رویداد۲۴ | فاطمه کریمخان: آخرین سفر یک رییس جمهوری ایران به عراق به بیست اسفند ۹۷ برمی‌گردد. سفر سه روزه روحانی به عراق شامل دیدار او از سه شهر بغداد، کربلا و نجف، و دیدار با رییس جمهور، نخست وزیر و رییس مجلس اعلای عراق و همچنین ملاقات با آیت‌الله سیستانی بود. علاوه بر همکاری‌های بهداشتی که بخصوص در مورد زوار و راهیان اربعین مطرح بود یکی از مهم ترین موضوعات سفر روحانی به عراق، راه‌آهن خرمشهر به بصره و بدهی عراق به ایران بابت گاز و برق بود که در گزارش‌های سفر هم به آن اشاره شده است.
یک سال بعد، در دی ماه سال ۹۸، سردار قاسم سلیمانی در عراق ترور شد، و عراق یک‌باره به مکانی ناامن برای مقامات ایرانی تبدیل شد. ابراهیم رئیسی در طول سه سال ریاست‌جمهوری خود در میان ۲۹ سفری که انجام داد عراق را به عنوان مقصد انتخاب نکرد و حالا مسعود پزشکیان در اولین سفر خارجی خود به عنوان رییس‌جمهوری سفری فشرده به عراق انجام داده است که در آن در طول سه روز به شش شهر بغداد، کربلا، نجف، بصره، اربیل و سلیمانیه سر زده است.
بیشتر بخوانید:
پزشکیان زیر ذره‌بین کاربران؛ این قسمت بالا رفتن از پله‌ها
دولت چهاردهم و چالش فرزندان؛ از پسر عارف تا داماد پزشکیان
از همان روز اولی که یک خبرنگارِ منتظر پست‌های عالی خبر سفر رییس جمهوری به عراق را درز داد و بعد هم پزشکیان اعلام کرد اولین سفر خارجی او به عراق خواهد بود و در گفتگوی تلویزیونی‌اش گفت که می‌خواهد به «زیارت» برود، حاشیه‌های سفر او آغاز شده بود. طبیعتا کسی انتظار نداشت که این سفر بدون تقویت آن حاشیه‌ها پیش برود و این طور هم نشد.
طبق معمول دعوای اول اطراف سفر رییس جمهوری این بود که «اینها کی هستند که او با خودش به عراق برده است». سوالاتی در مورد این که چرا داماد رییس‌جمهوری در سفر عراق او را همراهی کرده است وجود دارد.
همراه کردن اعضای خانواده در سفر های سیاسی مقامات بخصوص روسای جمهوری موضوع تازه نیست، تازه سفر به نیویورک که آزمون همه روسای جمهور پیشین بوده است، مانده است: یکی زن و بچه و ۱۶۰ همراه را با خود به آن برده و خبرنگارانی که همراه برده پناهنده شدند؛ دیگری داماد و نزدیکان همسرش را به آنجا برده است که از آنجا با خودشان پروتئین بدن‌سازی بیاورند.
اما در همین سفر اول هم، نهاد ریاست جمهوری علی‌رغم گذشت چند ساعت از پایان سفر سه روزه اخیر توضیحی در مورد این که همراهان رییس جمهوری با چه متر و معیاری انتخاب شده‌اند و از جیب مردم ایشان را همراهی کرده‌اند ارائه نداده است.
سوای این حواشی، سفر پزشکیان به عراق به چند دلیل دیگر علاوه بر آن چه که عباس عراقچی وزیر امور خارجه آن را «دیپلماسی عمومی شگفت‌انگیز» می‌خواند، و شامل «بشت» پوشیدن و کردی حرف زدن و زیارت رفتن و عکس سلفی گرفتن با مقامات سیاسی و دیگران است، منحصر به فرد بوده است.
این اولین سفر یک مقام عالی‌رتبه به عراق بعد از ترور سردار سلیمانی و اولین سفر یک مقام عالی‌رتبه ایرانی به شهر سنی‌نشین و نفتی «بصره» است؛ بصره همان شهری است که در سال هشتم جنگ در «عملیات کربلای پنج» رزمندگان ایران تلاش کردند آن را در محاصره قرار دهند که گام مهمی در تلاش برای پایان دادن به جنگ تحمیلی هشت ساله بود، بصره علاوه بر این شهری است که قرار است مسیر خط آهن دو کشور از طریق آن به هم متصل شود.
به غیر از دیدار از بصره، حضور رییس جمهوری در اقلیم کردستان هم جالب توجه بوده است، رییس جمهوری نه تنها در این سفر با رسانه های کردی به زبان کردی سورانی صحبت کرد، بلکه از دو شهر مهم اربیل و سلیمانیه در نزدیکی مرز بانه هم دیدار کرد. صحبت‌کردن به زبان کردی، احتمالا تاثیر خوبی بر شهروندان کرد عراقی بگذارد.
اهمیت دیدار پزشکیان از اربیل بخصوص با در نظر گفتتن این مساله که اربیل در سال های گذشته همواره متهم بوده است که بخشی از نیروهای سازمان دهنده اسرائیل علیه ایران را در خود جا داده است و از این نظر بارها هدف حملات موشکی و پهپادی علیه صفوف پشتیبانی حملات تروریستی به داخل ایران قرار گرفته است اهمیت دارد.
سلیمانیه در مرز ایران هم مسیر رفت و آمد بسیاری از کردهای ایران و اقلیم در دو طرف مرز است و بازارچه آن یکی از اصلی‌ترین تامین‌کننده‌های کالاهای کولبران کردستان ایران است.
در حالی که هواداران رییس جمهوری با ساختن ویدئوهایی از پاشنه ور کشیدن قیصر و از پله بالا رفتن پزشکیان برای او کف و سوت می زنند، سوالات فراوانی در مورد اولین سفر خارجی و اولین سفر منطقه‌ای رییس‌جمهوری وجود دارد که بسیار فراتر از موضوعات کم‌اهمیتی مثل حضور فلان فعال رسانه‌ای در سفر رییس‌جمهوری است.
آیا سفر به بصره اقدامی نمادین برای اشاره به دست بالای ایران در منطقه و تلاش برای راضی کردن عراق به کرنش و همکاری بیشتر با ایران در مسیر دور زدن تحریم هاست؟ آیا حضور در اربیل کردستان و دیدار با مقامات سیاسی اقلیم کردستانی پیامی به نیروهای خارجی برای روشن کردن حدود عمل استراتژیک ایران است؟
آن‌طور که رییس‌جمهوری در برگشت از سفر عراق در فرودگاه مهرآباد به خبرنگاران گفته است، «بازارچه های مرزی» در مرز کردستان ایران و کردستان عراق و خوزستان ایران و بصره یکی از موضوعات این سفر بوده است. پزشکیان اشاره کرده است که بخصوص مقامات اقلیم در باز کردن مسیر تجارت زمینی ابراز آمادگی کامل کرده‌اند؛ تلاشی برای افزایش مبادله مرزی در وضعیت تحریم.
علاوه بر این پزشکیان اشاره کرده است که مساله «راه‌آهن خرمشهر-بصره» یک بار دیگر مطرح شده است اما توضیح نداده است که طرف عراقی در این مورد چه تعهدی را پذیرفته است. مساله اصلی راه‌آهن خرمشهر-بصره، مین‌زدایی و پاک‌سازی زمین و فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم برای تکمیل خط است که بنا بوده دو طرف مسئولیت آن را تا مرز خودشان به عهده بگیرند. در حالی که گزارش‌هایی از مین‌زدایی، پل‌کشی و پیشرفت پروژه در سمت ایرانی قابل مشاهده است و خط آهن خرمشهر به شلمچه در حال حاضر عملیاتی است، روشن نیست که عراق در این مسیر چقدر به تعهدات خود پایبند بوده است.
و تازه همه اینها هنوز مساله اصلی امروز بین ایران و عراق نیست. مساله اصلی که در حال حاضر بین ایران و عراق وجود دارد، مساله بدهی عراق در مورد خرید گاز و برق از ایران است نه پروژه‌های عمرانی و تجارت چمدانی، یا همکاری‌های امنیتی و بهداشتی، و یا تسهیلات رفاهی برای زائران. این مساله‌ای است که حتی اگر در سفر پزشکیان به آن پرداخته باشند، جزییاتش را در اختیار رسانه‌ها قرار نداده‌اند. رقم دقیق بدهی عراق به ایران روشن نیست و مقامات مختلف اعداد مختلفی در این مورد اعلام می کنند؛ از جمله وزیر انرژی عراق اواخر سال ۱۴۰۲ گفته است که رقم این بدهی بین ۱۰ تا ۱۱ میلیارد یورو است و به دلیل تحریم های موجود و همین طور نپیوستن ایران به FATF عراق امکان پرداخت آن را ندارد.