رویداد۲۴ مریم سرخوش: آمارهای اختلال روان در ایران عدد مشخصی ندارد، حتی پیمایش ده‌ساله‌ای هم که اوایل دهه ۹۰ اولین بخش آن انجام شد و قرار بود ۱۰ سال بعد دوباره تکرار شود هم هنوز به سرانجام نرسیده و نتایج نهایی آن اعلام نشده است. آن زمان اعلام شد که ۲۳.۶ درصد ایرانی‌ها از این مشکل رنج می‌برند. اما در سال‌های اخیر به ویژه بعد از شیوع پاندمی کرونا، عددهای مختلفی از شیوع اختلال روان در میان ایرانی‌ها عنوان می‌شود؛ از ۳۰ درصد تا ۵۰ درصد و حتی بیشتر.
در برخی موارد هم گفته می‌شود که ۶۰ درصد ایرانی‌ها از یک نوع اختلال روان رنج می‌برند و از آن آگاه نیستند. برخی شبکه‌های مجازی هم از نبود این آمارهای مستند سوءاستفاده کرده و این اختلالات را به بخش قابل توجهی از مردم ایران نسبت می‌دهند. اما وزارت بهداشتی‌ها در جدیدترین اظهاراتشان این آمارها را رد و اعلام کرده‌اند که نتایج نهایی همان پیمایش ده‌ساله تا چند ماه دیگر به صورت رسمی اعلام می‌شود اما گزارش مقدماتی پیمایش به ۳۰ درصد هم نمی‌رسد. این در حالی است که بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت یک نفر از هر ۸ نفر در جهان از اختلال روان رنج می‌برد و ۲ اختلال افسردگی و اضطراب شایع‌ترین اختلالات روان هستند.
عوامل مختلفی بر سلامت روان افراد تاثیرگذار است، اما جدیدترین مطالعه از سوی محققان بریتانیایی اعلام می‌کند پرمخاطره‌ترین عاملی که بر سلامت افراد اثر منفی بگذارد، فشار ناشی از مشکلات مالی است. دانشمندان کالج دانشگاهی لندن (UCL) و کالج کینگز بریتانیا در این مطالعه ۶ عامل استرس‌زای رایج از جمله فشار مالی، مسایل مراقبتی، احساس ناتوانی، سوگ از دست دادن، بیماری و طلاق را مورد بررسی قرار دادند که از بین آنها فشار مالی پرخطرترین عامل برای سلامتی فرد اعلام می‌شود. به طوری که افراد با مشکل مالی، تقریباً ۶۰ درصد بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی قرار دارند.
این نکته را حامد مصلحی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت هم تایید می‌کند و به همشهری می‌گوید: «قطعا مسائل اجتماعی کشور بر سلامت روان افراد تاثیرگذار است، از مسائل شغلی تا برخوردهای روزانه افراد با یکدیگر. به طور کلی هر چیزی که باعث ایجاد تنش و اضطراب در افراد شود، می‌تواند سلامت روان را مورد تهدید قرار دهد.»
او ادامه می‌دهد: «اختلالات روان سه سطح عوامل دارند، زمینه‌ساز، آشکارساز و استمراردهنده. در هر سه سطح هم عوامل شخصی، محیطی، وراثتی، جسمی و آمادگی روانشناختی فرد موثر است. محیط پراسترس هم فردی را که آمادگی بیشتری دارد، آسیب‌پذیرتر می‌کند. به همین دلیل هر چه در جوامع مختلف، سطح استرس و فشارهای مختلف افزایش پیدا کند، انتظار داریم که بروز اختلال روان هم افزایش پیدا کند.»
مصلحی با بیان این که بیماری‌ها هم می‌توانند منجر به افزایش اختلالات در افراد شود، عنوان می‌کند: «بین ویتامین دی و افسردگی، بین دیابت و افسردگی، بین اضطراب و پرفشاری خون و... ارتباط وجود دارد. در مجموع هر عامل استرس‌زایی می‌تواند افزایش‌دهنده انواع اختلالات جسمی و روانشناختی باشد و کاهش‌دهنده سلامت.»
او تاکید می‌کند: «کار ما به عنوان وزارت بهداشت، هشدار دادن به سایر دستگاه‌ها برای کاهش و کنترل فضای محیط است و دوم پیدا کردن زودهنگام کیس‌های آسیب‌پذیر برای ارائه دادن خدمات. در این باره روانشناسان بین محیط‌های پرفشار و بروز اختلالات نقش پیشگیرانه ایفا می‌کنند.»
این مسئول درباره راهکارهایی که باعث کاهش بروز این اختلالات می‌شود، توضیح می‌دهد: «تنها راهکار افزایش دسترسی به خدمات است و این مراقبت‌ها باید در سطوح خودش ارائه شود. به این معنا که اگر در سطح اول مراقبت سلامت می‌تواند به فرد راهکار ارائه کند و در همین مقطع مشکل برطرف شود دیگر نیاز به ارجاع به مراحل بعدی نیست.»
نکته مهم این است که نباید سلامت روان را منفک در نظر بگیریم باید به همه بیماری‌ها در کنار اهمیت داده شود، چرا که مواردی وجود داشته که بیمار با تغییر در خلق و خوی مراجعه می‌کند اما بررسی‌ها در نهایت نشان می‌دهد که او مشکل گوارشی داشته است، بنابراین اهمیت به تمام ابعاد و بیماری‌ها باید در نظر گرفته شود. به همین دلیل است که سطح‌بندی این حوزه در نظر گرفته می‌شود و این اتفاق در مراکز سراج (سلامت روان جامعه نگر) در حال انجام است.
مصحلی با بیان این مطلب از ارائه کلیه خدمات روانشناختی در PHC (مراقبت‌های بهداشتی اولیه)، بیمارستان‌ها و مراکز سراج خبر می‌دهد و می‌گوید: «سراج حلقه مفقوده این حوزه بود که ما در حال تکمیل آن هستیم. در این مراکز مراقبت مشارکتی صورت می‌گیرد، یعنی پزشک، روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی و مردم به صورت مشارکتی با هم در نظر گرفته می‌شوند. زمانی که درباره یک کیس اختلال روان این همکاری چند جانبه شکل می‌گیرد، می‌توان امیدوار بود که مشکل فرد چه جسمی باشد و چه روان برطرف خواهد شد.»
به گفته این مسئول در حال حاضر ۱۰ غربالگری در شبکه بهداشت وزارت بهداشت در حال انجام است: «در این غربالگری ما اختلالات را در مرحله اول بررسی می‌کنیم و در صورت وجود اختلال به سطح تخصصی ارجاع می‌شود. اما پیش از ارجاع آن میزان که خودمان درون شبکه بتوانیم مداخله کنیم، اقدامات لازم را انجام می‌دهیم و این در حالی است که در گذشته اولین مرحله مراجعه به سطح تخصصی بود.»
کلیه خدمات ارائه شده در سراج دولتی و رایگان است و این نگرانی وجود دارد که محدودیت پذیرش برای افراد نیازمند در این حوزه ایجاد شود. مصلحی در این باره بیان می‌کند: «سراج الگو گرفته از کشورهای پیشرفته برای خدمات روان است. در این کشورها حتی زمانی که فرد از بیمارستان ترخیص می‌شود نیاز به خدمات روان جامع‌نگر دارد. در این باره ما هم باید این اتفاق را در کشور ایجاد می‌کردیم و برای افزایش دسترسی این خدمات به صورت دولتی ارائه می‌شود. البته که ظرفیت ارائه خدمات به صورت خصوصی هم وجود دارد اما فعلا دولت در این باره پیشگام شده و به صورت کاملا رایگان این خدمات را ارائه می‌کند.»
مدیرکل دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت درباره این که آیا مراکز موجود پاسخگوی جمعیت کشور است، بیان می‌کند: «نیاز کلی کشور باید برآورد شود. اما در حال حاضر هر مرکز سراج قادر به ارائه خدمات به ۳۰۰ هزار کد ملی است و ۲۳ مرکز فعال هستند. در دنیا هم تکلیف کشورها در خصوص سلامت روان افزایش دسترسی به خدمات تخصصی این حوزه است و ما هم تلاش می‌کنیم این عدد مراکز به زودی ۴ برابر شوند.»
به گفته این مسئول در حال حاضر ۳۳۰۰ روانشناس در شبکه بهداشت وزارت بهداشت خدمات روان‌درمانی ارائه می‌کنند و این عدد در سال گذشته ۲ هزار نفر بوده است.