رویداد۲۴ | مریم وحیدیان: بحران ناترازی انرژی و آلودگی هوا کسب و کارها و زندگی عادی مردم را مختل کرده است؛ مطابق برآوردها هر روز تعطیلی، بالغ بر ۲۱ هزار میلیارد تومان به اقتصاد ایران خسارت می‌زند و آلودگی هوا مسئول مرگ بیش از ۳۰۰۰۰ نفر در سال ۱۴۰۲ بوده است. در شرایطی که براساس آمار رسمی ۹۰ درصد میزان برق فعلی کشور از نیروگاه‌های حرارتی با سوخت فسیلی تولید می‌شود که عامل اصلی تولید کربن و آلودگی هواست، به نظر می‌رسد راهی جز استفاده از انرژی پاک برای حل این دو بحران به هم پیوسته وجود نداشته باشد. این درحالیست که بدون جذب سرمایه خارجی و در نتیجه آن پذیرفتن لوایح اف ای تی اف و پالرمو این امر محقق نخواهد شد.
اخیراً وزیر نیرو دولت پزشکیان تصریح کرد که «تابستان امسال کشور با ۲۰ هزار مگاوات کسری برق مواجه بود» و هشداد داد «این رقم در سال آینده به ۲۵ هزار مگاوات اوج خواهد گرفت.» این در حالیست که اگر بخواهیم کسری امسال را از طریق انرژی بادی تامین کنیم، نیاز به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داریم.
به گفته سعید تاجیک، نماینده مجلس: «در ۱۰ سال گذشته، نرخ خالص تشکیل سرمایه در کشور منفی بوده است و این بدان معنی است که به دلیل نپیوستن به FATF سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور اتفاق نمی‌افتد.»
هرچه هست بسیاری از مشکلات روز کشور در حوزه تجارت، صادرات و واردات و ناترازی انرژی به نبود سرمایه‌گذاری خارجی در کشور و نپیوستن به FATF باز می‌گردد.
بیشترین سوخت فسیلی در ایران برای تولید برق مصرف می‌شود که عاملی عمده در آلودگی هوا است و راندمان پایین نیروگاه‌های برق کشور موجب شده است تا با مصرف فزاینده سوخت فسیلی نیز مواجه باشیم. چنانکه به گفته مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی «در نیروگاه‌های برقی ایران به خاطر راندمان پایین، مصرف سالانه ۳۰ میلیارد دلار سوخت داریم.»
در واقع مشکل این جاست که راندمان نیروگاه‌های برقی ایران بسیار پایین و در حدود ۳۷ درصد است؛ موضوعی که به تلف شدن حجم عظیمی از سوخت منجر می‌شود.
از سوی دیگر بیش از ۹۰ درصد برق ایران از نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود که با گاز، مازوت، گازوئیل و زغال‌سنگ کار می‌کنند. به طوریکه سال گذشته نیروگاه‌های ایران حدود ۷۴ میلیارد متر مکعب گاز، ۱۰ میلیارد لیتر گازوئیل، شش میلیارد لیتر مازوت و مقداری نیز زغال‌سنگ مصرف کردند و قیمت این حجم از سوخت در بازارهای منطقه‌ای به بیش از ۳۰ میلیارد دلار می‌رسد.
در اوایل دهه ۹۰ با آغاز پدیده‌هایی چون ریزگردهایی که عمدتا از مرزهای غربی تا میانه‌های کشور را در بر می‌گرفت، وارونگی و آلودگی بیش از حد هوای شهرهای بزرگ و نیز فرآیند خشکی برخی از رودخانه‌های مهم کشور و نیز دریاچه‌های ارومیه و بختگان ثابت کرد که نمی‌توان بدون استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به توسعه پایدار دست یافت. همین امر موجب شد تا در برنامه هفتم توسعه تولید برق تجدیدپذیر در دستور کار قرار بگیرد. اگرچه تاکنون به دلیل نبود سرمایه اولیه پیشرفت چندانی حاصل نشده است. چنانکه به گفته عبدالحسین همت سراپرده، عضو کمیسیون انرژی مجلس؛ «درحال‌حاضر ۳۰ درصد گاز کشور برای تولید برق مصرف می‌شود. هرچند تا آخر برنامه هفتم باید ۱۲هزار مگاوات برق تجدیدپذیر تولید شود اما درحال‌حاضر تنها ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ مگاوات برق تجدیدپذیر تولید می‌شود که حدود ۸۰ درصد این تولید خورشیدی و ۲۰درصد بادی است.»
این درحالیست که ایران واقعاً ظرفیت قابل توجهی در زمینه انرژی بادی دارد و نوار شرقی کشور، استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان دارای بادهای قوی و پتانسیل بالایی برای تولید انرژی بادی هستند. این بادها از سمت هرات می‌آیند و نشان‌دهنده ظرفیت عظیم این مناطق برای نصب نیروگاه‌های بادی است. در اطراف شهر خواف، شهری به نام «نشتیفان» وجود دارد که از کلمه «نیش طوفان» گرفته شده است. این بادها در واقع همان بادهای معروف ۱۲۰ روزه هستند که در سیستان جریان دارند. خواف یکی از مناطق بادخیز کشور است و در این مناطق، بادهای قوی و پایدار وجود دارد که می‌تواند به تولید انرژی بادی کمک کند.
در شرایطی که آلودگی هوا سالانه جان تعداد زیادی از شهروندان را می‌گیرد، رد پای کربن تولیدی توربین‌های بادی بسیار کم و تنها در حد ۲۰ گرم به ازای هر کیلووات ساعت است. این مقدار به طور قابل توجهی کمتر از متوسط رد پای کربن شبکه برق کشور است که حدود ۶۰۰ گرم به ازای هر کیلووات ساعت است؛ یعنی چیزی حدود ۳۰ برابر کمتر!
اهمیت استفاده از نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و توربین‌های گازی پیشرفته به طور فزاینده‌ای بیشتر می‌شود و تولید توربین‌هایی با راندمان بالا و سیکل ترکیبی، به کاهش آلایندگی کمک می‌کند. در مقابل تولید بیشتر دی اکسید کربن باعث تأثیرات منفی بر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی است. این توربین‌ها نه‌تنها مصرف سوخت را بهینه‌تر می‌کنند، بلکه آلاینده‌های زیست‌محیطی مانند NOx و SOx را نیز کمتر تولید می‌کند.
در حال حاضر پاشنه آشیل وضعیت انرژی تجدیدپذیر در کشور، کمبود سرمایه اولیه است که باید به این حوزه تزریق شود و ایران ظرفیت تولید انرژی بادی به‌اندازه ۴۱ هزار مگاوات دارد. از این مقدار، حدود ۱۵ هزار مگاوات در دسترس است و می‌توانیم به راحتی آن را توسعه دهیم اما نبود سرمایه برای بهره‌برداری از این ظرفیت گسترده مایه تأسف است.
بنا بر گفته کارشناسان برای دستیابی به این ظرفیت عظیم کشور، نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی داریم. به عنوان مثال، برای توسعه ۱۵ هزار مگاوات انرژی بادی، حدود ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. این در حالی است که برای دستیابی به ظرفیت ۴۱ هزار مگاوات، این رقم به نزدیک ۴۰ میلیارد دلار می‌رسد.
وضعیت شبکه برق کشور نشان می‌دهد که ظرفیت نصب شده فعلی بالای ۹۰ هزار مگاوات است، اما تنها ۳۶۶ مگاوات از این ظرفیت مربوط به انرژی بادی است که کمتر از یک درصد کل ظرفیت را تشکیل می‌دهد که نشان‌دهنده ضعف ما در حوزه تولید انرژی بادی است.
چندی است که کار بررسی مجدد لوایح مرتبط با پیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) که با تشکیل کمیسیون تخصصی در مجمع تشخیص مصلحت نظام آغاز شده است. به طوریکه دی ماه امسال صادق آملی لاریجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام از تشکیل کمیسیون مشترک مرکب از نمایندگان سه کمیسیون تخصصی «اقتصادی»، «سیاسی، امنیتی و دفاعی» و «حقوقی و قضایی» خبر داد.
هرچه هست باید دید که مسئولان امر می‌توانند با تصویب این بحران، اندکی جریان ورود سرمایه خارجی به کشور و مصرف آن در راستای حل بحران‌های زیست محیطی کشور از جمله ناترازی برق و آلودگی هوا را هموارتر کنند یا نه.