رویداد۲۴ لیلا فرهادی: «آیا با تلفن همراه من به مکالماتم گوش میکنند و بر اساس مکالماتی که دارم برای من تبلیغات خاص ارسال میکنند؟ چندی پیش با خواهرم در مورد فروش ماشین حرف می‌زدم و دقایقی بعد از پایان مکالمه، از یکی از اپلیکیشن‌های تلفن همراهم تبلیغ خدمات خرید و فروش خودرو دریافت کردم! با دوستم درباره نقاشی ساختمان صحبت می‌کردیم و ساعاتی بعد همین تبلیغ برایمان ارسال شد! آیا این یک اتفاق تصادفی صرف بوده است؟
این یکی از سوالات پر تکرار درباره فناوری است که مکررا از دوستان و خانواده‌تان می‌شنوید. اگر این سوال را از گوگل بپرسید، وبسایت‌هایی پیدا می‌کنید که نوشته‌اند کمپانی‌ها و اپلیکیشن‌های خاصی هستند که از تلفن همراه شما برای جاسوسی علیه‌تان استفاده میکنند و اطلاعات مکالمات شما را به کسب و کارها می‌فروشند. همزمان ممکن است شما سایت‌هایی را پیدا کنید که به شما می‌گویند چنین چیزی درست نیست و احتمالا در این جستجو‌ها به پاسخ مارک زاکربرگ مدیرعامل فیسبوک هم می‌رسید که قسم میخورد چنین اتفاقی توسط شرکت فیسبوک رخ نداده است.
حتی ممکن است در این مسیر به خبر گروه رسانه‌ای «کاکس» برسید که اخیرا به شرکت‌های تبلیغاتی این نوید را داده که به زودی فناوری جدیدی که آن را «گوش دادن فعال» می‌نامد، ارائه کند. CMG ادعا کرده که فناوری آن‌ها می‌تواند از داده‌های میکروفون دستگاه‌هایی مانند گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها استفاده کند و از آن برای تجزیه و تحلیل مکالمات قبل از خرید استفاده کند. اما سوال اینجاست که واقعا چه خبر است؟
بیزینس اینسایدر سراغ گروه رسانه‌ای کاکس رفته و از او درباره قانونی بودن چنین اقدامی سوال پرسیده است. کاکس در بیانیه‌ای که به این رسانه داده گفته این کسب و کار قرار نیست به هیچ مکالمه‌ای گوش کند. این گروه حتی بابت ایجاد تشویش در افکار عمومی عذرخواهی کرده و گفته «ما از هرگونه سردرگمی که ایجاد کردیم عذرخواهی می‌کنیم و متعهد هستیم که بازاریابی خود را شفاف و روشن کنیم.»
بیزینس اینسایدر میگوید کسانی که معتقدند برنامه‌هایی مانند فیسبوک به مکالمات شما گوش می‌دهند تا تبلیغات بهتری به شما ارائه دهند، مدرکی ندارند. فیسبوک مدت‌ها پیش این موضوع را رد کرده و میگوید که این برنامه تنها با اجازه کاربر، زمانی که به میکروفون نیاز است مانند ضبط صدا یا تصویر، از این قابلیت استفاده می‌کند علاوه بر این، راه‌هایی برای غیرفعال کردن دسترسی فیسبوک و اینستاگرام به میکروفون گوشی هوشمند شما وجود دارد.
اپل در سال‌های اخیر در نرم‌افزار iOS خود تغییراتی اعمال کرده تا سازندگان برنامه را مجبور کند هنگام دسترسی یا استفاده از میکروفون یا داده‌های مکان دستگاه شما شفاف‌تر عمل کنند. هنگامی که میکروفون تلفن شما در حال استفاده است، مانند هنگام تماس تلفنی، آیفون یک نقطه نارنجی را در گوشه سمت راست بالای صفحه نمایش نشان می‌دهد. اندروید نیز نشانگر مشابهی ارائه کرده است.
نشریه گاردین بریتانیا معتقد است این تصور که تلفن همراه ما به ابزار جاسوسی اپلیکیشن‌های موجود در آن تبدیل شده، «تئوری توطئه» است. پاسخ صریح کارشناسان به این سوال که آیا تلفن همراه شما به طور دائمی شنود می‌شود؟ خیر است. شرکت‌های تبلیغاتی نیازی به گوش کردن به مکالمات شما برای اینکه همه چیز را در موردتان بدانند ندارند.
ممکن است همه جستجو‌های اینترنتی شما معطوف به اخباری درباره پستانداران آبی باشد، اما ناگهان در یک دوره زمانی با مثلا تبلیغات «درزگیر کاشی» بمباران شوید و بعد متوجه شوید همسر شما دنبال درزگیر کاشی بوده است.
نام این اتفاق، «تبلیغات رفتاری» است. در طول زمان نمایه‌ای از شما بر اساس فعالیت اینترنتی ساخته می‌شود. در این میان داده‌هایی وجود دارد که شما و همسرتان را به هم مرتبط می‌کند، مانند موقعیت جغرافیایی، یا آدرس یکسانی که در خرید‌های آنلاین ثبت کرده‌اید.
«روبرت جی ریو» کارشناس فناوری حوزه حریم خصوصی تجربه شخصی خود از یک جاسوسی هوشمند را در توییتر به اشتراک گذاشته است. او گفته «بعد از اینکه یک هفته خانه مادرش زندگی کرده تبلیغاتی درباره خمیر دندانی دریافت کرده که پدر و مادرش از آن استفاده می‌کردند در حالی که هرگز درباره آن برند در گوگل سرچ نکرده است.»
او در توضیح گفته اول از همه باید بگویم اپلیکیشن‌های شبکه‌های اجتماعی به مکالمات شما گوش نمی‌کنند و این تصور تئوری توطئه است. صادقانه بگویم آن‌ها نیاز به چنین کاری ندارند، چون اطلاعاتی که شما به آن‌ها می‌دهید به طرز باورنکردنی راه ارزان‌تر و قدرتمندتری نسبت به گوش دادن به مکالمات شماست.
به گفته ریو، اپلیکیشن‌ها صد‌ها هزار داده شما را از تلفن‌هایتان جمع‌آوری میکنند. این شامل شناسه خاص دستگاه شما، مکان جغرافیایی و اطلاعات دموگرافیک شماست. شرکت‌های جمع‌آوری داده برای جمع کردن این داده‌ها از همه جا پول می‌گیرند. اینکه چه زمانی شما از تخفیفات فروشگاه خواروبار فروشی استفاده می‌کنید؟ از کجا خرید می‌کنید؟ همه این‌ها داده‌هایی درباره رفتار خرید شماست.
این کارشناس فناوری توضیح داده که این شرکت‌های جمع‌آوری داده قادرند همه داده‌های شما را به هم ارتباط دهند، چون شما از یک ایمیل واحد، شماره تماس واحد و آدرس یکسان برای همه فعالیت‌هایتان استفاده می‌کنید. حتی زمانی که مکان جغرافیایی استفاده از یک دستگاه شما برای یک مدت زمان طولانی تغییر کند، آن‌ها متوجه می‌شوند و شروع میکنند به بازسازی شبکه افرادی که با آن‌ها در آن مکان در ارتباطید.
به گفته ریو، این همان دلیلی است که خمیردندان خانه مادر شما به فهرست تبلیغات اختصاصی شما اضافه شده است، چون تبلیغات‌چی‌ها سابقه خرید افراد نزدیک به شما را بررسی کرده و به پیشنهادهایشان اضافه میکنند. تحریریه فناوری واشنگتن پست هم سال ۲۰۲۱ به همین سوال پاسخ داده و گفته «این یک ترس قدیمی، افسانه‌ای، وحشتناک، اما نادرست است.»
در مورد تبلیغات هوشمند، واشنگتن‌پست نوشته گاهی اوقات توانایی یک شرکت برای نشان دادن آگهی که ما فقط در مورد آن فکر می‌کردیم یا صحبت کردیم، کاملاً عجیب است. اینستاگرام و مالک آن، فیسبوک، نیازی به گوش دادن به مکالمات ما ندارند تا بفهمند ما چه می‌خواهیم. دیگر شرکت‌های تبلیغاتی غول‌پیکر مانند گوگل و آمازون نیز این کار را نمی‌کنند. آن‌ها قبلاً سابقه جستجو، تعاملات درون‌برنامه‌ای، خرید‌های گذشته، نمایه‌های آنلاین و وب‌سایت‌های مورد علاقه ما را دیده‌اند و آن اطلاعات را با شرکت‌های تبلیغاتی به اشتراک می‌گذارند.
اگر واقعا معتقد باشیم که شرکت‌ها از تلفن‌های ما برای گوش دادن به تک‌تک چیز‌هایی که می‌گوییم استفاده میکنند، آیا نباید وحشت کنیم؟ تنها پاسخ معقول به تجاوز به حریم خصوصی در این مقیاس، پرتاب تلفن‌های به اقیانوس است. پاسخ این است که شرکت‌ها به مکالمات شما گوش نمی‌کنند اما از شما جاسوسی میکنند.
شرکت‌هایی مانند گوگل و فیسبوک استدلال‌های قوی برای تبلیغات هدفمند دارند. این تبلیغات به کسب و کارها کمک می‌کند تا به مخاطبان جدید بدست بیاورند. این باعث می‌شود تبلیغاتی که ناگزیر می‌بینید با علایق شما مطابقت داشته باشند.
اما تعداد زیادی از طرفداران حریم خصوصی وجود دارند که دوست ندارند اطلاعاتشان به دست کسی برسد یا شرکت‌ها بدانند دقیقا چه چیزی لازم دارند. تبلیغات هدفمند ممکن است ما را مجبور به خرج کردن پول بیشتری کند و ما را در معرض اطلاعات نادرست بیشتری قرار دهد. هر چه بیشتر زندگی ما به فضا‌های مجازی می‌رود و فناوری بیشتری وارد زندگی‌مان می‌شود، این بحث‌ها ضروری‌تر می‌شوند.
«کیسی اوپنهایم» از بنیانگذاران و مدیرعامل Disconnect، برنامه‌ای که «ردیاب‌هایی» که داده‌های شما را در برنامه‌ها و وب‌سایت‌های مختلف جمع‌آوری میکنند را مسدود می‌کند، به واشنگتن پست گفته «شرکت‌ها فقط قطعات تکه‌تکه‌شده داده‌های شما را جمع‌آوری نمی‌کنند (یک نام در اینجا و یک شماره تلفن در آنجا). آن‌ها پروفایل‌هایی از شما می‌سازند و بر اساس داده‌هایی که می‌بینند درباره شما استنباط میکنند و آن پروفایل‌ها را به شرکت‌های تبلیغاتی، سیاستمداران و حتی مجریان قانون می‌فروشند یا به اشتراک می‌گذارند.» او گفته، عجیب است که مردم گزینه «نه» گفتن به این همه اشتراک‌گذاری داده را ندارند. به‌علاوه، وقتی مرز بین زندگی واقعی و آنلاین ما مبهم‌تر می‌شود، اصطلاح «داده‌های شخصی» نیز بی‌معنی می‌شود.
با همه این احوال یک ضرب‌المثل وجود دارد که میگوید «هر وقت چیزی را مجانی گرفتی، تو خودت کالا هستی!» این ضرب‌المثل مارکتینگی در مورد شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها هم صادق است. اگر شما هیچ پولی بابت عضویت در این شبکه‌ها پرداخت نمی‌کنید باید فرض کنید اطلاعات شما در این شبکه‌ها به فروش می‌رسد. این اطلاعات می‌تواند شامل هر چیزی اعم از موارد ذکر شده یا حتی محتوای چت شما باشد.
این پیش‌فرض مقدمه حمله شش ساعته نمایندگان کنگره آمریکا به مارک زاکربرگ مدیرعامل متا، جک دورسی مدیرعامل توییتر و ساندرا پیجای مدیر اجرایی گوگل در سال ۲۰۱۸ بود. مارک زاکربرگ در پاسخ به نماینده‌ای که از او پرسید «شما چطور کسب‌وکارتان را بدون اینکه از کاربران پولی بگیرید می‌گردانید؟» خنده طعنه‌آمیزی زد و گفت «سناتور ما تبلیغات می‌گیریم.»
خنده زاکربرگ در واقع نشان داد این پاسخ حتی خودش را هم قانع نکرده است. اگرچه واتساپ (پیام‌رسان متعلق به فیس بوک) در بخش توضیحات امنیتی و حریم خصوصی خود گفته «نه ما و نه متا نمی‌توانیم محتوای پیام‌های شخصی افراد را ببینیم یا به صدای آن‌ها گوش دهیم و هر چیزی که شما به اشتراک بگذارید محفوظ می‌ماند، چون پیام‌ها به شدت حفاظت‌شده و رمزگذاری شده‌اند»، اما این ادعا به باور بسیاری از افراد غیر قابل قبول است. دلیل آن‌ها برای قبول نکردن این ادعا، حجم امپراتوری کمپانی مانند فیسبوک است که به ادعای مدیرعاملش «با تبلیغ گرفتن» نمی‌تواند به چنین ابعادی دست پیدا کند.
با این حال کارشناسان فنی معتقدند پیام‌های چت و مکالمات تلفنی افراد تجزیه و تحلیل نمی‌شود و آنچه تحت عنوان اطلاعات افراد به فروش می‌رسد، همان اطلاعات دموگرافیک، جغرافیایی، ارتباطات، شماره‌های تماس و داده‌هایی است که به طور عمومی به اشتراک گذاشته شده است.
اگر تحلیل محتوای چت و گفتگوی تلفنی صحت داشته باشد، هیچ کاری از دست کاربران به جز استفاده از وسایل ارتباطی باستانی برای تماس با یکدیگر برنمی‌آید اما برای جلوگیری از سوءاستفاده کسب و کارها از اطلاعات دموگرافیک و جغرافیایی شما، پیشنهاداتی به کاربران برای حفاظت از اطلاعات شخصی تا جای ممکن وجود دارد؛
۱) از یک مرورگر با حفاظت ردیابی استفاده کنید و یک برنامه حفاظت ردیابی (مانند Disconnect، Lockdown یا DuckDuckGo) را در دستگاه‌های تلفن همراه خود نصب کنید.
۲) در صورت امکان از حالت سرچ محرمانه استفاده کنید تا کوکی‌های ردیابی پس از جستجوی شما حذف شوند. (در Chrome دسکتاپ، روی سه نقطه عمودی در قسمت راست صفحه کلیک کنید و «New Incognito window» را انتخاب کنید. سایر مرورگر‌ها عملکرد‌های مشابهی دارند.)
۳) مجوز‌های برنامه‌هایتان را به صورت دوره‌ای مرور کنید (در آیفون، این روی بخش تنظیمات کلیک کنید و حریم خصوصی را انتخاب کنید).
۴) به مجوز مکان یابی، ردیابی، دوربین، میکروفون و مخاطبین توجه ویژه‌ای داشته باشید. همچنین به مجوز‌های رفرش پس‌زمینه (تنظیمات > جنرال > بازخوانی برنامه پس‌زمینه) نگاهی بیندازید و هر برنامه‌ای را که نمی‌خواهید، خاموش کنید. در آخر، برنامه‌هایی را که نیاز ندارید حذف کنید.
۵) هنگامی که فرم‌ها را به صورت آنلاین پر می‌کنید، از نام جعلی و آدرس ایمیل غیر مهم تان استفاده کنید، مگر اینکه برای سرویسی ثبت نام کنید که واقعاً به اطلاعات شما نیاز دارد.
۶) برای خرید‌های حساس، مانند دارو از داروخانه، از پول نقد استفاده کنید و در برنامه‌هایی که ممکن است سابقه خرید شما را ردیابی و به اشتراک بگذارند، ثبت‌نام نکنید.