رویداد۲۴| بسیاری از جنگل‌ها و باغ‌های گیاه شناسی موجود در تهران با وجود آلودگی‌های شدید هوا که تنفس را حتی برای انسان‌ها هم به سخت و دشوار می‌کند، همچنان به حیات خود در این محیط آلوده ادامه می‌دهند. گویی که آلودگی نه تنها برای مردم ساکن تهران بلکه برای گیاهان هم به بخشی از زندگی عادی آنها تبدیل شده درحالی است که اثرات مخرب آن، می‌تواند گونه‌های گیاهی را به کشتن دهد. سوال اینجاست که باغ‌های گل و گیاه در دل شهر آلوده تهران با چه روش‌هایی نگهداری می‌شوند که ادامه زندگی برای آنها امکان پذیر می‌شود؟ ایوب رضایی، جنگل شناس باغ گیاه شناسی ملی ایران، در جواب به این سوال با خبرنگار اجتماعی رکنا به گفتگو پرداخته است.
رضایی با اشاره به خو گرفتن برخی از درختان و گونه‌های گیاهی به زندگی در فضای شهری، به وجود خاصیتی به نام «گیاه پالایی» در گروهی از گیاهان پرداخت و در توصیف آن گفت: «بعضی از درختان به صورت خودکار خاصیت «گیاه پالایی» دارند و مانند یک تصفیه خانه عمل می‌کنند؛ یعنی آلاینده‌های سنگین مانند سرب و کادیوم را از طریق برگ‌ها یا ریشه از هوا می‌گیرند و اکسیژن پس می‌دهند. برای نمونه گیاه دارتالاب یکی از گیاهانی است که این خصیصه را دارد، اما بومی ایران نیست. این گیاه بیشتر در کنار رودخانه‌ها و اماکنی که آب‌های آلوده کارخانه‌ها در اطراف آنها جریان دارد، کاشته می‌شود. دارتالاب با ویژگی گیاه پالایی خود آلودگی را از آب می‌گیرد و آن را پاکیزه و شفاف می‌کند.»
وی تاکید کرد که این عملکرد درختان بیشتر درخصوص پاکسازی آلودگی آب و خاک کارساز است و برای تصفیه آلودگی هوا سیستم دیگری وجود دارد.
در این مورد درختان در ۲ گروه چرخه‌های C ۳ و C ۴ قرار می‌گیرند که هر گروه عملکرد‌های متفاوتی دارند. بسیاری از مردم گمان می‌کنند که در حالت معمول درختان باید کربن دی اکسید را از هوا بگیرند و اکسیژن پس دهند. گیاهانی که چرخه C ۴ دارند، شب‌ها با گرفتن اکسیژن از هوا و پس دادن کربن دی اکسید فعالیت می‌کنند. به عنوان مثال درخت گردو یکی از درختانی است که در گروه C ۴ قرار دارد و به علت نوع فعالیت آن که برعکس چیزی است که به بسیاری از مردم از کودکی آموزش داده شده، توصیه می‌شود که مردم هیچ گاه شب‌ها در زیر درختان گردو نخوابند چرا که این عمل می‌تواند منجر به مرگ آنها شود. درحالی که گروه درختان C ۳ روز‌ها فعال هستند و با پس دادن اکسیژن در طول شبانه روز به تصفیه هوا کمک می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به چنار اشاره کرد. به طور کل یک درخت بالغ که ۲۰ سال به بالا عمر داشته باشد می‌تواند در هر متر مکعب ۱۲ تن کربن دی اکسید را به اکسیژن تبدیل کند و تامین کننده اکسیژن یک خانواده چهار نفره باشد.
او درخصوص چگونگی نگهداری از گیاهان در باغ‌های گیاه شناسی اظهار کرد: «نحوه مراقبت از گیاهان موجود در باغ‌های گیاه شناسی مانند مراقبت‌های معمول از تمامی گیاهان است که اکثر مردم به آنها آگاه هستند. بدین ترتیب نگهداری از گیاهان و رشد آنها با تامین آب و نور کافی، زهکشی و فراهم کردن خاک مناسب و تدارک رطوبت و دمای سازگار با هر گیاه انجام می‌گیرد.»
به گفته او، توجه به خاستگاه بومی یا رویشگاه مخصوص هر گیاه بسیار حائز اهمیت است. در کشور ما ۵ رویشگاه مختلف وجود دارد که هر یک گیاهان خاصی را تحت پوشش و پرورش خود قرار می‌دهند. نکته قابل توجه درمورد نگهداری از گیاهان در باغ‌های گیاه شناسی آن است که گونه‌های گیاهی موجود در آنها، باید بومی همان منطقه باشد. برای مثال شما نمی‌توانید گیاهی که در شمال کشور رشد می‌کند و خاستگاه بومی اش آن منطقه است را به تهران بیاورید و از آن انتظار رشد داشته باشید. طبعا عدم شباهت شرایط خاستگاه بومی گیاه و منطقه‌ی رشد آن، به نابودی و مرگ زودرس آن می‌انجامد. برای نمونه درخت کیوی، ازگیل یا گردوی جنگلی که به آن لَرگ می‌گویند در تهران قابلیت رشد و بالندگی ندارد. اما درختانی همچون چنار یا همیشه سبز‌ها اصطلاحا «همه جا زی» هستند و می‌توانند در تمام نقاط ایران و تهران رشد کنند.
مناسب‌ترین گیاهان برای تهرانی‌های آپارتمان نشین چیست؟
رضایی درمورد مراقبت از گیاهان در تهران و آپارتمان‌ها توضیح داد: «برای مراقبت از هر گیاه چند فاکتور اساسی و تاثیرگذار وجود دارد که مهم‌ترین آنها رطوبت، بعد از آن نور و سپس دما است. اگر این ۳ فاکتور در کنار هم در یک منطقه وجود داشته باشند، گیاه می‌تواند به خوبی در آن مکان رشد کند. آپارتمان نشین‌های تهران که به نگهداری گیاهان مختلف در محیط آپارتمان خود علاقه‌مند هستند، می‌توانند گیاهان «سایه پسند» را انتخاب کنند. این گیاهان نیاز چندانی به فاکتور نور ندارند و به همین دلیل برای آپارتمان نشین‌هایی که ممکن است خانه هایشان به علت وجود ساختمان‌های سر به فلک کشیده در سطح شهر خیلی نورگیر نباشند، گزینه مناسبی است. گیاهان همیشه سبز همچون سرو و کاج در زمره گیاهان سایه پسند قرار می‌گیرند.»
تغییرات اقلیمی چه تاثیری بر زیست گونه‌های گیاهی دارد؟
وی در ادامه به مبحث تغییرات اقلیمی و تاثیر آن بر زیست گونه‌های گیاهی اشاره کرد و اذعان داشت: «تغییرات اقلیمی موضوع مهمی است که در درازمدت می‌تواند موجب انقراض گونه‌های گیاهی شود. عوامل مختلفی مانند گرمای هوا، کاهش بارندگی، دخالت‌های انسانی، ورود آفات و بیماری ها، افزایش سطح آب دریا‌ها و... بر بروز تغییر در گیاهان بر اثر تغییرات اقلیمی موثر هستند. در جنگل‌های چیتگر تهران گرما، آلودگی، کاهش بارندگی و ورود آفات و حشرات چوب خوار که از نشانه‌های گسترش تاثیر تغییرات اقلیمی است، به تنه و چوب‌های درختان این ناحیه آسیب زده و تعدادی از آنها را از بین برده است.»
رضایی همچنین تصریح کرد که بسیاری از گیاهان سوزنی برگی که در باغ‌های گیاه شناسی ایران نگهداری می‌شوند، بومی ایران نیستند، اما شرایط محیطی آنها تقریبا با ایران یکی است و به همین دلیل از کشور‌ها و رویشگاه‌های دیگر وارد ایران می‌شوند. سوزنی برگ‌های بومی ایران تنها گیاهانی با اسامی عرف، زربین یا نوش بودند؛ بنابراین تقریبا تمام سوزنی برگ‌های موجود در سطح شهر از خارج به کشور ما وارد می‌شوند.
وی افزود: «در تهران تا چند سال پیش به طور میانگین ۴۰۰ میلی متر در سال بارندگی داشتیم، اما اکنون کمتر از ۲۰۰ میلی متر در سال بارندگی داریم و به همین علت بخشی از سوزنی برگ‌های وارداتی به ایران بر خلاف گذشته، دیگر قابلیت زیست در این اقلیم را ندارند. به عنوان مثال کاج تهران یا آلبریا یا آذربایجان، نخستین گونه از سوزنی برگ‌های وارداتی به ایران است که که در گذشته به تهران وارد می‌شد و به راحتی رشد می‌کرد، اما اکنون در حال نابودی است. درحال حاضر حدود ۶۰ درصد گونه‌های گیاهی جنگل چیتگر تهران از بین رفته و این ناحیه دیگر محیط مناسبی برای رشد آلبریا نیست.»