رویداد۲۴-فضای مجازی انقدر سریع و همه جانبه زندگی و جامعه ما را در بر گرفته است که دیگر نمی توان آن را انکار کرد و یا نادیده گرفت و توجه همه مسئولین به این فضا، نکته ای مثبت است که انشاالله بتوان به بهترین نحو با آن مواجه شد و بیشترین منفعت را از آن دریافت کرد.
برای مواجهه با فضای مجازی دیدگاه های نظری مختلف و متنوعی وجود دارد که این نوشته نمیخواهد به آنها بپردازد اما شاید بتوان نحوه مواجهه هوشمندانه مقام معظم رهبری با این فضا را بهترین نظر در این زمینه دانست؛ نگاه فرصت محور به این فضا. متاسفانه هم اکنون شاهد آن هستیم همه داد سخن درباره فضای مجازی را سر می دهند، اما شاید معدود کسانی هستند که همچون مقام معظم رهبری بر نگاه فرصت محور به فضای مجازی تاکید داشته باشند.
نگاه فرصت محور فضای مجازی را مانند هر فضای دیگری می بیند که مانند همه ابداعات بشری در جهت بهتر زندگی کردن، به وجود آمده است، اما در کنار آن می تواند آسیب ها و خطراتی نیز داشته باشد. حال این ابداع با توجه به درگیر کردن همه جوانب زندگی بشر و ویژگیهای منحصربفردتری که دارد می تواند دارای منافع بزرگتری باشد، همچنین اگر به طور صحیح به کار گرفته نشود، می تواند فاجعه بارتر نیز باشد؛ اما نمی توان آن را کنار گذاشت. پس امروز ما دو راه داریم؛ یا با مواجهه هوشمندانه و فرصت محور این فضا را در خدمت بگیریم و از فرصت های نابی که در اختیار ما قرار می دهد به بهترین نحو استفاده کنیم و یا با تدابیر غلط در نحوه مواجهه با این فضا، زندگی ما را در نوردد و دارای پیامدهای فاجعه باری برای ما باشد.
متاسفانه این روزها در برخی افراد دیده می شود که نگاه فرصت محورانه را کنار گذاشته اند و با این فضا به گونه ای برخورد می کنند که انگار با شر مطلق مواجه شده اند که باید برای دفع آن شمشیر را بیرون بکشند. این افراد به گونه ای درباره این فضا موضع می گیرند که انگار فضای مجازی آسیب ها و خطرات را خلق کرده است و این آسیب ها در جامعه وجود ندارد.
این درست است که فضای مجازی می تواند آسیب ها و خطرات را تسهیل کند ولی باید باور کنیم که فضای مجازی در امتداد فضای واقعی جامعه است. اگر اخلاق در فضای مجازی رعایت نمی شود این در فضای حقیقی نیز وجود دارد و شاید نمی تواند در فضای واقعی امکان بروز پیدا کند و خود را در فضای مجازی بروز می دهد. ما با توجه و برجسته کردن این آسیب ها و خطرات فضای مجازی، به دنبال فرار از مسئله و سرپوش گذاشتن بر روی آن با استفاده از این فضا هستیم و تا این باور وجود دارد، جامعه ما دست به گریبان این مسائل خواهد بود و آسیب ها به صورت ریشه ای شناخته و رفع نخواهد شد. ما باید تا کی به دنبال تدابیری باشیم که می گفتند با جمع آوری ماهواره مسئله طلاق حل می شود حال آنکه نه ماهواره جمع شد و نه طلاق کم، و این تنها به خاطر نوع نگاه و تدابیر غلطی است که در این باره وجود داشته است.
فضای مجازی فراتر از ماهواره است، فضایی است که می تواند تجربه زیسته متفاوتی به کاربران خود بدهد. امروزه نمی توان برای نسلی که تجربه زیست در فضای مجازی را داشته است، سیاست های کنترلی و محدودکننده صرف را پیشنهاد داد. فضای مجازی بیل و کلنگ نیست که بتوان آن از از دسترس خارج کرد و از آسیب های آن در امان ماند. این فضا توانمندساز است و در این فضای جدید نیاز به راهنمایی ها و توصیه ها دارد نه سیاست های جبری. بر این اساس برای کاهش آسیب ها و مضرات این فضا باید به دنبال مدیریت کردن این فضا از طریق معرفی و برجسته کردن فرصت ها، آموزش و درونی سازی ارزش های اخلاقی و امثالهم بود.
رصد این فضا نشان می دهد میزان استفاده خلاف فرهنگ و اجتماع و یا به عبارت دیگر آسیب زا در فضای مجازی، کمتر از 6 درصد است. من بر این عقیده نیستم که این درصد هم طبیعی است و باید باشد ولی معتقدم این درصد تقریبا نزدیک همان درصدی است که در فضای واقعی وجود دارد، اگر کمتر نباشد. همگان شاهد هستند که شبکه ای مانند تلگرام که با اقبال بیشتری در کشور ما مواجه است، چه تعداد کانال ها و گروه هایی وجود دارد که فقط برای سرگرمی، خبری و طنز است. همگان شاهد هستند که در همین تلگرام در ایام مذهبی مثل دهه عاشورا چه میزان پیام ها و ادعیه و نوحه های مذهبی دست به دست می شود، که شاید اگر در غیر این صورت بود، ما اوقات خود را به طرق دیگری می گذراندیم.
این فضا باید مدیریت شود اما مدیریت نرم نه مدیریت سخت. باید همانطور که رهبری معظم فرمودند این فضا را با نگاه فرصت محور دید و فرصت های آن را برجسته کرد تا کسی که به این فضا مراجعه می کند کمتر فرصت استفاده آسیب زا از آن را داشته باشد. ما چگونه در فضای واقعی می گوییم باید اوقات فراغت دانش آموزان را در تابستان به گونه ای پر کنیم که برای آنان فرصت آسیب زا کمتر باشد. چرا همین نگاه را به فضای مجازی نداریم؟ چرا می خواهیم به جای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان در تابستان، تعطیلات را از آنها بگیریم؟! چرا به جای هیاهو و داد و فریاد آسیب های فضای مجازی، هیچ هیاهو، بیانیه و سخنی درباره فرصت ها و امکانات و معرفی آنها در فضای مجازی وجود ندارد؟
ما چقدر انجمن ها، مساجد و افراد ارزشی در جامعه داریم، چرا اینها نباید در نگاه فرصت محور به فضای مجازی به کار گرفته شوند؟ فعال شوند و نهضت و طوفانی در فضای مجازی شکل بگیرد برای غلبه و قوی تر شدن در این میدان به جای ترک آن.
اگر آسیب ها و مضرات جامعه از فضای واقعی به فضای مجازی کوچ می کنند چرا بخش های مثبت جامعه برای مقابله با آنها به این فضا کوچ نمی‌کنند. چرا نهادهای فرهنگ ساز مثل حوزه های علمیه و دانشگاه‌ها به این فضا کوچ نمی کنند و فعال نمی شوند؟ یک جواب آن این است که آنقدر در جامعه نگاه منفی نسبت به فضای مجازی گسترده شده است که نیروهای ارزشی و فرهنگ ساز جرات نزدیک شدن به این فضا را ندارند، یا اگر وارد می شوند با احتیاط، چون از ریسمان سیاه و سفید ترسانده شده اند!
از طرف دیگر عدم وجود نگاه فرصت محور بوده است که به جای آشنا کردن خانواده ها با فرصت های فضای مجازی، نگاه کاملا منفی در والدین شکل گرفته است و نوعی مقاومت کورکورانه در برابر فضای مجازی در بین آنها رواج پیدا کرده است. این نوع نگاه باعث تضادهای زیادی نیز بین والدین و فرزندان شده است، از آنجا که فرزندان معتقد به فرصت ها و منافع این فضا هستند ولی والدین با توجه به تبلیغی که شب و روز بر آنها می بارد، نگاه کاملا منفی به این فضا دارند. ما این فضا را به والدین آموزش نداده ایم و معرفی نکرده ایم که اتفاقا والدین با نگاه مثبت به این فضا بتوانند به فرزندان خود نزدیک تر شوند و با نظارت مثبتی که بر فرزندان خواهند داشت، آسیب ها نیز کاهش خواهد یافت.
در نهایت اینکه فضای مجازی همانطور که گفته شد مانند ابزارهای معمولی نیست که بتوان آن را کنار گذاشت، ما چه بخواهیم و چه نخواهیم این فضا ما را در بر می گیرد. حال بیایید با فکر صحیح و بدور از هر گونه سیاسی‌کاری، نگاه مناسبی به این فضا داشته باشیم و هر گونه تدبیری برای کاهش آسیب ها و خطرات در این فضا متناسب با این فضا باشد تا در نهایت فرهنگ و اجتماع سالم و روبه تعالی در انتظار ما باشد.