رویداد۲۴ نازآفرین جمشیدی: آیا انتخاب غذاهای مناسب می تواند شانس بچه‌دار شدن‌تان را افزایش دهد؟ حقایق را در این باره بدانید.
یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث در اتاق‌های گفتگوی آنلاین درباره مسائل مربوط به باروری این است که چه چیزهایی بخوریم تا احتمال باردار شدن افزایش پیدا کند. علاوه بر مکمل‌های زیادی که به عنوان تقویت‌کننده باروری شناخته می‌شوند، مجموعه‌ای از مواد غذایی نیز وجود دارند که می‌توانند به بارداری کمک کنند.
در میان تمام افسانه‌ها و کالاهایی که درباره باروری وجود دارند، به‌راستی چه شواهدی وجود دارد که نشان دهد برخی غذاهای خاص توانایی باروری در زنان و مردان را افزایش داده و به شکل‌گیری نطفه کمک می‌کنند؟
برای آغاز باید بدانیم که وقتی صحبت از بارداری سالم و نطفه به میان می‌آید، برخی مواد غذایی خاص همچون فولیک اسید تاثیری شگرف دارد. مصرف این ماده در دوران پیش از بارداری و در ایام بارداری از بروز آنانسفالی که در واقع نوعی اختلال مغزی و شکل‌گیری ناقص مغز نوزاد است و همچنین بیرون‌زدگی نخاع (اسپینا بیفیدا) در نوزادان جلوگیری می‌کند.
از آنجا که این اختلالات اغلب در اوایل بارداری و پیش از آن که فرد متوجه بارداری خود شده باشد به وجود می‌آیند، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده توصیه می‌کنند که همه زنان در سنین باروری روزانه ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک مصرف کنند. از آنجا که بسیاری از بارداری‌ها بدون برنامه قبلی به وقوع می‌پیوندند، مصرف غذاهای رایج مورد استفاده همچون غلات صبحانه که با این ترکیب غنی شده‌اند می‌توانند گامی موثر در پیشگیری از بروز این بیماری‌ها باشند. تخمین زده می‌شود که در سال ۲۰۱۹، برنامه‌های غنی‌سازی مواد غذایی از بروز ۲۲درصد از موارد احتمالی آنانسفالی و بیرون‌زدگی نخاع در نوزادان سرتاسر جهان پیشگیری کرده باشد.
به گزارش رویداد۲۴ اسید فولیک می‌تواند یک مزیت دیگر هم داشته باشد: این احتمال وجود دارد که مصرف این ماده به عنوان مکمل غذایی توسط زنانی که قصد بارداری دارند شانس باردار شدن آنان را افزایش دهد، با این حال برای تصدیق این موضوع لازم است تا آزمایش‌های بیشتری صورت گیرد.
سایر غذاها و مکمل‌ها چطور؟ آیا رژیمی تحت عنوان «رژیم باروری» وجود دارد که احتمال بارداری را به بیشترین اندازه ممکن برساند؟
برای پاسخ به این پرسش شاید بهتر باشد به سراغ علل اصلی ناباروری برویم. در ایالات متحده، ۱۵% از زوجین پس از یک سال رابطه جنسی بدون وسایل پیشگیری همچنان موفق به بارداری نمی‌شوند. دلایل احتمالی زیادی برای این امر وجود دارد. در مورد زنان این احتمال وجود دارد که تخمدان‌ها قادر به تولید تخمک سالم نیستند یا در انتقال تخمک از تخمدان‌ها به رحم مشکلی وجود دارد، مثلا لوله‌های رحمی مسدود هستند. حتی اگر تخمک بتواند این مسیر را با موفقیت بپیماید، همچنان این احتمال وجود دارد که نتواند خود را به جداره داخلی رحم بچسباند و یا پس از چسبیدن به جداره داخلی رحم زنده نماند.
در مورد مردان، باکیفیت بودن اسپرم‌ها برای باروری امری ضروری است. این کیفیت شامل توانمندی حرکتی اسپرم‌ها (جابجایی‌پذیری)، شکل و اندازه آنها (پیکربندی)، و تعداد سلول موجود در یک نمونه اسپرم (تعداد اسپرم) است. عوامل متعددی می‌توانند کیفیت اسپرم را کاهش دهند (می‌توانید به گزارش بی‌بی‌سی فیوچر درباره کاهش کیفیت اسپرم مراجعه کنید). حتی این احتمال وجود دارد که پس از آزمایش‌ها دلیل ناباروری مردان مشخص نشود. در حال حاضر برای ۱۵درصد از گزارش‌های ناباروی مردان توضیح مشخصی وجود ندارد.
گرچه افزودن یک گزینه غذایی مشخص یا یک مکمل غذایی می‌تواند در کوتاه مدت درمانی سریع برای هر یک از این مشکلات باشد، اما متخصصان بر این عقیده‌اند که رژیم غذایی می‌تواند نقشی سازنده در فرآیند باروری و اتفاقات پس از آن داشته باشد.
به‌طور خاص در این میان داشتن تغذیه مناسب اهمیت بسزایی دارد. سوء تغذیه می‌تواند عواقبی جدی برای سلامت والدین به همراه داشته باشد.
مهم ترین یافته‌ها در این‌باره از مطالعه‌ای که درباره کودکان زاده شده در دوره‌ای که به آن «زمستان بدون غذای هلند» گفته می‌شود، استخراج شده است. در سال ۱۹۴۴ قحطی هشت ماهه‌ای در هلند به وقوع پیوست که دلیل آن جلوگیری دولت نازی از رساندن مواد غذایی به بخش‌های تحت اشغال سرزمین هلند بود. مادرانی که در آن دوره باردار بودند، تنها ۴۰۰ کالری در روز دریافت می‌کردند که در قیاس با میزان کالری لازم برای یک بارداری سالم، مقدار ناچیزی به شمار می‌آمد. کودکانی که نطفه‌شان در این دوره بسته شد، دچار مجموعه ای از مشکلات سلامتی شدند. این کودکان نسبت به کودکانی که در دوره قبل و بعد از آنها متولد شده بودند لاغرتر، قدشان کوتاه‌تر و سرهایشان کوچک‌تر بود. زمانی که این کودکان بزرگ شدند هم میزان بروز چاقی، دیابت و اسکیزوفرنی در آنها بالاتر از دیگران بود و آنها کمتر از سایر افراد عمر می‌کردند.
حتا کسانی که به غذای کافی دسترسی دارند هم باید نسبت مشخصی از مواد غذایی مورد نیاز را دریافت کنند. گرچه بیشتر اوقات راجع به مواد غذایی مفید جهت باروری زنان صحبت به میان می‌آید، آگاهی از نقش تغذیه بر توان بارورسازی آقایان روندی رو به رشد داشته است.
یافته‌های مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۵ بر روی زوج‌های تحت درمان لقاح مصنوعی انجام شد، نشان می‌دهد که خوردن گوشت و به ویژه نوع گوشت مصرفی در آقایان بر میزان توفیق لقاح مصنوعی تاثیری مثبت دارد. مصرف بیشتر گوشت ماکیان اثری مثبت بر نرخ بارورسازی داشت، حال آنکه مصرف گوشت‌های فرآوری شده (همچون بیکن و سوسیس) بر نرخ بارورسازی تاثیر منفی می‌گذاشت. احتمال موفقیت مردانی که کمترین میزان مصرف گوشت‌های فرآوری شده را داشتند (به‌طور میانگین کمتر از ۱.۵ وعده در هفته) در بارور کردن همسران شان ۸۲ درصد بود، در حالی که گروه دیگری از مردان که بیشترین مقدار گوشت‌های فرآوری شده را مصرف می‌کردند (به طور میانگین ۴.۳ وعده در هفته) تنها ۵۴ درصد شانس بارورسازی داشتند.
حتا پس از لقاح نیز ممکن است رژیم غذایی پدر به طور غیرمستقیم بر سلامت کودکی که در هنوز به دنیا نیامده است، تاثیر بگذارد.
مطالعه‌ای که ازسوی گروهی از پژوهش‌گران دانشگاه کوئینزلند استرالیا انجام شد، نشان می‌دهد رژیم غذایی پدران تاثیری ماندگار بر سلامت کودکانشان که هنوز در مرحله جنینی هستند، می‌گذارد. این گروه تحقیقاتی، اطلاعات مربوط به حدود ۲۰۰ زوج را که در بزرگترین زایشگاه استرالیا یعنی بیمارستان مادران مِیتر تحت مراقبت‌های دوران بارداری بودند، بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که آن چه مردان در دوران بارداری همسرانشان می‌خوردند، به شدت بر انتخاب‌های غذایی همسرانشان تاثیر می‌گذارد و در نهایت تاثیر رژیم غذایی آنان به جنین در حال رشد می‌رسد. مطالعات دیگر نشان می‌دهند که وزن پدر می‌تواند تاثیری بین‌نسلی داشته باشد و بر وزن کودک اثر بگذارد.
شلی ویلکینسون، متخصص تغذیه‌ای است که از جمله نویسندگان این پژوهش در دانشگاه کوئینزلند بوده و اکنون در یک کلینیک خصوصی در استرالیا به نام لایف استایل ماترنیتی کار می‌کند که به‌طور تخصصی در حوزه حمایت‌های مربوط به باروری فعالیت می‌کند. او می‌گوید «سلامت و تغذیه مردان در امر باروری نادیده گرفته شده است، حال آنکه چنین مسائلی می‌تواند تا دو نسل بعد و بر سلامت نوه‌های آنان نیز تاثیر بگذارد.»
او همچنین بر اهمیت همراهی هر دوی زوجین در مواجهه با تغییرات تاکید می‌کند. «اگر یکی از زوجین خود را مقید به پیروی از دستورالعمل‌های بخصوص غذایی کند، احتمال بیشتری وجود دارد که زوج او نیز این دستورالعمل‌ها را رعایت کند. ما باید به همان اندازه که از زنان در ایجاد تغییرات مفید حمایت می‌کنیم، از مردان نیز در ایجاد این تغییرات حمایت کنیم، در غیر این صورت نیمی از مبارزه برای تحقق این تغییرات محکوم به شکست خواهد بود.»
افزودن میزان چربی در رژیم غذایی یک زوج یکی از این تغییرات مفید است، به این شرط که چربی دریافتی چربی مفیدی باشد. چربی‌های مفید را می توان در مغزها، دانه‌ها، ماهی سالمون، آووکادو و روغن زیتون پیدا کرد. اما اسیدهای چرب ترانس که ممکن است طبیعی یا مصنوعی بوده و برای مثال در مارگارین، پیراشکی، غذاهای سرخ کرده و سایر غذاهای فرآوری شده دیده می‌شوند، خطر ناباروی را افزایش می‌دهند.
رژیم غذایی مملو از سبزیجات نیز می‌تواند سودمند باشد. محققان مدرسه سلامت عمومی هاروارد در دوره‌ای هشت ساله رژیم غذایی هجده هزار و ۵۵۵ زن را که قصد بارداری داشته و یا باردار شده بودند را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که مصرف پروتئین‌های گیاهی همچون حبوبات به جای پروتئین‌های حیوانی همچون گوشت قرمز خطر ناباروری ناشی از مشکلات مربوط به تخمک گذاری را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد.
پژوهش‌گرانی که در سال ۲۰۲۱ وظیفه بازنگری نتایج تحقیقی درباره احتمال وجود ارتباط میان رژیم غذایی و باروری زنان را به عهده داشتند، به این جمع‌بندی رسیدند که گرچه بیشتر پیشنهادهای آنان بر بر رژیم غذایی زنان متمرکز بود، با این حال «بدون شک رژیم غذایی و الگوهای تغذیه‌ای هم در باروری زنان و هم در بارورسازی مردان اهمیت بسزایی دارد.»
پژوهش‌گران راهنمایی کلی از تاثیرات تک‌تک ترکیبات غذایی و غذاهایی که منبع مناسبی برای این مواد به شمار می‌آیند، ارائه کردند. همچنین آنان بر اهمیت حضور یک متخصص تغذیه بالینی برای حمایت از زوج‌هایی که قصد بچه‌دار شدن دارند، تاکید کردند. به‌طور کلی پیشنهادهای غذایی محققان را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد: مصرف سبزیجات، میوه، نان و پاستای تهیه شده از آرد کامل (برای تامین کربوهیدرات)، چربی‌های مفید همچون ماهی‌های روغنی (برای تامین چربی) و حبوبات، تخم مرغ، و گوشت بدون چربی (برای تامین پروتئین). آنها همچنین به ترکیبی اشاره کردند که ممکن است از آن غافل شویم: یُد. این ترکیب به رشد جنین و همچنین کارکرد تیروئید مادر باردار کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: راه‌کارهایی برای لاغرشدن پس از زایمان
درباره الکل تنها یک توصیه مشخص وجود دارد. نظر مرکز تشخیص بیماری‌های عمومی انگلستان این است که: «هیچ مقدار بدون مخاطره‌ای برای مصرف الکل در حین بارداری یا ایامی که قصد باردار شدن دارید، وجود ندارد.» این توصیه در مورد تمامی نوشیدنی های الکلی از قبیل انواع شراب و آبجو صدق می‌کند. توصیه شده که «به‌طور کلی از نوشیدن الکل اجتناب کنید.»
اگر در مورد رژیم غذایی خود و تاثیر آن بر باروری‌تان نگرانی و یا پرسشی دارید، بهترین گام دریافت مشاوره از کارشناسان سلامت است. و اگرچه به نظر می‌رسد برخی غذاها نقش مثبتی در فرآیند باروری دارند، مهم است که اهمیت آنها را بیش از حد بزرگ نکنید. ناباروری و علل آن مقوله‌های پیجیده‌ای هستند. نگرانی در مورد رژیم غذایی می‌تواند عامل بروز استرس غیرضروری و احساس گناه و شرم شود. می‌توان به افرادی که در تلاش برای باردار شدن هستند، اطمینان داد که در بیشتر موارد دلیل بروز این مشکل رفتارهای آنان و یا اهمال‌شان در مصرف یک ماده غذایی خاص نبوده است.
ویلکینسون می‌گوید افرادی که مشکل بارداری دارند، اغلب به دنبال یک ماده غذایی خاص می‌گردند که مشکل‌شان را حل کند، با این حال بهتر هست رویکرد آنها معطوف به داشتن الگوی غذایی سالم باشد. «در اتاق‌های گفتگوی آنلاین درباره مسائل باروری صحبت‌های زیادی راجع به اینکه آناناس غذایی جادویی برای باردار شدن است می‌شنویم. با این حال، هیچ ماده غذایی یا مکملی وجود ندارد که چنین اثری داشته باشد.»