رویداد۲۴| لیلا فرهادی: آلمان روز پنجشنبه در اعتراض به اعدام جمشید شارمهد، کنسولگری‌های ایران در این کشور را تعطیل کرده است. آنالنا بائربوک، وزیر خارجه آلمان، روز پنجشنبه ۱۰ آبان دستور تعطیلی کنسولگری‌های ایران در شهر‌های فرانکفورت، هامبورگ و مونیخ را صادر کرد و به این ترتیب تنها سفارت جمهوری اسلامی در برلین فعال باقی ماند.
بائربوک گفته روابط کشورش با ایران بعد از اعدام شارمهد به «پایین‌ترین سطح خود» رسیده است. پیش از این سفیر آلمان در تهران هم خاک ایران را ترک کرده بود.
ایران در حال حاضر یکی از بدترین دوران روابط خود با غرب را سپری می‌کند. درگیری با اسرائیل همه کانال‌های غیرمستقیم و مستقیم مذاکره برای احیای برجام را که در روز‌های نخست ریاست جمهوری پزشکیان باز شده بود، بسته است و سه کشور اروپایی عوض برجام تحریم‌های جدیدی را علیه ایران در اتحادیه اروپا به تصویب رسانده‌اند. تحریم ایران‌ایر یکی از این نمونه‌هاست که عملا آخرین هواپیمایی ایرانی را که در مقاصد محدود اروپایی در حرکت بود، متوقف کرد.
تعطیلی مرکز اسلامی هامبورگ و متعاقب آن تعطیلی موسسه زبان گوته در تهران نشان داد که رابطه ایران و آلمان تا چه اندازه در دوره کنونی دچار مشکل شده است. مرکز اسلامی هامبورگ از پیش از انقلاب فعال بوده و در طول سال‌های فعالیتش همواره به نهاد مرجعیت در ایران که یک زمان آیت الله بروجردی و در دوران جمهوری اسلامی، مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای بوده وابسته بوده است. دولت آلمان در اقدامی بی‌سابقه این مرکز را به اتهام ارتباط با جمهوری اسلامی و همزمان با بالاگرفتن درگیری‌های اسرائیل و حماس تعطیل کرد.
بیشتر بخوانید:
اطلاعاتی درباره جمشید شارمهد و گروه سلطنت‌طلب تندر/ سابقه انجمن پادشاهی چیست؟ +تصاویر
کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و مشاور رهبری هم روز جمعه مصاحبه مهمی انجام داده است. او گفته یک زمانی ایران برد موشک هایش را به خاطر ملاحظاتی که نسبت به حساسیت اروپایی‌ها داشت افزایش نمی‌داد، اما «در زمانی که اروپایی‌ها حساسیت ایران به خصوص تمامیت ارضی را را در نظر نمی‌گیرند، بنابراین دیگر لزومی ندارد که ایران نیز حساسیت آنان را درک کند، لذا احتمال اینکه ایران بُرد موشکی خود را توسعه دهد و بیشتر کند، هست.»
او حتی در مورد دکترین هسته‌ای هم اعلام موضع مهمی کرده و گفته با این که موضع ایران در این مورد تغییری نکرده، اما زمانی که جمهوری اسلامی با تهدید موجودیتی مواجه شود مجبور است «دکترین نظامی» خود را تغییر دهد.
خرازی گفته ما الان «توانایی لازم را برای تولید سلاح داریم و تنها مانع آن فتوای رهبری است که تولید سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده‌اند»؛ بنابراین به نظر می‌رسد جایی که در مورد تغییر دکترین نظامی حرف زده، معطوف به بمب اتم است.
این اظهارات در کنار حملات متقابل و پی‌در‌پی ایران و اسرائیل و همچنین حمایت‌های اروپا و آمریکا از اسرائیل می‌تواند به منزله ورود ایران به یک دوره جدید از قطع یا تیرگی روابط با غرب باشد.
در این مرحله چند سوال مهم باید پاسخ داده شود؛ از این رو با علی ماجدی سفیر پیشین ایران در آلمان گفت و گو کردیم.
نخست اینکه چرا ایران این مقطع را برای اعدام جمشید شارمهد، که از تابستان ۱۳۹۹ به دام ماموران اطلاعات ایرانی افتاده و به اتهام محاربه و فساد فی الارض با حکم اعدام در زندان است، انتخاب کرده است؟
آیا اروپا به دنبال قطع روابط دیپلماتیک با ایران است؟ اگر چنین اتفاقی رخ دهد، آیا ایران ضرر قابل توجهی متحمل خواهد شد؟
در پاسخ به سوال دوم باید به میزان روابط اقتصادی ایران و اروپا در سال‌های اخیر توجه کرد. بعد از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و به نتیجه نرسیدن تلاش‌ها برای احیای این توافق، روابط تجاری ایران و اروپا و کم‌کم رو به کاهش گذاشت. آلمان که زمانی یکی از ۵ شریک تجاری اصلی ایران بود، به قعر جدول سقوط کرد. بر اساس گزارشی از شبکه خبری «زد.دی.اف» آلمان، داده‌های اداره آمار فدرال آلمان نشان می‌دهد که ایران در رده‌بندی میان شرکای صادراتی آلمان، در سال ۲۰۲۳ در جایگاه ۶۶ قرار داشت و از نظر واردات نیز رتبه ۹۳ را به خود اختصاص داد.
این آمار‌ها مربوط به مهمترین شریک تجاری ایران در اروپاست و بنابراین می‌توان حدس زد که وضعیت برای سایر کشور‌های اروپایی از این هم وخیم‌تر باشد؛ بنابراین قطع روابط ایران با کشور‌های اروپایی لطمه قابل توجهی به سبد تجاری ایران نخواهد زد، اما این بدان معنا نیست که چنین تصمیمی هیچ تبعاتی برای کشور ندارد. بر اساس آمار‌های رسمی اداره آمار آلمان (Destatis) و سایر نهاد‌های مهاجرتی، تعداد ایرانیان ساکن آلمان تا سال ۲۰۲۲ حدود ۳۰۰ هزار نفر بوده است. به احتمال زیاد این تعداد در دو سال اخیر و بعد از اعتراضات موسوم به جنبش مهسا امینی، که موج جدیدی از مهاجرت را رقم زده، بیشتر هم شده است. قطع روابط دیپلماتیک با اروپا به ویژه آلمان این جمعیت را به طور مستقیم متاثر خواهد کرد.
این همان موضوعی است که وزیر خارجه ایران هم به آن انتقاد کرده است. عراقچی گفته تعطیلی کنسولگری‌های ایران اقدام تحریمی علیه ایرانیان مقیم آن کشور است که اکثر آنها تابعیت آلمانی نیز دارند.
علی ماجدی سفیر پیشین ایران در آلمان در گفتگو با رویداد۲۴ میگوید: «ما نزدیک به ۴۰۰ هزار ایرانی در آلمان داریم که بیشترین آنها در فرانکورت و هامبورگ و بعد در برلین و مونیخ ساکن هستند. اگر کنسولگری‌ها بسته شود این‌ها مجبورند برای در یافت خدمات کنسولی به برلین رجوع کنند که این امر به ایرانیان مقیم آلمان ضرر می‌زند.»
از سوی دیگر سفیر پیشین ایران در آلمان میگوید: کنسولگری‌های ایران هیچ فعالیت سیاسی انجام نمی‌دادند و حتی عمده کار اقتصادی هم در سفارت انجام می‌شده؛ هرچند ممکن است گاهی یک شرکت محلی بخواهد برای رفتن به ایران ویزا بگیرد و این مسئولیت به کنسولگری داده شود؛ بنابراین به گفته ماجدی حتی کار‌های اقتصادی هم با تعطیلی کنسولگری‌ها به مشکل نخواهد خورد.
ماجدی در پاسخ به سوال نخست که چرا ایران در این مقطع تصمیم به اعدام جمشید شارمهد گرفته و تبعات احتمالی آن را به جان خریده، میگوید: «در این جریان ما کمی تعجیل کردیم. در اینکه حکم آقای شارمهد اعدام بوده، کسی شک نداشت، اما اینکه او سه سال در زندان بوده در این مقطع که دولت می‌خواست رابطه با غرب را کمی بهبود ببخشد، این حکم اجرا شده، به نظر می‌رسد کمی تعجیل شده است.»
به گفته این دیپلمات پیشین ایرانی، موضع گیری وزارت خارجه بعد از اعدام شارمهد هم مناسب نبوده است.
ماجدی میگوید: «توییت آقای عراقچی و رفتار آلمانی‌ها هم دیپلماتیک نبود. رابطه ایران و آلمان در برجام بهترین رابطه بود. اشتانمایر رابطی خوبی با ایران داشت و حتی بعد از برجام هم اولین شرکت‌هایی که به ایران آمدند، آلمانی بودند.»
او معتقد است آنچه رابطه ایران و اروپا را به این مرحله رسانده نه جنگ ایران و اسرائیل بلکه مساله جنگ روسیه با اوکراین است.
به گفته ماجدی آلمان بیشترین تعداد پناهجویان اوکراینی را پذیرفته و در میان کشور‌های اروپایی، بیشترین رابطه از نظر انرژی را هم با روسیه داشته: «رابطه انرژی آلمان و روسیه به قدری وسیع بود که آقای شرودر که زمانی صدر اعظم آلمان بوده، عضو هیات مدیر گازپروم شده بود. حمله روسیه به اوکراین موجب شد رابطه روسیه و اروپا قطع شود و این بیشترین آسیب را به آلمان وارد کرد.»
ماجدی میگوید عملکرد آلمان در قبال ایران در واقع نتیجه فروش پهپاد‌ها و آنطور که اعلام شده، فروش موشک‌های ایرانی به روسیه است. آلمان ایران را به خاطر کمک‌هایی که در جنگ اوکراین به روسیه کرده، مقصر می‌داند.
این دیپلمات سابق میگوید: «ما بیشترین ضربه را از حمایت روسیه در اوکراین خورده‌ایم در حالی که می‌توانستم مانند چین، اعلام بی‌طرفی کنیم.»
از ماجدی درباره اظهارات اخیر خرازی درباره کنار گذاشتن ملاحظات اروپایی‌ها در برد موشک‌های ایران سوال کردم. او میگوید از این حرف خرازی تعجب کرده است.
سفیر پیشین ایران در آلمان تاکید می‌کند «مساله برد موشک‌های ایرانی هرگز موضوع بحث سیاسی بین ایران و اروپا نبوده و اساسا دلیلی هم نداشته که باشد. ایران حق دارد از خودش دفاع کند و اگر بخواهد برد موشک‌هایش را افزایش دهد، آیا زدن چنین حرفی ضرورتی دارد؟ ما هیچ وقت به اروپایی‌ها نمی‌گفتیم که برد موشک‌هایمان به شما می‌رسد یا نمی‌رسد. مگر قرار است ما با همه دنیا بجنگیم؟»
او به یک تناقض در دستگاه دیپلماسی ایران اشاره کرده و میگوید صحبت‌های خرازی با اظهارات اخیر ولایتی در تضاد است: «ولایتی اخیرا از تلاش ایران برای بهبود روابط با اروپا حرف زده و از طرفی خرازی این حرف را می‌زند. این‌ها با هم ناسازگار هستند.»
ماجدی میگوید: «استنباط من این است که عنان دیپلماسی ایران از دست رفته و رفتار‌های ما تند شده است. زبان دیپلماسی ما نه تنها سازگار با اصول دیپلماتیک نیست بلکه ناسازگار هم هست. حرف‌های خرازی و ولایتی در فاصله کوتاهی با هم تناقض دارد. حرف سیاسی باید منحصر به وزارت خارجه باشد. برای من به عنوان یک دیپلمات که سه دوره سفیر و معاون وزارت خارجه بودم، این تضاد سوال برانگیز است.»
او میگوید: «ما با اسرائیل به طور مستقیم درگیر شدیم و اینکه بخواهیم این درگیری را به جا‌های دیگر بسط دهیم، برای منافع ملی ما درست نیست.»