رویداد۲۴ حسین فلاحی: سوم خرداد یک سامانه موشکی پدافندی دوربرد متحرک جاده ای ایرانی است که توانایی شکار اهداف تا فاصله 200 کیلومتری را دارد. سامانه سوم خرداد پس از سرنگونی پهپاد پیشرفته آمریکایی RQ-4 Global Hawk در نزدیکی تنگه هرمز در آب‌های جنوبی ایران به «شکارچی کرکس» معروف شد. این سامانه برای اولین بار در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشاهده شد.
این سانامه پدافندی نخستین بار در نمایشگاه دستاوردهای سپاه پاسداران در سال 1393 دیده شد که در زمان رونمایی 75 کیلومتر برد داشت. سامانه پدافندی سوم خرداد پس از دریافت ارتقای لازم در زمینه موشکی و راداری به برد 200 کیلومتر رسید. این سامانه با دریافت موشک 9 دی، توان عملیاتی خود را به طیف وسیعی از اهداف گسترش داد. این سیستم کاملا متحرک می تواند جایگزین مناسبی برای سامانه اس-200 روسیه و حتی بهتر از آن باشد.
سامانه های سوم خرداد، رعد، طبس، علم الهدی و 9 دی همه از یک خانواده پدافند هوایی هستند و از یک شاسی حامل استفاده می کنند. شاسی حامل سوم خرداد شبیه به شاسی حامل مورد استفاده در سیستم های دفاعی Buk-M2EK و 9K332 Tor-M2 است. هر دوی این سامانه ها از شاسی حامل MZKT-6922 ساخت شرکت MZKT استفاده می کنند.
بیشتر بخوانید:
مشخصات موشک ضد تانک ایرانی طوفان
مشخصات فنی جنگنده پهپاد شاهد ۱۷۱
اولین رونمایی از شاسی حامل سامانه موشکی سوم خرداد در دسامبر 2012 برای سامانه رعد انجام شد اما مدل ایرانی تفاوت جدی با نسخه MZKT-6922 دارد. اولین تفاوت طول کامیون است. مدل ایرانی کوتاهتر است و طبق تصاویر منتشر شده محل نصب موتور در جلوی کامیون قرار دارد در حالی که موتور مدل بلاروس در انتهای کامیون قرار دارد. به همین دلیل تنها درب دسترسی اپراتور به سیستم های الکترونیکی در نمونه ایرانی از اطراف است و درب های دسترسی دارای اعداد و شکل های متفاوتی هستند.
همچنین به نظر می رسد ارتفاع کمی افزایش یافته و برای پایداری سیستم در هنگام شلیک دو جک هیدرولیک در قسمت بین دو محور کامیون اضافه شده است. با توجه به وجود سه موشک به جای چهار موشک و اصلاحات انجام شده می توان گفت این کامیون قدرت آفرود بهتری نسبت به نمونه بلاروسی دارد. با توجه به این توضیحات به نظر می رسد ایران این کامیون حامل را بر اساس مدل بلاروس ساخته است. همچنین این احتمال وجود دارد که این شاسی بلند جدید با کمک بلاروس توسعه یافته و در ایران تولید شده باشد.
به گزارش رویداد۲۴ همانطور که گفته شد سامانه سوم خرداد در زمینه موشکی و راداری به روز رسانی های زیادی دریافت کرده است. برای بررسی بهتر، سیستم های راداری مورد استفاده در سوم خرداد را بررسی خواهیم کرد. سامانه های سوم خرداد و طبس به طور همزمان در سال 2014 رونمایی شدند. طبس به عنوان مکمل ارزان قیمت سامانه سوم خرداد معرفی شد. در ابتدا هر دو سامانه به عنوان سامانه ارتفاع بالا و میان برد، توان درگیری در ارتفاع 25 تا 27 کیلومتری و برد 50 کیلومتری را داشتند، اما سوم خرداد دارای رادار آرایه فازی فعال و طبس دارای رادار تخت است.
ارتفاع آتش اعلام شده دقیقاً مشابه برد سیستم Buk-M2EK یعنی 50 کیلومتر بود که این شبهه را ایجاد می کند که سیستم ها یکسان هستند. اما تفاوت در شاسی حامل که قبلا بررسی کردیم و استفاده از سه موشک در سامانه های ایرانی به جای چهار موشک در سامانه روسی، این شبهه را رد کرد. همچنین محل نصب باله میانی موشک بوک و موشک طائر متفاوت است. در موشک طائر، باله میانی نزدیک انتهای موشک قرار دارد، در حالی که در موشک بوک، باله میانی در وسط موشک قرار دارد.
برای بررسی بهتر سامانه های راداری سوم خرداد باید از سیر تکاملی این سامانه و از نقطه شروع آن یعنی سامانه رعد شروع کنیم. برخلاف آنچه در زمان رونمایی از سامانه رعد مشاهده می شد، سامانه های رعد 1 و 2 بر روی کامیون های تجاری نصب شد. احتمالاً دلیل استفاده از کامیون های تجاری کافی نبودن ظرفیت خط تولید نمونه اولیه یا در دست توسعه بودن مدل رونمایی شده بوده است.
بررسی رادارهای اولیه مورد استفاده در سامانه رعد نشان می‌دهد که رعد از رادارهای پالس داپلر و ترکیب آن با سیستم‌های نوری خود استفاده کرده و کل سیستم بر روی یک کامیون تجاری نصب شده است. بنابراین، به نظر می رسد که شاسی توسعه یافته برای سوم خرداد اصلا قرار نبود برای سیستم رعد استفاده شود. بلکه سیستم رعد می‌تواند سیستمی مشابه سووم خرداد اما برای جنگ شهری و غیرعامل باشد. که برای استتار بهتر از یک کامیون تجاری برای حامل استفاده کرده است و قابلیت اتصال به نوع TEL را دارد که فقط موشک حمل می کند.
سامانه علم الهدی یکی دیگر از سامانه های مربوط به سوم خرداد است. سامانه علم الهدی در واقع یک سامانه مکمل برای کل مجموعه است. اگرچه تصویر دقیقی از رادار علم الهدی در دست نیست و برد دقیق آن نیز اعلام نشده است، اما رادار این سامانه مشابه رادار Nebo-UE است. رادار Nebo-UE یک رادار سه بعدی در باند VHF با برد 310 کیلومتر است. اما رادار مورد استفاده در سامانه پدافندی علم الهدی، رادار آرایه فازی کنترل آتش در باند VHF است.
با این وجود قابل ذکر است که پس از گذشت چندین سال از رونمایی رادار علم الهدی، تصاویر باکیفیتی که نشان دهنده عملیاتی بودن چنین سامانه ای باشد، منتشر نشده است. بنابراین احتمالاً سامانه علم الهدی به صورت گسترده اجرا و یا مورد استفاده قرار نگرفته است. این سامانه دو امکان دارد:
1- با توجه به اینکه ایران تجربه ساخت رادار سیار کیهان با برد 2000 کیلومتر را دارد، رادار علم الهدی نیز یک رادار بسیار دوربرد با برد کشف 500 کیلومتر و بیشتر است که بر خلاف ماهیت رادارهای باند VHF دارای قابلیت کشف بسیار دقیق برای شناسایی اهداف رادارگریز از فواصل دور بوده و با سامانه سوم خرداد یا هر سامانه دیگری مرتبط بوده و به عنوان رادار دوربرد برای گردان سووم خرداد عمل می کند.
2- احتمال دوم این است که سامانه علم الهدی در واقع طرح توسعه سامانه سوم خرداد بوده که بعداً منجر به استفاده از رادار بشیر شد. رادار بشیر می تواند اهداف کروز و رادارگریز و سایر اهداف دوربرد را در برد حداقل 350 کیلومتری شناسایی کند.
به طور کلی سامانه سوم خرداد از سه جزء تشکیل شده است: رادار پرتاب کننده ترانسپورتر (TELAR)، پرتابگر ترانسپورتر ایکتور (TEL) و رادار دوربرد بشیر برای شناسایی زودهنگام اهداف متخاصم.
تاکنون تصاویر زیادی از سامانه راداری سوم خرداد منتشر نشده است و اطلاعات موثقی از ارتفاع درگیری و برد آن از سوی مقامات رسمی ارائه نشده است. اما آنچه مشخص است این رادار از زمان رونمایی در سال 2014 به طور مستمر توسعه یافته است. بر اساس اطلاعات موجود این رادار یک رادار آرایه فازی فعال (AESA) در باند X با 1700 عنصر است که می تواند به طور همزمان 4 هدف را شناسایی و هدایت کند. 8 موشک (دو موشک برای هر هدف). ارتفاع آتش برای این رادار را می توان تا 30 کیلومتر تخمین زد و برد این رادار احتمالا به بیش از 200 کیلومتر رسیده است. دلیل این امر وجود موشک دوربرد سوم خرداد (طائر-3) با برد 200 کیلومتر است که در مراسم رژه نیروهای مسلح ایران در مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس در 31 شهریور 1391 رونمایی شد.
رادار بشیر که یکی از اجزای مهم سامانه سوم خرداد است، یک رادار آرایه فازی سه بعدی با آرایه های آنتن خطی است که در باندهای L و S عمل می کند و قادر به شناسایی اهداف کروز و رادارگریز است. حداکثر برد رادار بشیر 350 کیلومتر است. این رادار که در رزمایش ولایت 97 در بهمن ماه 1397 رونمایی و مورد استفاده قرار گرفت بر روی یک کامیون نصب شده و با بازکردن جک ها در ارتفاع معینی قرار می گیرد و سپس 360 درجه می چرخد. شواهدی مبنی بر اینکه رادار بشیر توانایی استفاده به عنوان رادار کنترل آتش را دارد تا به امروز به دست نیامده است. بنابراین، فرض قبلی مبنی بر اینکه رادار اصلی سوم خرداد حداکثر برد بیش از 200 کیلومتر دارد، می تواند درست باشد.
نوع: دفاع موشکی دوربرد با ارتفاع بالا کاملا متحرک
طول: 8.9 متر
عرض: 2.5 متر
ارتفاع: 2.5 متر
برد: 200 کیلومتر
ارتفاع آتش: 30 کیلومتر
تعداد اهداف به طور همزمان: 4 هدف
تعداد موشک هدایت شونده همزمان: 8 موشک
موشک ها: طائر2، طائر 2 بی، صیاد2، صیاد 2 سی، صیاد3، 9 دی، طائر3
رادار کنترل آتش: نام آن مشخص نشده با برد بیش از 200 کیلومتر بر روی خودروی TELAR نصب شده است.
رادار شناسایی: رادار بشیر با برد 350 کیلومتر
برد: 5 تا 30 کیلومتر
ارتفاع آتش: 20 کیلومتر
طول: 3.8 متر
قطر: 25 سانتی متر
وزن: ~ 240 کیلوگرم
برد: 30 تا 105 کیلومتر
ارتفاع آتش: 25 تا 27 کیلومتر
طول: 6.10 متر
قطر: 40 سانتی متر
وزن: ~ 1000 کیلوگرم موشک Taer-3:
برد: 100 تا 200 کیلومتر
ارتفاع آتش: 27 تا 30 کیلومتر
طول: 6.55 متر
قطر: 47 سانتی متر
وزن: ~ 1400 کیلوگرم
برد: 100 تا 200 کیلومتر
ارتفاع آتش: 27 تا 30 کیلومتر
طول: 6.55 متر
قطر: 47 سانتی متر
وزن: ~ 1400 کیلوگرم