رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: روز سه‌شنبه، ۱۴ جریان رقیب فلسطینی از جمله فتح و حماس توافقی برای «پایان دادن به اختلافات با هدف تقویت وحدت فلسطینیان» امضا کرده‌اند. دو نکته مهم در این توافق وجود دارد؛ یکی میانجی‌گری چین و دیگری ابهام درباره پایان یک دعوای تاریخی بین حماس و فتح.
به نظر می‌رسد چین بعد از میانجی‌گری تاریخی بین ایران و عربستان، به یک دستاورد مهم دیگر هم در خاورمیانه دست پیدا کرده است. توافق روز سه‌شنبه در واقع امتداد مذاکراتی بود که در ماه آپریل بین حماس و فتح به میزبانی پکن آغاز شده بود. در آخرین دور گفتگو‌ها اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس و محمود العلو، معاون فتح حضور داشتند.
از زمان شروع جنگ در غزه، چین، که در سال‌های اخیر به دنبال تقویت نفوذ و روابط خود در خاورمیانه بوده، جنگ اسرائیل را در این منطقه محکوم کرده و خواستار تشکیل کشور فلسطین شده است. میانجی‌گری‌های موفق چین در منطقه در واقع نتیجه دخالت‌های مخرب غرب در خاورمیانه است.
رسانه‌های چین نام این توافق را «اعلامیه پکن» گذاشته‌اند. آن‌ها از «اعلامیه پکن» به عنوان یک پیشرفت و نشانه‌ای از نقش نوظهور این کشور به عنوان میانجی صلح در درگیری‌ها در مناطق دور استقبال کردند. به گفته وزارت امور خارجه چین، مذاکرات آشتی به میزبانی چین با حضور ۱۴ جناح فلسطینی از روز یکشنبه آغاز شده بود.
«اعلامیه پکن درباره پایان دادن به تفرقه و تقویت وحدت ملی فلسطین» در مراسم پایانی یک نشست دو روزه مذاکرات آشتی با حضور موسی ابومرزوق، مسئول ارشد حماس، محمود العلو، فرستاده فتح و نمایندگان ۱۲ جناح فلسطینی دیگر امضا شده است. جبهه مردمی برای آزادی فلسطین، جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین، حزب مردم فلسطین، جبهه مبارزه مردمی فلسطین و ابتکار ملی فلسطین از جمله این گروه‌ها بوده‌اند.
بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه چین، نمایندگانی از مصر، الجزایر، عربستان سعودی، قطر، اردن، سوریه، لبنان، روسیه و ترکیه نیز در این گفتگو شرکت کردند.
وانگ یی، وزیر امور خارجه چین گفته که این توافقنامه «به آشتی بزرگ و اتحاد همه ۱۴ جناح می‌انجامد».
وانگ گفته: «نتیجه اصلی این توافق پذیرش سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف یا فتح) به عنوان تنها نماینده قانونی همه مردم فلسطین بود و همچنین توافقی در مورد حکومت فلسطینی‌ها پس از جنگ غزه و ایجاد یک دولت موقت آشتی ملی حاصل شده است.»
آنچه در اظهارات وانگ مورد ابهام است، آینده حماس است که مشخص نیست در چنین ترتیباتی، چه نقشی ایفا خواهد کرد.
بر اساس گزارش رویترز، حماس از بیانیه پکن استقبال کرده و گفت که این بیانیه «مانعی در برابر تمام مداخلات منطقه‌ای و بین‌المللی که به دنبال تحمیل واقعیت‌ها علیه منافع مردم ما هستند» ایجاد کرده است. اما تاکنون هیچ اظهارنظری از سوی جنبش فتح به رهبری محمود عباس، منتشر نشده است.
فتح (ساف) ائتلافی از احزاب است که در سال ۱۹۹۳ یک معاهده صلح با اسرائیل امضا کرد و یک دولت جدید تحت عنوان تشکیلات خودگردان فلسطین (PA) تشکیل داد.
جنبش فتح هم بر سازمان آزادیبخش فلسطین و هم تشکیلات خودگردان فلسطین تسلط دارد. حماس طرف توافقنامه با اسرائیل نبود و اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد.
مصطفی برغوتی، دبیرکل جنبش ابتکار ملی فلسطین که در مذاکرات پکن حضور داشته به رسانه‌ها گفت: «همه طرف‌ها» توافق کرده‌اند که باید به ساف بپیوندند و این سازمان تنها نماینده قانونی فلسطینی‌ها است.
سابقه دشمنی بین حماس و فتح، طولانی و تلخ است. دو طرف چندین بار برای دستیابی به توافقی برای اتحاد دو سرزمین جداافتاده فلسطینی تحت یک ساختار حکومتی، تلاش کردند و شکست خوردند. حماس و فتح سال‌هاست که هر کدام تلاش می‌کنند خود را به عنوان رهبر مشروع مردم فلسطین معرفی کنند و مراقب باشند که دیگری قدرت آن‌ها را تضعیف کند.
تشکیلات خودگردان تا سال ۲۰۰۷ کنترل غزه را در دست داشت. سال ۲۰۰۶ و پس از پیروزی حماس در انتخابات پارلمانی در سرزمین‌های اشغالی، تشکیلات خودگردان از نوار غزه بیرون رانده شد. از آن زمان، حماس بر غزه حکومت می‌کند و تشکیلات خودگردان بخش‌هایی از کرانه باختری را اداره می‌کند.
حماس و فتح در اکتبر ۲۰۱۷ تحت فشار کشور‌های عربی به رهبری مصر توافقنامه آشتی در قاهره امضا کردند. بر اساس این توافق قرار بود دو ماه بعد یک دولت وحدت جدید قرار بود کنترل اداری غزه را به دست بگیرد و به یک دهه رقابت پایان دهد.
اما آرزو‌های این توافق به سرعت به باد رفت. رامی حمدالله، نخست‌وزیر تشکیلات خودگردان فلسطین در مارس ۲۰۱۸ از غزه بازدید کرد و با انفجار بمب در نزدیکی کاروان او، هدف سوءقصد قرار گرفت. فتح بلافاصله حماس را مسئول این حمله دانست.
اما این بار برغوثی گفته که آخرین تلاش برای آشتی دادن جناح‌های فلسطینی «بسیار فراتر» از تلاش‌های قبلی پیش رفته و «گام‌های خاصی» در راستای تشکیل دولت اجماع برداشته شده است.
او به سی ان ان گفته که جنگ غزه باعث شده که جناح‌ها به عنوان یک جبهه مشترک علیه اشغالگری اسرائیل متحد شوند.
او گفت: «این احساس قوی وجود داشت که آنچه اسرائیل انجام می‌دهد واقعاً همه را تهدید می‌کند؛ و بنابراین، از این نظر، احساس وحدت برای رویارویی با طرف اسرائیل بسیار واضح است.»
وی گفت که یک دولت جدید، وحدت کرانه باختری و غزه اشغالی را تضمین می‌کند و پس از جنگ بر هر دو منطقه حکومت می‌کند و عملاً تلاش‌های اسرائیل برای حفظ اشغال غزه را ناکام خواهد گذاشت.
موسی ابومرزوق، نماینده هیأت حماس، در کنفرانس خبری روز سه شنبه در پکن گفت که آن‌ها به توافقی برای تکمیل یک "دوره آشتی" دست یافته اند.
سی ان ان بر اساس ترجمه‌ای که توسط وزارت خارجه چین ارائه شده به نقل از ابومرزوق نوشته: ما در یک موقعیت تاریخی هستیم.
حسام بادران، یکی دیگر از اعضای دفتر سیاسی حماس به سی ان ان گفته که «در این نشست، گامی در جهت تشکیل یک دولت وحدت ملی به صورت اصولی با موافقت جناح‌های فلسطینی برداشته شده که هدف آن توافق برای مدیریت امور فلسطینیان در غزه و کرانه باختری، نظارت بر بازسازی و همچنین آماده سازی فضا برای انتخابات در مرحله بعدی است.»
بادران گفت که این ابتکار نباید تا پس از جنگ منتظر بماند، بلکه باید با وجود ادامه درگیری، پیگیری شود و ایجاد چنین دولتی می‌تواند آتش بس را تسهیل کند.
وی افزود: در این جلسه درباره سازوکار‌ها صحبت کردیم، اما جلسه یک یا دو روزه اجازه نمی‌دهد همه جزئیات را بررسی کنیم.
بیشتر بخوانید:
مهمترین جنبش‌های مبارزات فلسطین کدامند؟
آیا اسرائیلی‌ها زمین مردم فلسطین را خریده‌اند؟
انور سادات با پیمان صلح کمپ دیوید چه تاثیری بر سرنوشت فلسطین گذاشت؟
طحانی مصطفی، تحلیلگر ارشد فلسطین در گروه بین المللی بحران به سی‌ان‌ان گفته که اکثر فلسطینی‌ها اخبار مربوط به آشتی جناح‌های مختلف فلسطین را «با احتیاط و بدبینی» دنبال می‌کنند.
او به سی‌ان‌ان گفته: «موضوعات عمده‌ای که در گذشته به عنوان موانعی بر سر راه آشتی بودند، در این توافق جدید مورد توجه قرار نگرفتند. بسیار بعید است که هیچ چیز قابل توجهی از این موضوع بیرون بیاید، به خصوص که بزرگترین مانع تاکنون، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و رهبر فتح و بی‌میلی مطلق او برای دست کشیدن از انحصارش بر قدرت بوده است.
به گفته طحانی مصطفی، حماس مخالف ساف نیست، اما خواستار داشتن یک نمایندگی عادلانه در سازمان است. عباس تمایلی به ارائه این امتیاز نداشته است، زیرا این به معنای از دست دادن هژمونی فتح بر آخرین نهاد سیاسی فلسطینی است.
واشنگتن‌پست در گزارشی به نقل از تحلیلگران گفته امیدی به این توافق نیست، چون این یکی از چندین سری مذاکرات و توافق‌های صلحی است که میان حماس و فتح از سال ۲۰۰۷ تا کنون امضا شده است و تا به امروز هیچ یک از این تلاش‌ها به صلح پایداری بین این دو گروه منجر نشده است.
ابتکار چین را باید در شرایطی تحلیل کرد که محمود عباس صراحتا حماس را در طولانی شدن جنگ غزه متهم می‌داند و رهبران حماس هم عباس را به همراهی با اسرائیل متهم می‌کنند.
جهاد حرب، تحلیلگر امور فلسطین به نیویورک‌تایمز گفته: «آنچه در چین اتفاق افتاده، موضوع مهمی نیست. هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه حماس و فتح قصد دارند به شکاف بین خودشان پایان دهند وجود ندارد.»
یکی از شرکت‌کنندگان در جلسه پکن به روزنامه سعودی «الشرق» گفته که نشست «طوفانی» هیچ دستاوردی نداشته و صرفا بیانیه‌ای بوده که در مورد اقدامات خاص و موارد مورد اختلاف نظر شدید سکوت کرده است.
او گفته: «اختلافات اساسی بین دو جنبش در مورد پایان‌دادن به تقسیم مناطق تحت حکومت، اقتدار، قانون، داشتن سلاح‌های مشروع و روش‌های مبارزه در این نشست مطرح شده است.»
دیانا بوتو، وکیل حقوق بشر فلسطینی و یک زمانی مشاور عباس بوده، گفت که این تردید‌ها درست است، اما دلایلی هم برای امیدواری وجود دارد. بحران شدید غزه و احکام قضایی اخیر علیه اسرائیل در دادگاه‌های بین‌المللی دلیلی برای گرد هم آمدن همه طرف‌ها است؛ چیزی که در بیانیه چین هم منعکس شده است.
دینا بوتو گفته که خطری که این ابتکار را تهدید می‌کند این است که عباس ۸۸ ساله مانند گذشته تلاش‌ها برای آشتی را کنار بگذارد، یا تحت فشار اسرائیل و ایالات متحده برای به حاشیه راندن حماس یا به دلیل تمایل خود برای ماندن در قدرت، به این تلاش‌ها پشت کند.
بوتو گفت: «دلیل اینکه او در گذشته با این کار موافقت نکرده این است که می‌ترسد خودش کنار گذاشته شود».
اشرف ابولهول، کارشناس امور فلسطین و سردبیر روزنامه دولتی مصر الاهرام به رویترز گفته که «تشکیل یک دولت وحدت با حماس از سوی ایالات متحده، اسرائیل و بریتانیا مورد قبول نیست. بین این کشور‌ها اتفاق نظری وجود دارد که حماس را از هر نقشی در روز پس از جنگ حذف کنند.»
وزارت خارجه آمریکا گفته که متن توافقنامه پکن را بررسی نکرده، اما «از نقش حماس در حکومت پس از جنگ غزه حمایت نمی‌کند.»
متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در یک نشست مطبوعاتی روز سه‌شنبه درباره حماس گفت: «وقتی صحبت از اداره غزه در پایان درگیری به میان می‌آید، یک سازمان تروریستی نمی‌تواند نقشی داشته باشد».
میلر گفت که او معتقد نیست که این توافق «به هیچ وجه تأثیری بر مذاکرات جاری برای دستیابی به آتش‌بس» داشته باشد و ایالات متحده می‌خواهد پس از جنگ شاهد اداره تشکیلات خودگردان فلسطینی بر نوار غزه و کرانه باختری به صورت یکپارچه باشد.
کاتز وزیر خارجه اسرائیل روز سه شنبه بیانیه پکن را به شدت محکوم کرد.
کاتز در توییتر خود نوشت: «محمود عباس به جای رد تروریسم، قاتلان و متجاوزان حماس را در آغوش می‌گیرد و چهره واقعی خود را آشکار می‌کند. در واقع، این اتفاق نخواهد افتاد، زیرا حکومت حماس درهم شکسته خواهد شد و عباس از دور غزه را تماشا خواهد کرد.»