ایران و جمهوری آذربایجان؛ چشم انداز روشن گسترش روابط

رویداد۲۴-جمهوری آذربایجان ازهمسایگان شمالی ایران است که همجواری جغرافیایی، پیوندهای تاریخی، فرهنگی وعقیدتی با مردم ایران دارد واین عوامل فرصت‌های اقتصادی فراوانی پیش روی ایران و جمهوری آذربایجان قرار داده است که با برنامه‌ ریزی و اقدام می‌ توان از آن‌ها بهره برد.

 مردم آذربایجان با وجود اینکه سالهای زیادی تحت سلطه شوروی سابق بوده اند؛ اما از عقاید و سنت های آذری خود دست برنداشته وپس از فروپاشی شوروی سابق به تقویت فرهنگ وعقاید خود پرداختند وبا وجود تلاش های رژیم صهیونیستی، اشتیاق مردم جمهوری آذربایجان برای پیوند با ایران اسلامی شتاب بیشتری یافته است.
جمهوری آذربایجان با دارا بودن ویژگی‌هایی از قبیل تجانس قومی و فرهنگی با شمال غرب ایران به عنوان همسایه‌ای مهم شناخته می‌شود. داشتن دین و مذهب مشترک ظرفیت فراوانی را برای نزدیکی روابط دو کشور ایجاد می‌کند.

پیشینه تاریخی و اشتراکات قومی دو ملت و روابط خانوادگی و عاطفی بین مردم جمهوری آذربایجان با ساکنان مناطق مرزی ایران و روابط اقتصادی و ارتباطات و اشتراکات عمیق فرهنگی و وجود آیین‌های مشترکی همچون جشن نوروز باستانی، مراسم چهارشنبه آخرسال، سفره هفت ‌سین و وجود هزاران واژه پارسی در زبان و ادبیات آذربایجانی در برابر واژگان پر شمار ترکی در ادبیات ایرانی و عناصر دیگر فرهنگ ایران زمین که در بین مردم آذربایجان گرامی داشته می‌شود.

جمهوری آذربایجان، بزرگترین کشور منطقه قفقاز است

این کشور در گذرگاه اروپا و آسیای شمال غربی و در کنار دریای خزر قرار دارد؛ این کشور در 1918 تأسیس شد، در 1920 به اتحاد شوروی ضمیمه شد و در 1991 استقلال خود را بازیافت.
نوع حکومت جمهوری آذربایجان، جمهوری پارلمانی چند حزبی با یک مجلس قانون ‌گذاری است.
95 درصد جمعیت جمهوری آذربایجان مسلمان هستند؛ که از این میان 85 درصد شیعه و 15 درصد سنی هستند.
زبان رسمی کشور، ترکی آذربایجانی است؛ اما زبان‌های روسی، ارمنی، لزگی، کردی، تالشی تاتی و فارسی نیز در این کشور استفاده می شود. واحد پول این کشور منات است .

جمهوری آذربایجان در مقایسه با جمهوری های تازه استقلال یافته اطراف خود در اثر بهره‌برداری از منابع نفتی که در حدود 7 میلیارد بشکه برآورد می شود و حدود یک درصد از ذخایر اثبات شده جهان است، در حال حاضر در منطقه یک صادرکننده محصولات گازی محسوب می‌شود.
عضویت ایران وآذربایجان در سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری اسلامی وسازمان سازمان همکاری اقتصادی (اکو) نیز شاخص مهمی است که دو کشور را به هم پیوند می دهد.
در دوران حیدر علی‌اف رییس جمهوری فقید آذربایجان ایران کمک بسیاری به این کشور برای ورود به سازمان اکو و سازمان همکاری اسلامی کرد.

مبادلات تجاری ایران و جمهوری آذربایجان

در روابط ایران و جمهوری آذربایجان از بدو استقلال تا به امروز ، همواره جنبه های اقتصادی دارای اهمیت ویژه ی بوده است.
تاکنون چندین موافقت ‌نامه و تفاهم‌ نامه برای تسهیل تجارت بین دو کشور امضا شده است که از آن جمله می‌توان به موافقت ‌نامه بازرگانی، موافقت ‌نامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری، موافقت ‌نامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، موافقت ‌نامه تجاری دریایی، موافقت ‌نامه گمرکی، موافقت‌نامه حمل‌ ونقل زمینی، موافقت ‌نامه حمل‌ ونقل هوایی و موافقت ‌نامه کنسولی اشاره کرد.

همکاری بین دو کشور در زمینه های مختلفی از جمله : انرژی ( نفت، گاز ،انرژی الکترونیکی، انرژی های جایگزین و تجدید پذیر) راه وترابری ( حمل ونقل جاده ای ، راه سازی وساخت پل ، راه آهن ، حمل ونقل هوایی ودریایی) ، ارتباطات و فناوری های پیشرفته، صنعت کشاورزی، علمی- آموزشی بهداشت و سلامت وگردشگری می باشد.
بررسی آمار و ارقام مبادلاتی تجاری طی 14سال گذشته ( 1380 تا 1394) با جمهوری آذربایجان در چهار نقطه مرزی شامل: آستارا، بیله سوار، جلفا و صنم بلاغی پلدشت نشان می‌دهد که تراز تجاری به نفع ایران بوده ، که این امر ناشی از حجم و ارزش بالاتر صادرات ایران به جمهوری آذربایجان است.

آمارها نشانگر ثابت بودن روند مبادلات تجاری میان دو کشور در طی سالهای 1380 تا 1389 می باشد با این حال، صادرات ‌ایران‌ به جمهوری آذربایجان از سال 1389 از رشد مناسب و پایداری برخوردار بوده است. بطوریکه در سال 1391 -برای نخستین بار در یک دهه گذشته- صادرات ‌ایران به بیش از پانصد میلیون دلار بالغ شده است . این میزان در سال 1393 به بیش از 480 میلیون دلار رسید.

انواع سیمان ، کلینکر و سیب زمینی عمده‌ ترین کالای صادراتی ایرانی به آذربایجان بوده است؛ جایگاه بعدی به بوتان ، قیرنفت، میله های آهنی یا فولادی اختصاص دارد.
اسکلت وقطعات آن، گرانیت ، وان، دوش و دستشوئی از مواد پلاستیکی ، خرمای مضافتی تازه یا خشک شده، ورق شیشه ای غیرمذکور، سایر مصنوعات پلاستیکی، پلی اتیلن، گریدفیلم و لوازم آشپزخانه عمده کالاهای صادراتی ایران به بازار آذربایجان بوده است.

در کنار صادرات کالاهای غیر نفتی به جمهوری آذربایجان، تجارت چمدانی نیز بین دو کشور توسط مرزنشینان انجام می شود که سهم اندکی از ارزش کل صادرات ایران را به جمهوری آذربایجان به خود اختصاص می دهد.
بر اساس آمارهای موجود، طی سال 1393 ، گمرک آستارا با 25.3 میلیون دلار صادرات در رتبه نخست، گمرک بیله سوار با 12.3 میلیون دلار در رتبه دوم و گمرک جلفا با حدود 6 میلیون دلار صادرات در رتبه ششم قرار داشته اند.
در مدت مذکور ارزش واردات ایران از جمهوری آذربایجان نیز 22.2 میلیون دلار بود.
تراز تجاری ایران با جمهوری آذربایجان در سال‌های گذشته به نفع ایران بود که این امر ناشی از حجم و ارزش بالاتر صادرات ایران به جمهوری آذربایجان است؛ در سال 1394 تراز تجاری ایران با جمهوری آذربایجان به میزان 500 میلیون دلار به نفع ایران مثبت بوده است.

در پنج ماهه نخست سال1395 ، ایران 282 میلیون دلار صادرات به این کشور داشت ، که از نظر ارزشی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 154 درصد و از نظر نظر وزنی نیز 189 درصد افزایش داشته است.
در این مدت 737 هزار تن کالا به جمهوری آذربایجان صادر شده است.
458 شرکت سرمایه گذاری ایرانی در سال 2015 در جمهوری آذربایجان به ثبت رسیده اند وفعالیت می کنند.

در حال حاضر 9 کارگروه بین دو کشور فعال می باشد که عبارتند از:
-کارگروه همکاری در زمینه بنادر ودریانوردی
-کار گروه وسایل نقلیه
-کارگروه همکاری در زمینه سرمایه گذاری میان انجمن تشویق سرمایه گذاری وصادرات در اذربایجان (AZPROMO) و سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی جمهوری اسلامی ایران ( OIETAI)
-کارگروه امور انرژی جایگزین وتجدید پذیر
-کارگروه امور کشاورزی
-کارگروه پروژه راه اهن شمال –جنوب
-کمیته توسعه همکاری در زمینه بانکی
-کارگروه تنظیم رودخانه های مرزی، مستحکم سازی و بازگرداندن رودخانه ها به مجرای خود
-کارگروه امور ابیاری

در سه سال اخیر روسای جمهور دو کشور هفت بار و در 9 ماه اخیر سه بار با یکدیگر ملاقات کرده اند؛ سال 2016 میلادی آغاز مرحله جدیدی از روابط بین جمهوری آذربایجان و ایران است. وروسای جمهوری دو کشور در 9 ماه اخیر سه بار با یکدیگر دیدار رسمی داشته اند.
در سفر الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان 11 سند همکاری با هدف توسعه و شتاب بخشیدن به سطح همکاری دو کشور در زمینه های مختلف اقتصادی ، انرژی ، بهداشتی ، کار و تامین اجتماعی ، سرمایه گذاری، بخش خصوصی ، گمرگ ، همکاری در زمینه ساخت نیروگاه برق آبی به امضا رسید. و دو کشور از ابتدای سال جاری تلاش های خود را جهت عملی کردن توافق های حاصله میان دو کشور ادامه دادند و در این راستا کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی دو کشور بسیار فعال بود .
در حال حاضر 127 سند (بیش از 40 سند در بخش اقتصادی) به امضا رسیده و21 سند در حال بررسی می باشد.
قرار است اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور در زمینه های اقتصادی تجاری بشر دوستانه در ششم وهفتم دی 95 در باکو برگزار شود. اجلاس پیشین کمیسیون مشترک دو کشور در 30 آذر و اول دی 94 در تهران برگزار شده بود.

چشم انداز روابط دوجانبه

قفقاز به دلیل موقعیت و ویژگی‌های خاص خود همواره منطقه ای مهم و استراتژیک تلقی می شود. پس از فروپاشی شوروی سابق و ظهور سه کشور مستقل در قفقاز، بر اهمیت این منطقه افزوده شده است. این منطقه به دلیل عقبه فرهنگی و تمدنی و عمق استراتژیک ایران بسیار حائز اهمیت است.
مناسبات ایران با جمهوری آذربایجان در طول دوره شکل گیری و اعلام موجودیت این کشور همواره مورد توجه ایران بوده است. تمامی دولتهای بر سر کار آمده در تهران در این سال‌ها به ارتقای سطح مناسبات با این کشور همسایه و هم‌مذهب اهتمام ویژه داشته اند.

در حال حاضر روابط ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای منطقه قفقاز جنوبی در سطح بهتری نسبت به هشت سال اخیر قرار دارد. به ‌طوری که در سه ‌سال اخیر هفت دیدار دو جانبه میان روسای جمهوری و وزرای دو کشور برای گسترش سطح روابط انجام گرفته است، که از ثمرات آن می‌ توان به قراردادهای مشارکت برای تأسیس کارخانه خودروسازی، تولید دارو و قراردادهای حوزه‌های نفت، گاز، برق و راه‌آهن اشاره کرد.
با این حال همچنان ظرفیت‌های پنهان فراوانی در روابط دو کشور وجود دارد که می ‌تواند مورد توجه قرارگرفته و منجر به تأمین منافع ملی ایران گردد.

پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، بهبود روابط با همسایگان به عنوان یکی از اهداف مهم دستگاه دیپلماسی در دستور کار قرار گرفت و در نتیجه ایران به مرکز توجه کشورهای مختلف خصوصاً همسایگان بدل شد. از آنجا که کارگزاران و دیپلمات‌ها، نقشی ویژه در دیپلماسی و روابط کشورها دارند، بدون تردید انتخاب دقیق سفرا می ‌تواند منافع زیادی را برای کشور داشته باشد.
با توجه به اهمیت زبان در دیپلماسی و ایفای نقش دیپلمات‌ها و اهمیت تکلم به زبان کشور مقصد و همچنین حساسیت‌های قومی در خصوص آذربایجان؛ آذری بودن جواد جهانگیرزاده سفیر ایران در باکو می‌تواند منجر به برخی حساسیت ‌زدایی‌های قومی در روابط دو کشور شده و همچنین منجر به درک متقابل بیشتری گردد.

با توجه به ظرفیت‌های موجود در استان‌های هم ‌مرز با جمهوری آذربایجان شامل آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل و شناخت دقیق سفیر ایران از ظرفیت‌های محلی این استان‌ها به دلیل تجربه سال‌ها نمایندگی و ریاست مجمع نمایندگان استان آذربایجان غربی؛ می ‌توان به رشد اقتصادی در این استان‌ها و توسعه روابط اقتصادی طرفین امیدوار بود.
با توجه به دانشگاهی بودن جهانگیرزاده انتظار می‌رود تعاملات با مراکز دانشگاهی جمهوری آذربایجان توسعه‌ یافته و اتاق‌های غیرفعال ایران در آکادمی ملی علوم آذربایجان، دانشگاه سومقایت، دانشگاه معلمین، دانشگاه پداگوژی و دانشگاه معماری فعال گردیده و روابط فرهنگی طرفین توسعه یابد.

با نظر به روابط پیشین وکنونی ایران و جمهوری آذربایجان؛ می‌توان پیش ‌بینی کرد که روابط دو طرف گسترش و تعمیق یابد. با توجه به دیپلماسی اقتصادی دولت و پیروی از خط مشی کلی اقتصاد مقاومتی، فرصت‌های اقتصادی فراوانی پیش روی ایران در جمهوری آذربایجان قرار دارد که با برنامه‌ ریزی و اقدام می‌ توان از آن‌ها بهره برد.
در نهایت باید توجه داشت همان طور که در رهنمودهای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان با ایشان نیز مطرح شد، ضرورت جلوگیری از تاثیرگذاری‌های سوء و بدخواهی‌های دشمنان روابط ایران و جمهوری آذربایجان و بخصوص رژیم صهیونیستی، از الزامات مناسبات دو کشور است.