در این روند، بازدیدهای متقابل در سطوح مختلف، مذاکرات و
ملاقات‌های متعدد و امضای اسناد همکاری در یک سال گذشته انجام شده است که
در تاریخ فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران بعد از انقلاب بی‌سابقه است.
همکاری‌های دو یا چند جانبه برای توسعه
صنعت هسته‌ای در ادامه روند رو به رشد همکاری‌های بین‌المللی با اجرایی شدن
برجام گسترش قابل توجهی داشته است. چهارمین گزارش سه ماهه وزارت خارجه
به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس که همزمان در سالگرد یک سالگی
برجام ارایه شد به برخی از موارد و بخش‌های همکاری‌های ایجاد شده و در حال
انجام اشاره کرده است. با این حال این همکاری‌های بین‌المللی سازمان انرژی
اتمی با کشورهای دیگر که در یک سال گذشته از کیفیت و سرعت قابل توجهی
برخوردار بوده است بسیار گسترده بوده که در گزارش زیر به طور جامع‌تری این
همکاری‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی از مهم‌ترین روش‌های
پیشرفت در عرصه علوم و دانش سطح بالا در تعامل علمی و تحقیقاتی بودن با
کشورهای دارنده این تکنولوژی و دانش است و این مستلزم ارتباط آزادانه و امن
از با کشورها و مجامع بین‌المللی هسته‌ای است تا به آخرین تولیدات و دانش
در این زمینه دست پیدا کنند. از این رو این عرصه نیازمند جدی تعاملات
سازنده و مثبت است. با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های اعمال شده در 15 سال
اخیر بر برنامه هسته‌ای کشورمان این صنعت به حیات خود هر چند کند ادامه
داده است. با این حال با اجرای برجام درهای بی‌شماری به روی متخصصان و
شرکت‌ها و موسسات مختلف ایرانی برای توسعه فعالیت‌ها و تحقیقاتشان در عرصه
هسته‌ای باز شد که بر اساس اظهارات مقامات سازمان انرژی اتمی در سال اول
اجرای برجام تفاهم‌ها، رایزنی‌ها و قراردادهای بسیاری در این زمینه بدست
آمده است. از این رو می‌تواند امیدوار بود با ادامه اجرای برجام در سال‌های
آینده صنعت هسته‌ای ایران با توجه به پتانسیل ایران در نیروی انسانی
گام‌های بلند و عمیقی برخواهد داشت.
در همین رابطه با توجه به
تعاملات انجام شده در یک سال گذشته به بررسی اقدامات و تفاهم‌های ایجاد شده
با کشورها و نهادهای بین‌المللی هسته‌ای از سوی سازمان انرژی اتمی
می‌پردازیم.
ژاپن:
اعزام 50 نفر از
کارشناسان نظام ایمنی هسته‌ای کشورمان با تقبل کلیه هزینه‌ها توسط طرف
ژاپنی، مذاکرات اولیه در خصوص ارتقاء همکاری‌ها در حوزه ایمنی هسته‌ای با
مشارکت در تجهیز مرکز مجهز ایمنی هسته‌ای مطابق ضمیمه 9 برجام و برگزاری
همایش ایمنی هسته‌ای در تهران که به طرف ژاپنی اعلام شده است. این کشور
هم‌چنین اعتبار قابل توجه‌ای از طریق دو پروژه همکاری فنی در ارتباط با
افزایش توانایی ایمنی هسته‌ای نیروگاه اتمی بوشهر در اختیار ایران قرار
داده است.
هم‌چنین قرار است ژاپن در زمینه ایمنی هسته‌ای کمک مالی به
مبلغ 550 هزار یورو و در زمینه پادمان هم مبلغ یک میلیون و 500 هزار یورو
به ایران اختصاص دهد.
سوئیس:
در پی امضای
یادداشت تفاهم همکاری با این کشور در زمینه ایمنی هسته‌ای، مذاکرات اولیه
به منظور یافتن راهکارهای اجرایی همکاری و تعاملات دو کشور در این حوزه
آغاز شده است.
هم‌چنین شرکت AF متشکل از کشورهای سوییس، سوئد و چک آماده هستن در زمینه نیروگاه‌های هسته‌ای و سوخت با ایران همکاری کنند.
اتریش:
تامین
تجهیزات بیمارستان هسته‌ای در سفر رییس سازمان انرژی اتمی به این کشور و
بازدید از تاسیسات این کشور داشت مورد توافق قرار گرفته است. تامین تجهیزات
مجهزترین بیمارستان هسته‌ای ایران کشور طی 3 الی 4 سال به طول می‌انجامد.
روسیه:
ساخت
دو نیروگاه اتمی با ظرفیت بیش از دو هزار مگاوات در سایت بوشهر اجرایی
شده است. علاوه بر این بر اساس اطلاع خبرنگار ایسنا، پیش پرداخت واحد دوم
نیروگاه بوشهر بعد از کلنگ‌زنی این نیروگاه انجام شده است. این پیش پرداخت
که کمتر از 200 میلیون یورو است قبل از سال جدید میلادی به روس‌ها پرداخت
شد.
مذاکرات در خصوص تولید سوخت مشترک در ایران با استفاده از ساز و کار
دو جانبه و نیز پاراگراف 13 ضمیمه یک برجام با این کشور در جریان است.
در
چارچوب برجام در یک سال گذشته نیز مواد غنی‌شده ایران از سوی روسیه
خریداری و در ازای آن ایران مقادیر قابل توجهی کیک زرد وارد کرد. هم‌چنین
روسیه تاکنون از ایران حدود 40 تن آب سنگین خریداری کرده است. در ازای این
مقادر آب سنگین که روسیه از ایران خریداری کرد به زودی بیش از 130 تن
اورانیوم طبیعی به کشور وارد می‌شود.
روسیه نیز در چارچوب برجام
تاسیساتی را در سایت فردو برای تولید ایزوتوپ‌های پایدار خواهد ساخت که
مذاکرات مربوط به امضای قراردادها در این زمینه در جریان است.
آمریکا:
ایران
و آمریکا با توجه به نداشتن تعامل سیاسی و دیپلماتیک در عمل امکان تعامل و
همکاری مستقیم در حوزه هسته‌ای پس از برجام را ندارند. از این رو ایران
نمی‌تواند به طور مستقیم از تکنولوژی هسته‌ای این کشور که از مهم‌ترین
کشورها در این عرصه است استفاده کند. با این حال در چارچوب برجام نه تنها
همکاری‌ها در حوزه آموزش، مشورت در چارچوب کارگروه بازطراحی راکتور اراک
انجام می‌شود بلکه آمریکا به عنوان اولین خریدار آب سنگین ایران حدود 32 تن
از این محصول با کیفیت را خریداری کرد.
چین:
خرید
نیروگاه‌های قدرت کوچک و بررسی خرید نیروگاه‌های قدرت بزرگ هزار مگاواتی
از جمله تصمیمات و توافق‌های میان دو کشور بوده است. البته کارشناسان آشنا
به مسایل فنی و هسته‌ای معتقدند ترجیح ایران باید تمرکز بر ساخت
نیروگاه‌های بزرگ توسط روسیه یا کشورهای اروپایی باشد. هر چند چین تکنولوژی
مورد استفاده‌شان در ساخت نیروگاه‌های هسته‌اش تکنولوژی وستینگهاوس آمریکا
است.
در حال حاضر ایران و چین تفاهم‌نامه ساخت دو واحد راکتور با قدرت کوچک را امضا کرده‌اند.
اسپانیا:
هیاتی
از سازمان انرژی اتمی با سفر به اسپانیا از تاسیسات تولید و سوخت و
کنسرسیوم SNGC نیز بازدید کردند. تفاهم‌نامه‌های همکاری بسیاری میان دو
کشور در زمینه‌های مختلف نیز امضا شده است.
مجارستان:
سند یادداشت تفاهم همکاری هسته‌ای بین جمهوری اسلامی ایران و مجارستان مورد توافق گرفته و آماده امضا است.
قرار بود این سند در سفر وزیر خارجه به مجارستان امضاء شود که به دلیل تعویق سفر امضاء این سند به تاریخ دیگری موکول شده است.
نروژ:
ایران و نروژ تمایل دارند در چارچوب برجام علاوه بر زمینه‌های همکاری هسته‌ای مختلف به تبادل کیک زرد بپردازند.
بلژیک:
مذاکرات جدی میان دو کشور در زمینه همکاری در حوزه پزشکی هسته‌ای و خرید و فروش رادیودارو در جریان است.
فرانسه:
مذاکرات با فرانسه در خصوص ارتقاء توانمندی‌های کشور در زمینه گداخت در دست پیگیری است.
شرکت
پسمانداری ایران با همتای فرانسوی خود تفاهم‌نامه همکاری امضا کردند و
آغاز همکاری عملی در دست پیگیری است. در این چارچوب همکاری با دو شرکت در
حوزه هسته‌ای در دست اقدام است.
هم‌چنین ایران و فرانسه قرار است در حوزه فروش مازاد تولید آب سنگین آماده همکاری داشته باشند.
ایران
در مذاکرات خود با مقامات فرانسوی پیگیر پرونده یورودیف و سوفودیف و سود
پرداخت نشده از سهام ایران در این شرکت‌هاست که از سال 2006 تاکنون پرداخت
نشده است. پس از برجام گفت‌وگوها و رایزنی‌های حقوقی میان مقامات هسته‌ای
دو کشور برای انتقال سود ایران انجام شده است اما به دلیل وجود موانع بر سر
راه انتقال پول، این کار تاکنون به تعویق افتاده است. با این حال به گفته
مقامات سازمان انرژی اتمی اخیرا راهی برای انتقال این پول به ایران فراهم
شده است. گفته می‌شود سود مورد نظر رقمی حدود 54 میلیون یورو است.
جمهوری چک:
در
پی دیدار رئیس سازمان انرژی اتمی و بازدیدهای متقابل مسوولان انرژی اتمی
دو کشور، از جمله سفر معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی
اتمی ایران به همراه یک هیأت یازده نفره به این از کشورمان و مذاکرات به
عمل آمده، قرار است سندی در چارجوب توافق‌های همکاری هسته‌ای میان سازمان
انرژی اتمی و گروه هسته‌ای جمهوری چک امضا شود.
در این سفر از تأسیسات این گروه شامل رآکتور LVR- 15، سلول‌های داغ و لوپ تست‌ها بازدید شد.
لهستان:
هیأتی
از سازمان انرژی اتمی ایران به ریاست علی‌اکبر صالحی در پاسخ به دعوت طرف
لهستانی به منظور ملاقات و مذاکره با مقامات این کشور به لهستان سفر کرد.
در این سفر بازدید از تأسیسات موسسه تحقیقات انرژی اتمی لهستان و PolAtopm
صورت گرفت.
پیش‌نویس تفاهم نامه همکاری با لهستان در زمینه هسته‌ای در
دست پیگیری است. تولید رادیودارو، ساخت شتاب‌دهنده و راکتورهای با دمای
بالا از جمله حوزه‌های همکاری میان دو کشور است.
نامیبیا:
ایران
در شرکت راسینگ 15 درصد سهام دارد که تحت تاثیر تحریم‌های هسته‌ای و
ممانعت از بهره‌مندی کشورمان در این سال‌ها موفق به استفاده از سود سهام
خود نشده است.
گفته شده است این شرکت به دنبال خرید سهام ایران بوده است
که با مخالفت کشورمان رو به رو شده است. با اقدامات حقوقی که پس از برجام
از سوی سازمان انرژی اتمی انجام شده است به زودی سود سسام کشورمان در این
شرکت در سال‌های گذشته دریافت خواهد شد.
دولت ایران در ابتدای دهۀ 1970
میلادی، زمانی که این معدن آغاز به کار کرد، سهام‌دار این شرکت شد. تعدادی
از کشورها از جمله آمریکا، انگلستان، آلمان و فرانسه در سال‌های گذشته تحت
تاثیر تحریم‌های سازمان ملل تلاش کردند تا تولیدکنندگان اصلی اورانیوم (از
جمله نامیبیا) را از فروش این ماده به ایران، منصرف سازند.
اتحادیه اروپایی:
در
پیگیری همکاری با اتحادیه اروپا و در راستای بیانیه مشترک همکاری در زمینه
انرژی هسته‌ای منتشر شده در سفر کمیسیونر انرژی اتحادیه به ایران، علاوه
بر تکمیل اسناد مرجع دو پروژه همکاری در زمینه ایمنی هسته‌ای، مذاکراتی به
منظور نهایی کردن موضوعات همکاری مرتبط با تحقیق و توسعه صورت گرفته و
پیش‌نویس توافق نامه با یورواتم در دست بررسی است. در این زمینه، مذاکرات
مثمر ثمری در سفر رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به بروکسل و ملاقات با
فدریکا موگرینی و کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا صورت پذیرفت.
هم‌چنین
اتحادیه اروپا مبلغی معادل 5 میلیون یورو به منظور کمک به افزایش ایمنی
نیروگاه بوشهر اختصاص داده که قرار است در ماه ژانویه اسناد آن در بروکسل
به مناقصه گذاشته شود.
برگزاری کنفرانس مشترک در خصوص همکاری‌های
بین‌المللی با اتحادیه اروپا در تاریخ 10 و 11 اسفند ماه سال جاری در
بروکسل در دست پیگیری است.
پروژه ایتر:
موضوع همکاری ایران با این پروژه بین‌المللی به طور جدی در حال پیگیری است و از ایران برای مشارکت دعوت به عمل آمده است.
قرار است ایران عضو "همراه" در ایتر شود.
نشست رابطان ملی:
رابط
ملی ایران در همکاری‌های فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (NLO) و
معاون رابط ملی (NLA) در نشست رابطان ملی حضور یافتند. در چند سال گذشته به
دلیل تحریم‌ها از ایران برای حضور در این نشست دعوت به عمل نمی‌آمد.
پروژه‌های منطقه‌ای و بین منطقه‌ای:
پیش
از اجرای برجام از 46 مورد از این پروژه‌ها در 7 مورد به صورت موردی و
برحسب نوع فعالیت مجوز حضور داده می‌شد و در 8 مورد پروژه هم از ایران
دعوت به عمل نمی‌آمد؛ پس از اجرای برجام، نمایندگان سازمان مجاز به شرکت در
هر 46 پروژه هستند.
چهار کمیته استاندارد ایمنی:
پیش
از اجرای برجام، کارشناسان کشورمان بعضا در این چهار کمیته که شامل NUSSC
(کمیته استانداردهای ایمنی هسته‌ای) WASSC (کمیته استانداردهای ایمنی
پسماند) RASSC (کمیته استانداردهای ایمنی پرتوی) TRANSSC (کمیته
استانداردهای ایمنی حمل و نقل) است، امکان حضور نداشتند. در حال حاضر با
رفع محدودیت‌ها، نمایندگان سازمان انرژی اتمی ایران در کلیه جلسات
کمیته‌های چهارگانه مشارکت موثر دارند.
انجمن جهانی بهره‌برداران هسته‌ای:
همکاری ایران با این انجمن از طریق شرکت تولید و توسعه انرژی اتمی که پیمانکار ساخت نیروگاه بوشهر است انجام می‌گیرد.
انجمن جهانی هسته‌ای:
این
انجمن در سال 2001 میلادی تاسیس شد و مقر آن در لندن قرار دارد. با اجرایی
شدن برجام و پیوستن ایران به جمع دارندگان انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای این
انجمن از علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی کشورمان برای سخنرانی در
کنفرانس سالانه این انجمن دعوت به عمل آورد.
بنا بر این گزارش،
علاوه بر کشورهای مذکور، بسیاری از کشورها ازجمله برزیل، ویتنام، آلمان،
ارمنستان و غیره در مرحله بررسی و امکان‌سنجی همکاری‌ها قرار دارند که در
آینده نزدیک پیش‌بینی می‌شود تعداد زیادی از کشورها در صف همکاری هسته‌ای
صلح‌آمیز با ایران قرار دارند که در صورت استمرار فضای اعتماد و
مسالمت‌جویانه در این عرصه و اجرای موفق برجام، آینده‌ای روشن دیده می‌شود.
بدون
شک بخش مهمی از پیشرفت و گسترس دانش و تکنولوژی هسته‌ای به عنوان دانشی
سطح بالا از مسیر همکاری‌ها و تعامل‌های هسته‌ای در حوزه‌های مختلف آموزش و
تحقیقات، ایمنی، نیروگاه‌های هسته‌ای، ساخت سوخت، رادیودارو و غیره
می‌گذرد.