رویداد۲۴ زمان چندان زیادی نمی‌گذرد از وقتی که حمام‌های اختصاصی فقط در خانه اعیان و اشراف پیدا می‌شد و مردم طبقات پایین‌تر، برای شستن سروتن‌شان با بقچه‌ای زیر بغل راهی گرمابه‌ها می‌شدند؛ فضاهایی عمومی که اکثرا وقفی بودند و کارکردی بیشتر از حمام داشتند. حالا از آن حمام‌ها -که با حفظ سمت، محلی بودند برای معاشرت و مبادله اخبار- چیزی جز خاطره باقی نمانده‌است. یکی از بهترین نمونه‌های به‌جامانده از گرمابه‌های عمومی، حمام گلهداری بندرعباس است که این‌روزها در نقش موزه، بازدیدکنندگانش را به شنیدن قصه‌های قدیمی دعوت می‌کند. در مقاله‌ای که پیش‌روی شماست، حمام گله داری را تمام‌وکمال معرفی کرده‌ایم؛ تاریخچه، معماری، آدرس و کاربری امروزی حمام به‌عنوان موزه مردم‌شناسی.
در بندرعباس، آثار و ابنیه تاریخی، به‌ندرت یافت می‌شود؛ چندتایی مسجد، آب‌انبار، قلعه و عمارت و دو حمام که یکی به ویرانه تبدیل شده‌است و دیگری، به موزه. حمام «گپ» که از دوره قاجار تا حدود دهه 50 پابرجا بود، همان گرمابه‌ای که بخت یارش نبود و نابود شد. حمام گلهداری که تقریبا هم‌سن‌وسال «گپ» به‌شمار می‌رود، اما این فرصت را پیدا کرد که سرپا بماند تا گوشهای از تاریخ و فرهنگ بندرعباس روایت کند. حمام گله داری، معروف به حمام شاه‌عباسی، تا حدود دهه 40 همچنان چراغش روشن بود. آب لوله‌کشی که وارد خانه‌ها شد، حمام گله داری مثل بقیه گرمابه‌ها از دور خارج شد و تا حدود 30سال بعد متروکه ماند. سال‌های اولیه دهه 70، به‌همت سازمان میراث فرهنگی، مرمت و بار دیگر پذیرای عموم مردم شد.
پیش‌تر توضیح دادیم که قدمت حمام گله داری به دوره قاجار برمی‌گردد. حالا سرکی در تاریخ می‌کشیم تا با تاریخچه این حمام و وجه تسمیه‌اش بیشتر آشنا شویم. در دوره‌ای که درباره‌اش حرف می‌زنیم، «گلهداری»ها از ثروتمندترین ساکنان بندر بودند؛ خاندانی سرشناس و صاحب کشتی‌ها، املاک و گله‌های فراوان که دستی هم در کارهای عام‌المنفعه داشتند. شیخ احمد گلهداری، مشهور به رئیس‌التجار که در دهه 30 پایش به مجلس باز شد، یکی از اعضای دست‌به‌خیرِ این خاندان بود. حمام و مسجد گلهداری به‌همت شیخ احمد، تأسیس و وقف عام شد.
برای تماشای میراث ماندگار خاندان گلهداری، می‌توانید با قطار، راهی بندرعباس شوید. حمامی که از عصر قاجار تا امروز سرپا مانده، چشم‌انتظار ملاقات شماست. روی لینک https://utravs.com/train/Tehran-to-BandarAbbas کلیک و بلیط قطار تهران بندرعباس را تهیه کنید.
در معماری ایران قدیم، ترجیح با مصالح بوم‌آورد بوده‌است؛ یعنی مصالح بومی منطقه که به‌راحتی و با هزینه کم دردسترس بوده‌اند و به‌دلیل هم‌خوانی با محیط پیرامون، با طبیعت سازگاری داشته‌اند. این زیرکی در معماری حمام گلهداری هم به چشم می‌خورد. در ساخت بنا، از ساروج، سنگ اسفنجی و گچ دست‌کوب موجود در محیط استفاده شده که تحمل بنا را دربرابر نم و رطوبت بالا می‌برده‌است.
علاوه‌بر مصالح، ساختمان سازه هم طوری طراحی شده‌است که تا حد امکان بهینه باشد؛ حوضچه هشت‌ضلعی وسط رختکن، فضایی بوده‌است برای تنظیم دمای بدن. مردم پیش از ورود به خزینه، پا در حوضچه فرومی‌برده‌اند تا برای گرمای آب آماده شوند و شوک ناگهانی بهشان وارد نشود. حفره‌های تعبیه‌شده در سقف هم درحکم تهویه هوا و نورگیر بوده‌اند که متناسب با فصل، باز و بسته می‌شدند تا نور و دمای محیط داخلی حمام تنظیم شود.
حمام گلهداری که روزگاری محلی بوده‌است برای گپ‌وگفت، معاشرت و حتی پذیرایی از مهمان‌های خاص، حالا موزه مردم شناسی استان هرمزگان و از محبوب‌ترین جاهای دیدنی بندرعباس است. بعد از مرمتی که در سال 1370 روی حمام گله داری انجام شد، مجسمه‌های مومی، ابزار و ادوات شست‌وشو و تابلوهای راهنما به آن اضافه شدند و عنوان موزه مردم‌شناسی رسما به این حمام اطلاق شد.
اگر سن‌تان به تن به آب زدن در گرمابه قد نمی‌دهد، در حمام گلهداری با فضاهایی مواجه می‌شوید که احتمالا وصفش را از بزرگ‌ترها شنیده‌اید؛ رختکن، میان‌در، خزینه، گرم‌خانه و خاص‌نشین. آتش‌دان و دیگ و انبار سوخت هم بخش‌هایی از حمام‌اند که در زمان رونقش، نقش سیستم گرمایشی را برعهده داشته‌اند. نوع پوشش مردم در عصر قاجار و بعد از آن تا زمان حیات حمام، به‌علاوه آداب و مناسک خاص شست‌وشو دیدنی‌های دیگری است که در حمام گلهداری با آن‌ها آشنا خواهیدشد.
برای قدم زدن در بندرعباسِ عصر قاجار، قبل از هر چیز باید بدانید حمام گلهداری کجاست. در جنوب بندر، وارد محله «قلعه‌شاهی» یا «اوزی‌ها» شوید. در بولوار طالقانی، نزدیک ساحل، به سازه‌ای خشتی با چند گنبد بزرگ و کوچک می‌رسید. حمام گلهداری، درست همین‌جاست! ساعت بازدید از این حمام-موزه، هر روز هفته 9:30 صبح تا 17:30 بعدازظهر است اما پیشنهاد می‌کنیم قبل از حرکت، با شماره 07633687194 تماس بگیرید تا از باز بودن حمام گلهداری مطمئن شوید.
حالا که تا این‌جا آمده‌اید، در حوالی حمام گلهداری، دیدنی‌های دیگری برای تماشا هست که نباید ازدست‌شان بدهید:
فاصله تا حمام گلهداری: حدود 5دقیقه با ماشین
فاصله تا حمام گلهداری: حدود 10دقیقه با ماشین
فاصله تا حمام گلهداری: حدود 8دقیقه با ماشین
فاصله تا حمام گلهداری: حدود 10دقیقه با ماشین
سخن پایانی
حمام گلهداری بندرعباس، گرمابه‌ای عمومی است که قدمتش به دوران قاجار برمی‌گردد. این حمام که به‌همت فرد نیکوکاری به‌نام «شیخ احمد گلهداری»، تأسیس و وقف شده، حالا به موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری داده‌است. مسافران بندرعباس، بازدید از این حمام-موزه پرماجرا را ازدست نمی‌دهند. شما هم می‌توانید با خرید بلیط بندرعباس از وب‌سایت یوتراوز، خودتان را به یک گشت‌وگذار فراموش‌نشدنی در این حمام قاجاری مهمان کنید.