رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: ظاهر خبر سهمگین است؛ روز چهارشنبه شورشی‌های و گروه‌های جهادی که ۸ سال پیش در یک کمپین مشترک و گسترده نظامی بین دولت بشار اسد، روسیه و ایران شکست خورده بودند، بار دیگر بخش‌هایی از حلب را تسخیر کرده اند.
این اتفاق که ظرف ۷۲ ساعت رخ داده یادآور حوادثی است که بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ در حلب در جریان بود. درگیری در آن سال‌ها بر سر متر به متر خیابان‌ها و خانه به خانه بود. سال ۲۰۱۶ حملات هوایی سنگین روسیه و حمایت‌های ایران و حزب الله منجر به بازپس گیری حلب و بیش از ۷۰ درصد خاک سوریه شد.
با این حال هنوز ۳۰ درصد خاک سوریه تحت کنترل اسد نیست و توسط طیفی از نیرو‌های مخالف و خارجی اداره می‌شود. بخش‌هایی از استان ادلب در نزدیکی مرز با ترکیه، در همه این سال‌ها عملا در دست گروه‌های مخالف بشار اسد بوده است.
جنگ سوریه آغازگر ظهور داعش در منطقه بود؛ حادثه‌ای که سال‌ها منطقه خاورمیانه را در آتش خود سوزاند و به نظر می‌رسید در ائتلافی بین المللی و تلاش‌های ایران و روسیه، خاموش شده، اما گویا این آتش تنها در زیر خاکستر‌های منطقه پنهان شده بود.
گروهی که در حال حاضر در حلب شورش کرده اند در واقع همان هیئت تحریر الشام اند. این سازمان در سال ۲۰۱۷ از ادغام جیش الاحرار یا احرار الشام، جبهه فتح شام، جبهه انصار الدین، جبهه السنه، لوا الحق و جنبش نورالدین زنکی تشکیل شد.
رهبری این سازمان سال ۲۰۱۷ از همه گروه‌های اپوزیسیون سوریه خواسته بود که تحت رهبری این گروه متحد شوند تا بتوانند دولت بشار اسد را ساقط کنند. هدف آنها سقوط دولت اسد و سرنگونی رژیم بعث سوریه، خروج نیرو‌های حزب الله از سوریه و تشکیل یک حکومت اسلامی بود. از سال ۲۰۲۱ هیئت تحریر شام به‌عنوان قدرتمندترین گروه نظامی در اپوزیسیون سوریه شناخته می‌شود.
برخی رسانه‌های داخلی در ایران از جمله خبرگزاری فارس وابسته به سپاه، گروه شورشی که در حلب قیام کرده را همان «جبهه النصره» معرفی می‌کنند. این در حالی است که جبهه النصره و هیات تحریر شام در موضوع وابستگی به القاعده با هم درگیرند. جبهه النصره و احرار الشام (قبل از شکل گیری هیات تحریر) در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ در مبارزه با دولت اسد با هم همکاری می‌کردند، اما ابوجابر الشیخ رهبر احرار الشام که بعدا رهبری هیات تحریر را هم برعهده گرفت از وابستگی النصره به القاعده انتقاد می‌کرد. مذاکرات ادغام احرار الشام و جبهه النصره در سال ۲۰۱۶ هم به همین دلیل به نتیجه نرسید. سال ۲۰۱۷ زمانی که هیات تحریر الشام تشکیل شد، این گروه تحت عنوان یک نهاد مستقل عاری از «هرگونه وابستگی قبلی» توصیف شد.
با این حال در حال حاضر فرماندهی کل هیات تحریر بر عهده ابومحمد جولانی است که پیش‌تر رهبری جبهه النصره، شاخه سوری القاعده را تا سال ۲۰۱۶ برعهده داشته است.
تحلیل گران معتقدند با اینکه جولانی مواضعش را نسبت به گذشته تلطیف کرده، اما امروز بسیاری از اعضای این گروه را تروریست‌های سابق القاعده و داعش تشکیل می‌دهند که برخی از آنها با افتخار پرچم دولت اسلامی را بر روی لباس‌های خود حمل می‌کنند.
علاوه بر هیات تحریر شام، ارتش ملی سوریه یا همان ارتش آزاد سوریه سابق هم در تسخیر حلب نقش داشته است. نام ارتش آزاد سوریه در ایران با تصاویری که سال ۱۳۹۲ از مثله کردن، بیرون کشیدن و خوردن قلب یک سرباز سوری منتشر شد، عجین شده است.
بیشتر بخوانید:
بشار اسد در گوشه رینگ | سوریه آخرین زنجیره رخداد‌های غافلگیرانه در خاورمیانه خواهد بود؟
تمرکز این سازمان در بخش‌های شمال غرب سوریه و حلب بود. این گروه سال ۲۰۱۷ به نیرو‌های ترکیه اجازه داد که به عنوان بخشی از توافق آتش بس در مذاکرات آستانه، وارد منطقه شمال غرب سوریه شوند. سال ۲۰۱۷ دوره‌هایی وجود داشته که هیئت تحریر شام و به ویژه ابومحمد جولانی در کنار ارتش ملی سوریه که ترکیه آن را حمایت و تأمین مالی می‌کند جنگیده است.
با این حال بیشتر کشور‌های جهان از جمله ترکیه، تحریر الشام را یک سازمان تروریستی می‌دانند. اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا، مراکش، بریتانیا و ترکیه رسما این موضع را اعلام کرده اند. مؤسسه کلینگندال در نوامبر ۲۰۱۹ سیاست ترکیه از سال ۲۰۱۸ را تلاشی برای جدا کردن عناصر عمل‌گرا از عناصر تندرو در هیئت تحریر شام توصیف کرده است.
به گزارش اسوشیتدپرس، بعد از جدایی جولانی از القاعده و انجام برخی تغییرات میانه روانه، آمریکا هم که گروه تحریر الشام را یک گروه تروریستی می‌داند در سال ۲۰۱۸ و در زمان دولت ترامپ اذعان کرده که دیگر مستقیما جولانی و نیرو‌های او در تحریر الشام را هدف قرار نمی‌دهد.
گفته می‌شود در حمله به حلب از تاکنیک‌هایی از جمله پهپاد و استفاده از تونل و مواضع مخفی و همچنین شلیک موشک به سمت نیرو‌های هوایی روسیه و سوریه استفاده شده است. رسانه اسرائیلی «اسرائیل هیوم» نوشته: گروه هیات تحریر شام دو سال است که برای این حملات آماده می‌شده و آموزش‌های گسترده‌ای هم با «بودجه و حمایت نظامی کشور‌های حاشیه خلیج فارس» دیده است. ساخت زیرساخت‌های زیرزمینی و تسلیحات و مهمات هم حاصل حمایت‌های ترکیه بوده است.
علاوه بر این، ترکیه از حامیان اصلی بخش‌هایی از ارتش ملی سوریه است.
خبرگزاری اسپوتنیک روسیه در سال‌های گذشته گزارشی منتشر کرده و گفته بود گروهی متشکل از ۲۵۰ نفر از مربیان ارتش اوکراین برای آموزش شبه نظامیان گروه تروریستی هیئت تحریر شام در زمینه تولید و نوسازی پهپاد‌ها وارد استان ادلب در شمال سوریه شدند. روزنامه سوری الوطن هم گزارش داده که کیریلو بودانوف مدیر سرویس‌های اطلاعاتی اوکراین در تماس مداوم با رئیس گروه تحریر شام بوده و تلاش می‌کند تا اعضای این گروه را برای پیوستن به نیرو‌های مسلح اوکراین جذب کند.
واشنگتن پست در گزارشی به نقش اسرائیل در تحولات حلب اشاره کرده و نوشته: «مشخص نیست که بمباران‌های اخیر اسرائیل چه نقشی در تصمیم شورشیان سوری ایفا کرده است.
رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل جمعه شب درخواست تشکیل جلسه کابینه امنیتی برای بررسی تحولات سوریه و همچنین آتش‌بس در لبنان داده است.
بسیاری از تحلیل‌ها علت بازگشت شورشیان به حلب را در درگیری روسیه در اوکراین، درگیری ایران با اسرائیل و تضعیف حزب الله جست و جو می‌کنند. این تحلیل‌ها بر این باورند که روسیه در سال‌های اخیر بخش عمده نیرو‌های خود را به اوکراین فرستاده و این شامل نیرو‌های حافظ اسد در سوریه هم می‌شده. از سوی دیگر ایران به عنوان دیگر حامی بشار اسد در یک سال گذشته درگیر جنگ مستقیم با اسرائیل بوده و فرصت حمایت نظامی از سوریه را نداشته. حزب الله هم به عنوان یک گروه مورد حمایت ایران نقش مهمی در جلوگیری از سقوط اسد در سوریه داشته، اما این گروه در جریان ترور‌ها و حملات سنگین اخیر اسرائیل، عملا تمامی کادر رهبری خود را از دست داده و در روز‌های اخیر هم درگیر رسیدن به یک آتش بس با اسرائیل برای حفظ نیروی باقیمانده اش بوده است؛ بنابراین گروه‌های اپوزیسیون بشار اسد در سوریه فرصت مناسبی برای احیا و گشودن یک جبهه جدید در خاورمیانه پیدا کرده اند.
چارلز لیستر تحلیلگر سوریه در موسسه خاورمیانه در آمریکا در گفت و گویی با اسوشیتدپرس گفته تحولات روز‌های اخیر در سوریه این پتانسیل را دارد که به طور بالقوه، بازی را در منطقه تغییر دهد چرا که ممکن است داعش از این فرصت برای احیای خود استفاده کند.
رابرت فورد سفیر پیشین آمریکا در سوریه هم به این رسانه گفته یکی از خطرات بالقوه این تحرکات در حلب این است که روسیه و ترکیه به طور مستقیم با هم درگیر یک نبرد شوند.
هرچند تحولات حلب نشان دهنده آسیب پذیری دولت بشار اسد در سوریه است، اما همه این فرضیه‌ها در مورد تغییر قابل توجه منطقه در اثر حمله به حلب، می‌تواند غلط باشد. جمعه شب نیرو‌های روسیه حملات هوایی شدیدی را علیه قلمرو شورشیان در حلب کلید زدند و بسیاری از نیرو‌های اپوزیسیون را در حومه استان حلب و ادلب دستگیر کردند. ارتش سوریه فرودگاه حلب را بسته تا مانع از رفت و آمد بیشتر به شهر شود و بتواند کنترل امور را در دست بگیرد. ارتش سوریه در بیانیه‌هایی مدعی شده تلفات سنگینی به شورشیان تحمیل کرده و از شهروندان سوریه خواسته مراقب اطلاعات «گمراه کننده» از جمله ویدئو‌هایی که توسط نیرو‌های اپوزیسیون ارسال می‌شود، باشند.