رویداد۲۴| سیما صابری: چگونه و چرا قسمت‌های «پایدار» قاره‌ها به تدریج بالا آمدند تا برخی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های توپوگرافی زمین مانند فلات‌های بزرگ آفریقای جنوبی را شکل دهند؟ این سوالی است که دانشمندان زمین‌شناسی برای دهه‌ها با آن روبرو بوده‌اند. اما اکنون، به لطف یک مطالعه جدید منتشر شده در نشریه نیچر، ممکن است پاسخ آن را پیدا کرده باشیم.
یک تیم از محققان به رهبری پروفسور توماس گرنون کشف کردند که وقتی صفحات تکتونیکی از هم جدا می‌شوند، امواج قوی‌ای در عمق زمین به وجود می‌آورند که می‌توانند باعث بالا آمدن سطح قاره‌ها به اندازه بیش از یک کیلومتر شوند.
این فرآیند توضیح می‌دهد که چگونه لبه‌هایی که حاشیه‌های قاره‌ای را تشکیل می‌دهند، ایجاد می‌شود و باعث می‌شوند فلات‌های وسیع شکل می‌گیرند که به طور قابل توجهی بر اقلیم و تنوع زیستی تأثیر می‌گذارند.
دانشمندان مدت‌هاست که نمی‌دانستند که ویژگی‌های توپوگرافیکی تندی به نام "پرتگاه‌های بزرگ" – مانند نمونه معروفی که آفریقای جنوبی را احاطه کرده است، چرا شکل گرفته‌اند. پرتگاه‌هایی که برخی از آنها بیش از هزار کیلومتر ارتفاع دارند. دانشمندان می‌دانستند که پرتگاه‌های بزرگ زمانی شکل می‌گیرند که قاره‌ها از هم جدا شده و در نهایت از هم می‌پاشند. این نوع پرتگاه‌های قاعدتاً در لبه‌های قاره‌ها باید قابل مشاهده باشند.
بیشتر بخوانید: کشف جدید درباره ستارگان اولیه| اولین ستارگان چگونه متولد شدند؟
با این حال، توضیح اینکه چرا بخش‌های داخلی قاره‌ها، که دور از چنین پرتگاه‌هایی هستند، بالا می‌آیند و دچار فرسایش می‌شوند.
به گزارش سایت فوکس، قبل از این، قاره‌های زمین به هم چسبیده و یک توده بزرگ زمینی به نام پانگه‌آ را تشکیل داده بودند. این توده به گوندوانالند و لورازیا شکسته شد که به تدریج آنها نیز به تعداد بیشتر تقسیم شدند و به قاره‌هایی که امروز می‌شناسیم تبدیل شدند.
دانشمندان دریافتند که وقتی قاره‌ها از هم جدا می‌شوند، کشیدگی پوسته قاره‌ای باعث حرکات چرخشی در گوشته زمین می‌شود و حرکتی ایجاد می‌کند که بنیادهای عمیق قاره‌ها را مختل می‌کند. این فرآیند توضیح می‌دهد که چرا بخش‌هایی از قاره‌ها که قبلاً به عنوان پایدار در نظر گرفته می‌شدند، دچار بالاآمدگی و فرسایش قابل‌توجهی می‌شوند.
این موضوع واقعاً جذاب است. این مناطق قلب‌های باستانی قاره‌ها هستند که برای میلیاردها سال باقی مانده‌اند.
قاره‌های زمین در نتیجه فرآیندهای پیچیده زمین‌شناسی طی میلیاردها سال شکل گرفتند. در مراحل اولیه تاریخ زمین، زمانی که سیاره هنوز در حال سرد شدن بود، مواد سنگین‌تر مانند آهن و نیکل به سمت هسته زمین فرو رفتند، در حالی که مواد سبک‌تر مانند سیلیکا و آلومینیوم پوسته را تشکیل دادند. این پوسته اولیه نازک و ناپایدار بود و به دلیل حرارت داخلی زمین، به تدریج خرد و تجزیه شد و قسمت‌هایی از آن در فرآیندی به نام تکتونیک صفحه‌ای به یکدیگر متصل شدند.
این تکتونیک صفحه‌ای به حرکت مداوم صفحات بزرگ سنگی روی سطح زمین اشاره دارد که به دلیل جریان‌های همرفتی در زیر پوسته ایجاد می‌شود. با حرکت و برخورد این صفحات، پوسته زمین در برخی نقاط فشرده و در نقاط دیگر کشیده می‌شود. این فرآیندها منجر به تشکیل مناطق بلند مانند کوه‌ها و فلات‌ها، و همچنین مناطق فرورفته مانند دره‌ها و حوضه‌های اقیانوسی شدند. در همین حال، مواد مذاب از اعماق زمین به سطح می‌رسید و باعث ایجاد پوسته‌های جدید و در نتیجه، قاره‌های اولیه شد.
در طول زمان، قاره‌ها به هم پیوسته و ابرقاره‌هایی مانند "پانگه‌آ" را تشکیل دادند. این ابرقاره‌ها به تدریج بر اثر نیروهای تکتونیکی تجزیه شدند و قاره‌های امروزی را به وجود آوردند. مثلاً پانگه‌آ حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش شروع به تجزیه کرد و به دو بخش اصلی به نام‌های گوندوانالند در جنوب و لورازیا در شمال تقسیم شد. این دو بخش بعداً به قاره‌های کوچکتری تقسیم شدند که امروزه آنها را می‌شناسیم.
این فرآیند تجزیه و جابجایی قاره‌ها همچنان ادامه دارد و باعث ایجاد تغییرات در سطح زمین می‌شود. به عنوان مثال، قاره آفریقا همچنان در حال جدا شدن از شبه جزیره عربستان است، و اقیانوس اطلس به آرامی در حال گسترش است. این تحرکات پوسته زمین نه تنها شکل زمین را تغییر می‌دهند، بلکه بر اقلیم، زیست‌شناسی و حتی توزیع منابع طبیعی تأثیر می‌گذارند.