سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش با هدف دستیابی به اهداف بلند و به اصطلاح خانه‌تکانی در نظام آموزشی کشور تدوین شد. در این سند به مسائلی همچون تبدیل مدرسه به کانون محله، توجه ویژه به مسائل تربیتی و پرورشی، تربیت دانش‌آموزان در تراز جمهوری اسلامی و حرکت از حافظه محوری به سمت شناسایی خلاقیت‌ها اشاره شده است اما کارشناسان بر این باورند که سند تحول بنیادین با گذشت بیش از چهار سال از رونمایی آن هنوز در مسیر اجرا قرار نگرفته است.
علی عبدالعالی دانشیار دانشگاه شریف یکی از منتقدان جدی وضعیت آموزش در مدارس کشور است و در این رابطه می‌گوید: دانش‌آموزان از کلاس اول دبستان تا دوره پیش دانشگاهی، ۱۶ هزار ساعت در مدارس دولتی که ساعت آموزش اضافه ندارند، حضور دارند و در این مدت ۷۰۰ ساعت نیز آموزش زبان انگلیسی دارند اما از هر ۱۰۰ نفری که دیپلم می‌گیرد چند نفر می‌تواند انگلیسی صحبت کند؟ این در حالی است که استاندارد آموزش زبان انگلیسی در دنیا ۲۰۰ ساعت است.
عبدالعالی ادامه می‌دهد: حال آموزش‌وپرورش بد است اما هیچ فردی با آن مشکل ندارد. دوست داریم خروجی‌های آموزش‌وپرورش، افرادی متعهد و مؤمن باشند، مدارس به دانش‌آموزان درس دینی را آموزش می‌دهند اما اگر از آنها بپرسیم تعلیمات دینی چه اندازه اهمیت دارد، پاسخ می‌دهند ضریب آن در کنکور ۳ است.
کنکور چالشی در نظام آموزش‌وپرورش ایران
در همین رابطه علی زرافشان معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش گفت: نظام‌های آموزش‌وپرورش در دنیای امروز با چالش‌های مشترکی مواجه هستند و آن هم چالش بین وضع موجود کشورها و تحولاتی است که درعرصه‌های مختلف به خصوص فناوری و تاثیر آن در حوزه یاددهی و یادگیری رخ می‌دهد.
وی افزود: در نظام‌های آموزش‌وپرورش دنیا این موضوع مطرح است که بین وضع موجود و وضع مطلوب چه چالش‌هایی را شاهد هستیم؟ هم‌اکنون کنکور، چالشی است که بین نظام آموزش‌وپرورش ایران و تعدادی از کشورها مشترک است.
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش گفت: تعداد قابل توجهی از کشورها با کمبود متقاضی برای ورود به دانشگاه مواجه هستند بنابراین برای پذیرش دانشجو از آزمون خاصی استفاده نمی‌شود و افراد، سوابق تحصیلی خود را ارسال می‌کنند و دانشگاه‌ها بر مبنای سوابق آنها را انتخاب می‌کنند.
زرافشان عنوان کرد: در کشور ما به جهت کاهش تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه و ظرفیت زیادی که در طول سال‌های گذشته برای دانشگاه‌ها ایجاد شده است امروز بخش عمده‌ای از داوطلبان با استفاده از سوابق تحصیلی به دانشگاه وارد می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه اگر کنکور ملاک ورود به دانشگاه‌ها نباشد دیگر نیازی نیست که دانش‌آموزان کتاب‌ها را چهار گزینه‌ای بیاموزند، بیان کرد: این موضوع تاثیر مثبت بر عمق یادگیری خواهد داشت.
وزیر جدید آموزش‌وپرورش نیز بر تقدم مسائل تربیتی بر مسائل آموزشی تاکید دارد.
۲۰۰ هزار صندلی خالی در کنکور ریاضی و انسانی
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش ادامه داد: اگر به آمار داوطلبان کنکور در سال جاری نگاهی بیندازیم در مجموع ۸۸۰ هزار داوطلب داشتیم که ۵۶۰ هزار نفر در رشته تجربی و ۳۶۰ هزار نفر در رشته ریاضی و انسانی داوطلب بوده‌اند این در حالی است که در رشته ریاضی و انسانی ظرفیت پذیرش بیش از ۵۰۰ هزار صندلی است و اگر تمام داوطلبان پذیرفته شوند باز هم ۲۰۰ هزار صندلی خالی می‌ماند.
وی گفت: در دو رشته ریاضی و انسانی این فرصت فراهم شده است تا داوطلبان زیاد تحت فشار کنکور نباشند اما در رشته تجربی به دلیل تعداد زیاد متقاضیان فشار کنکور را داریم یعنی ۵۲۰ هزار نفر داوطلب هستند درحالیکه تعداد صندلی‌ها نصف تعداد داوطلبان است.
کنکور دبستان‌ها را هم گرفتار کرده است
زرافشان افزود: در هرصورت شاهد رقابت ۸۰۰ هزار نفری داوطبان در کنکور هستیم و این رقابت کماکان بر جریان آموزش در مدارس سایه انداخته است و متاسفانه علاوه بر دوره دوم متوسطه، دوره ابتدایی نیز درگیر آسیب‌های کنکور شده است و فشار کنکور موجب شده است تا خانواده‌ها از دوره ابتدایی به فکر آماده کردن فرزندانشان باشند.
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش بیان کرد: قانونگذار با قوانین خود به دنبال حذف کنکور بوده است؛ در مصوبه تشکیل سازمان سنجش که هم‌اکنون مسئول برگزاری کنکور است آمده است که این سازمان تشکیل شده تا روش‌های حذف کنکور را انتخاب و اعمال کند اما سازمان سنجش از مسیر اصلی خود خارج و به سازمان تثبیت کننده کنکور تبدیل شده است.
بازار بزرگ موسسات خصوصی از سایه کنکور
وی گفت: کنکور به شیوه فعلی بازار بزرگی را برای موسسات بخش خصوصی ایجاد کرده است که با ادعای آموزش روش‌های تست زنی هزینه‌های بسیاری را از خانواده‌ها می‌گیرند اما برای قبولی در کنکور تنها هوش و استعداد شرط نیست و مهارت‌های دیگری نیاز است که باید در طول مسیر فراهم شود. یکی از مهارت‌ها این است که کنکور یک آزمون روانی است چرا که تعداد سوالات و زمان اختصاص یافته بسیار فشرده است و فردی می‌تواند موفق شود که تسلط روحی کافی را داشته باشد و در جلسه امتحان دچار استرس و اضطراب نشود. اگر چینش سوالات از دشوار به ساده باشد، دانش‌آموزی که تسلط روانی کافی ندارد در همان سوال اول روحیه خود را می‌بازد و دیگر قادر نخواهد بود تا به سایر سوالات پاسخ دهد و این مسئله بدین معنا نیست که این دانش‌آموز توان علمی لازم را ندارد.
زرافشان ادامه داد: تست‌های چهارگزینه‌ای مانع یادگیری مفهوی هستند و اگر کتاب درسی برخی دانش‌آموزان پیش دانشگاهی را مشاهده کنید هر جمله به چند جزء تقسیم و مشخص شده که به شکل‌هایی در کنکور از آن سوال طرح می‌شود. کنکور باعث شده است تا دانش‌آموز از فهم کلی دروس مغفول بماند.
هزینه تبلیغاتی موسسات کنکور و کتاب‌های کمک آموزشی سالانه ۱۰ میلیارد تومان
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش گفت: موسسات کنکور برای آموزش روش‌های تست‌زنی بازار پررونقی را برای خود فراهم کرده و دائم در حال توسعه بازار خود هستند. در تبلیغات صداو سیما انواع کتاب ها را برای کسب درآمد تبلیغ می‌کنند این در حالی است که گردش مالی موسسات کنکور و کتاب‌های کمک آموزشی غیرقابل تصور است و تنها هزینه‌های تبلیغاتی آنها در سال ۱۰ میلیارد تومان است حال تصور کنید درآمد آنها چقدر است.
وی بیان کرد: آموزش‌وپرورش از سال‌های دور به دنبال این بود تا با آسیب‌های کنکور بر مدارس کشور مقابله کند بنابراین قانون حذف کنکور مصوب شد و با توجه به فرصت پنج ساله اقدام حداقلی صورت نگرفت بنابراین در پایان پنج سال، مجلس مصوبه را بازنگری کرد و در مصوبه جدید وجود کنکور به رسمیت شناخته شده و سه روش سوابق تحصیلی، آزمون عمومی و آزمون عمومی و اختصاصی در نظر گرفته شده است.
زرافشان گفت: در گروه تجربی تعداد اندکی از داوطلبان به روش پذیرش از طریق سوابق تحصیلی گرایش دارند و همین مسئله باعث می‌شود مجدد تب کنکور در جامعه باقی بماند.