی ۱۲ دلار بالاتر از قیمت جهانی از روسیه خریداری کرده است. این خبر نسبت به دیگر محصولاتی که از روسیه وارد کشور شده بود، اهمیت زیادی پیدا کرده بود.
براساس برنامه‌ریزی‌هایی که بین دو کشور انجام شده است، بنا بر افزایش تجارت دو کشور گذاشته است. به نحوی که این روز‌ها اقداماتی برای فراهم کردن بستر‌ها برای تجارت انجام می‌شود. یکی از این اقدامات که «هادی تیزهوش تابان» رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه بر آن تاکید کرده است، در زمینه لجستیک است. در حال حاضر به‌خاطر کم عمق شدن دهانه ولگا کشتی‌های ایرانی و روسی با ۶۰ تا ۷۰ درصد ظرفیت اقدام به به حمل بار می‌کنند. در نتیجه لایروبی و در دیگر اقداماتی برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها انجام می‌گیرد. ضمناً تیزهوش تابان تاکید کرد: «بخش خصوصی و بخش دولتی در حال خرید چند کشتی باری از جمله کشتی رو-رو برای افزایش فعالیت تجاری در دریای خزر هستند و کشتیرانی دریای خزر هم با اقدامات مؤثری را که آغاز کرده در حال افزایش ناوگان تجاری در خزر است.»
از دیگر اقدامات صورت گرفته بین دو کشور امضای موافقتنامه حذف دریافت برخی از عوارض گمرکی بین دو طرف است. در عینحال دولت روسیه در حال ساخت ۱۶ کشتی باری برای استفاده آن‌ها در مسیر کریدور «شمال - جنوب» است. لئونید لوژچکو خبر داده است که «با برنامه‌ریزی‌های به عمل‌آمده حجم تجارت ۲ کشور تا سال ۲۰۲۵ به هفت میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار خواهد رسید.»
علی حسینیان از صادرکنندگان کالا به روسیه نیز چندی پیش گفته بود: «بر اساس هدف‌گذاری صورت گرفته، در کوتاه‌مدت قرار است حجم تجارت دو کشور به ۸ میلیارد دلار (در سال ۲۰۲۱ حدود ۴ میلیارد دلار بوده است) برسد و پس از آن، این عدد به ۴۰ میلیارد دلار خواهد رسید.»
چندی پیش «ولادیمیر عابیدونوف» رئیس شورای بازرگانی ایران و روسیه نیز گفته بود: «در صورت سرمایه‌گذاری مشترک روسیه در بخش لجستیک ایران و راه‌اندازی مکانیسم پرداخت با ارز‌های ملی، گردش تجاری ایران و روسیه در ۵ سال به ۴۰ میلیارد دلار می‌رسد.»
در سال‌های گذشته ایران به علت روابط نسبتاً خوبی که با کشور روسیه دارد، تلاش کرده است تا تجارت بین دو کشور را افزایش دهد، اگرچه این تجارت تاکنون همچنان با حداقل ظرفیت‌ها انجام می‌شده است و بستر مناسب برای تجارت بین دو کشور فراهم نبوده است. با اینحال آمار‌های گمرک نشان می‌دهد، طی ۱۵ سال اخیر تجارت ایران-روسیه روند بسیار متفاوتی را طی کرده است. از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۰ صادرات ایران به روسیه بین ۳۳۰ تا ۳۷۰ میلیون دلار در نوسان بوده است، اما از سال ۱۳۹۸ و با مطرح شدن حضور ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و با اراده دولت سیزدهم، حجم صادرات ایران به روسیه به بیش از ۵۰۰ میلیون دلار رسید و در سال ۱۴۰۱ نیز این مقدار به لحاظ وزن و ارزش رشد ۲۴ تا ۲۸ درصدی داشته است.
اردیبهشت ماه امسال بانک VTB روسیه، بانک روسی یکی از شعب خود را در ایران دایر کرد که به باور کارشناسان می‌تواند دسترسی کم‌هزینه و ایمن فعالان اقتصادی کشور به سیستم بانکی کشور‌های اروپایی، آفریقا و آسیا را فراهم کند. این امر به مبادلات ارزی کشور نیز کمک بزرگی خواهد کرد. یکی از مهم‌ترین فواید آن انتقال بخشی از درآمد‌های ارزی ایران از شبکه تراستی به شبکه بانکی و شفافیت تجارت است. این نخستین بانک روسی است که شعبه خود را در کشور دایر کرده است. این بانک مدت زمان مبادلات بانکی شرکت‌های ایرانی را به کمتر از ۲۴ ساعت کاهش می‌دهد. بخش قابل توجهی از واسطه‌ها حذف خواهند شد و این امر کمک می‌کند تا تجار در شرایط ایده‌آل بتوانند همکاری‌های خود را دنبال کنند.
لیکن مهم‌ترین نتیجه این اقدام این است که می‌تواند تقاضای ارزی برای واردات کالای اساسی را کاهش دهد و بخش قابل توجهی از منابع ارزی ایران را برای تامین نیاز سایر بخش‌های تولیدی و خدماتی آزاد کند. کاهش فشار تقاضای ارزی دست کم می‌تواند اندکی از بار سنگین عوامل بالا رفتن نرخ تورم بکاهد.
با افزایش تحریم‌ها علیه روسیه که طی ماه‌های اخیر شاهد آن بودیم ظرفیت بزرگی برای تجارت با روسیه شکل گرفته است. در واقع یک بازار ۱۰۰ میلیارد دلاری تحت تأثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه برای کالا‌های ایرانی در این کشور ایجاد شده است. روسیه در سال گذشته نیاز‌های وارداتی خود را اعلام کرده بود که شامل در حوزه‌های واردات مواد غذایی همچون خشکبار، خوراک ماهی و میگو، محصولات پتروشیمی مانند پلی استایرن، مصالح ساختمانی مانند کاش، سیمان و سنگ، واردات دارو مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و ویتامین‌ها دارو‌های استروئیدی و بانداژ، لبنیات مانند خامه یخی، واردات فرش ماشینی، واردات صنایع پلاستیکی مانند ورق فویل، نوار پلیمر‌های ونیل کلریدی، پلی‌استال‌ها، رزین‌ها، رنگ‌های پلاستیکی و پایه آب، واردات تجهیزات پزشکی مصرفی و سرمایه‌ای و ماشین‌آلات صنعتی (های‌تک) بوده است. باید دید شرکت‌های ایرانی تا چه حد توان تامین این نیاز‌ها و گرفتن سهم بیشتر از بازار ۱۰۰ میلیارد دلاری روسیه را دارند.
اخیراً «فاطمه مقیمی» عضو هیات رئیسه اتاق تهران درباره مشکلات تجارت بین دو کشور به دو موضوع فرسودگی کشتی‌های ایرانی و انتظار طولانی مدت در بنادر روسیه اشاره کرده است. او همچنین به مشکل انقضای روادید رانندگان اشاره کرده و گفته است: «روادید رانندگان باید برای دوره‌ای درازمدت صادر شود که برای هر بار ارسال محموله نیاز به اخذ مجدد ویزا نباشد. لغو روادید می‌تواند به عنوان یک راهکار کاربردی مورد توجه قرار گیرد.»
او همچنین تاکید کرده است که با افزایش تجارت بین دو کشور و افزایش تقاضا برای صادرات، شرکت‌ها با مشکل تامین کشتی مواجه شده‌اند و کشتی‌های فعلی جوابگوی فضای جدید تجارت بین دو کشور نیست.