رویداد۲۴-«احسان نازک‌دست» برنامه‌ریزی کرده بود که ماه مارس در عروسی خواهرش در تهران شرکت کند. یک مانع پیش آمد: متخصص دینامیک سیالات دانشگاه نیویورک یک ایرانی است. این دلیل آسیب‌پذیر بودن او از فرمان اجرایی است که روز جمعه از سوی دونالد ترامپ؛ رئیس‌جمهور امضا شده است. دستوری که خواستار بررسی سفت و سخت متقاضیان ویزای آمریکا از سوی ایران و 6 کشور عمدتا مسلمان شده است و ورود هر شهروندی از این کشورها را برای 90 روز ممنوع کرده است تا روند بررسی‌ها مشخص شود. نازک‌دست نزدیک به یک دهه است که در آمریکا زندگی می کند و گرین‌کارت دارد. او دو دختر جوان و همسری دارد که شهروند آمریکا است؛ اما حالا نازک‌دست با یک نامه زیر نظر قرار گرفته است. او نمی‌تواند آمریکا را ترک کند. او می‌گوید: «من حالا در یک زندان بزرگ به نام ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کنم.»
دستور اجرایی جدید دولت ترامپ باعث بی‌نظمی و هرج و مرج در فرودگاه‌های آمریکا و نگرانی افرادی که از کشورهای هدف دستور می‌آیند، ایران، عراق، لیبی، سومالی، سوریه، سودان و یمن و حتی ویزا یا گرین‌کارت دارند و اتفاقی بیرون آمریکا بوده‌اند شده است. دانشمندانی از این کشورها هم که در آمریکا ساکن‌اند به نتایج این دستور بر زندگی حرفه‌ای و شخصی خود می‌اندیشند.
براساس گزارش بلومبرگ، گوگل روز جمعه به 100 نفر از کارکنان خود که در خطر قرار گرفته بودند و بیرون از آمریکا بودند اصرار کرد به سرعت به آمریکا برگردند. دانشجویان و دانشمندانی که برای تعطیلات یا کار بیرون از آمریکا بودند با عجله برگشتند. احتمال بازگشت بی‌دردسر آن‌ها کاملا در خطر قرار گرفته بود. پناهجویان هنگام ورود به فرودگاه‌های آمریکا توقیف شدند. توفان توئیت‌ها، پست‌های فیس‌بوکی و ای‌میل‌ها نشان داد که دانشگاهیان در میان افراد دارای سند معتبر ورود به آمریکا هستند که اجازه نیافتند سوار پروازهای به مقصد آمریکا شوند یا مجبور شدند بعد از ورود به آمریکا با پروازی برگردند.
یک قاضی فدرال دستور توقف فوری بازگرداندگان پناهنده‌هایی که مدرک ورود به آمریکا را دارند صادر کرد و روز دوشنبه، شورای روابط آمریکا-اسلام اعلام کرد قصد دارد پرونده‌ای قضایی در دادگاه ناحیه غربی ویرجینیای آمریکا علیه دستوری که «ممنوعیت مسلمانان» نامیده شده راه بیندازد، از آن رو که دستور اجرایی تاکید دارد که کشورهای بیشتری هم ممکن است به هفت کشور پیشین اضافه شوند. مدیر حقوقی این شورا، لنا مصری در بیانیه‌اش تاکید کرد این دستور «بر اساس تعصب» صادر شده است.
دانشمندان فارغ از ملیت و عقاید مذهبی علیه این دستور موضع گرفته‌اند. هفت هزار دانشگاهی در نامه‌ای سرگشاده هشدار دادند که دستور ترامپ به طرز چشمگیری به پیشرو بودن آمریکا در آموزش عالی و پژوهش آسیب می‌زند. 43 برنده نوبل در میان امضاکنندگان هستند و البته امضای نامه هم‌چنان ادامه دارد. آن‌ها دستور ترامپ را «غیرانسانی، بی‌تاثیر و غیرآمریکایی» خواندند.
مری سو کولمن، رئیس انجمن دانشگاه‌های آمریکایی در واشنگتن در بیانیه‌ای آورده است: «من اهمیت ویزای قوی برای امنیت مردم را درک می‌کنم اما دستور خودش باعث آسیب‌هایی شده است و باید در سریع‌ترین حالت ممکن متوقف شود.»
دستور اجرایی ترامپ همه تلاش‌های دانشگاهیانی را که در نتیجه جنگ داخلی سوریه و تقابل‌های پنهان و آشکار عراق و یمن آواره شده بودند برای یافتن جایگاهی امن در آمریکا به باد داد. «بنیاد نجات دانشگاهیان» که از سوی موسسه آموزش بین‌المللی در نیویورک اداره می‌شود برای دانشگاهیان این کشورها در دانشگاه‌های آمریکا جایی باز می‌کرد. رئیس این موسسه، آلن گودمن می‌گوید: «دستور مشخصا بر جایابی نجات دانشگاهیان تاثیر می‌گذارد.» او پیش‌بینی می‌کند که در چند ماه آینده، بنیاد، پناهجویان را به سمت کانادا و اروپا هدایت کند: «ما برای آن‌ها در دانشگاه‌های سراسر دنیا جا پیدا می‌کنیم. مطمئنم که حالا دانشگاه‌های دیگر هم آماده‌اند که مسئولیت بیشتری بپذیرند.»
محققان ایرانی آسیب‌پذیرترین‌ها هستند
شاید دانشگاهیان ایرانی بیشتر از دیگران از این دستور ضربه خورده باشند. نامه سرگشاده نشان داد که تقریبا 1500 دانشجوی ایرانی در سه سال گذشته از دانشگاه‌های آمریکایی مدرک دکتری گرفته‌اند. حنانه اسماعیل‌بیگی، یک مهندس زیست‌پزشکی متولد ایران در دانشگاه ایلینوی شیکاگو است. او می‌گوید بسیاری از مسئولان دپارتمان و دانشکده در این دانشگاه ایرانی هستند: «ما به شوخی همیشه می‌گوییم که اگر در دانشکده فقط فارسی بدانید هم کارتان راه می‌افتد.»
حالا او غمگین است. او که گرین‌کارت دارد می‌گوید سالانه به 300 دانشجو درس می‌دهد که چگونه ابزارهای پزشکی بسازند. اسماعیل‌بیگی می‌گوید: «حالا من به عنوان تهدیدی برای آمریکا شناخته می‌شوم؛ بی‌معنی است.» وزیر امور خارجه ایران دستور اجرایی ترامپ را هدیه‌ای بزرگ به افراط‌گرایان توصیف کرد و وعده عمل متقابل داد که ممکن است شامل ممنوعیت صدور ویزا برای شهروندان آمریکایی هم بشود.
دانشمندان 6 کشور دیگر هم ضربه دیده‌اند. وائل الدلایمی، یک پزشک عراقی دانشگاه سن‌دیگو کالیفرنیا است که سالانه 6 بار به محل پروژه‌های این دانشگاه در اکوادور، موزامبیک، اردن و هند سفر می‌کند و روی موضوعاتی مثل آلودگی هوا و سلامت روانی پناهندگان کار می‌کند. او هم گرین‌کارت دارد. الدلایمی می‌گوید حالا می‌ترسد که آمریکا را ترک کند و این ترس کار او را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. اینکه محدودیت ورود اتباع عراقی به این کشور 90 روزه است او را تسکین نمی‌دهد: «می‌ترسم که این دستور پشت هم تمدید شود و باز هم تمدید شود. این دستور فقط یک امتحان برای دیدن واکنش‌ها است و اگر مردم راضی باشند این دستور را ادامه می‌دهند.»
الدلایمی می‌گوید وقتی ترامپ سال پیش در تبلیغات انتخاباتی خود از قصدش برای ممنوعیت ورود مسلمانان به آمریکا خبر داد، پسر 10 ساله‌اش که شهروند آمریکا محسوب می‌شود از او پرسیده اگر حضورشان در این کشور ممنوع شود کجا می‌روند. او می‌گوید به پسرش پاسخ داده است: «ما هیچ‌جا نمی‌رویم. اینجا کشور تو و محل اقامت ما است. من او را مطمئن کردم. اما رک و راست بگویم فکر می‌کنم شاید اوضاع آن‌طوری که به او گفتم پیش نرود.»
مخمصه‌ای که یاسر رودی در آن گرفتار شد هم تمرکز بر تاثیر دستور اجرایی ترامپ بر دانشمندان و ایده‌پردازان را بیشتر هم کرد. او یک فیزیک‌دان نظری، عصب‌شناس و ایرانی است. رودی هم برای محاسبات عصبی در مرکز عصب‌شناسی موسسه کاولی در تروندایم نروژ کار می‌کند و هم برای موسسه مطالعات پیشرفته پرینستون در نیوجرسی. او برای بازگشت از مطالعات 6 ماهه خود در نروژ در ماه آینده آماده می‌شد، جایی که با همکاران برنده نوبل خود می بریت موسر و اوارد موسر کار می‌کند. او حالا می‌داند که ممکن است قادر نباشد به پرینستون برگردد و البته علم او هم به همین اندازه ضربه خواهد خورد. رودی می‌گوید: «پرونده من تا حدودی تجملاتی است. من جایی دیگر شغلی دارم و می‌توانم به کارم ادامه بدهم، اما این کار افراد زیاد دیگری را که روند دانشمند شدن را طی می‌کنند تحت تاثیر قرار می‌دهد. دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها جاهایی هستند که بیشترین آسیب را احساس خواهند کرد.»
کاهش ورود استعدادها به آمریکا
جامعه علمی آمریکا فروغ خود را از دست خواهد داد. رئیس بخش آموزش فارغ‌التحصیلان دانشگاه روآیلند در کینگستون ناصر زاویا است. او یک عصب‌شناس یمنی‌الاصل و شهروند آمریکا است. او بر استخدام فارغ‌التحصیلان بین‌المللی و گرفتن متقاضیان پست‌دکتری در دانشگاهش نظارت می‌کند. او عمیقا نگران تاثیر دستور اجرایی رئیس‌جمهور بر به کار گرفتن این فارغ‌التحصیلان است: «دانشگاه ما از دستور اجرایی آسیبی نخواهد دید چرا که بسیاری از استعدادهای داخلی هم به این دانشگاه می‌آیند اما دانشگاه‌های دیگر که وابسته به استادان و دانشجویان و پست‌دکتراهای بین‌المللی هستند آسیب خواهند دید.»
وقتی اولین خبرها درباره دستور اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا منتشر شد آتنا اکرمی، یک دانشجوی پست‌دکتری عصب‌شناسی در دانشگاه پرینستون که ویزای اچ‌وان‌بی دارد از سوی همکاران ایرانی دیگرش در آزمایشگاه نظرات مختلفی را مدام می‌شنید. او می‌گوید: «ما واقعا نگران بودیم و احساس می‌کردیم که باید کاری بکنیم.» آن‌ها ساعت 8 صبح روز جمعه یک نامه سرگشاده آماده کردند و به همکاران و دوستان خود در آزمایشگاه فرستادند. این نامه به سرعت دست به دست چرخید و واکنش‌ها سرازیر شدند. اکرمی می‌گوید: «ما غرق در جواب‌ها شده‌ایم. واقعا دلگرم‌کننده بود. آن‌قدر انرژی‌دهنده بود که هنوز رنجی حس نکرده‌ایم.»
یکی از مایه‌های امیدواری این است که نگاه به دستور اجرایی نشان می‌دهد این دستور اجازه صدور ویزا را «برای منافع ملی» داده است. مسئولان دو وزارت، خارجه و امنیت داخلی باید همه موارد را پرونده به پرونده بررسی کنند. گودمن می‌گوید: «ما می‌خواهیم ثابت کنیم که رشد دانش و آموزش نیز منفعت ملی محسوب می‌شود. سوابق بسیاری وجود دارد که می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم. ما به همراه برندگان نوبل و روسای دانشگاه‌ها می‌خواهیم برای هر پرونده دادخواهی کنیم.»
جوهر امضای ترامپ بر دستور اجرایی هنوز خشک نشده است اما زندگی بسیاری از دانشمندان بر هم خورده است. اکرمی که پست‌دکتری خود را تمام کرده است سال گذشته پیشنهادی از یک دانشگاه اروپایی را رد کرده بود: «من احساس می‌کردم دانشگاه‌های آمریکا برایم بهتر هستند. حالا چطور می‌توانم در آمریکا بمانم و تحقیقاتم را شروع کنم و هر لحظه به این فکر کنم که اگر اتفاقی برای خانواده‌ام بیفتد نمی‌توانم به خانه برگردم؟ هزاران نفر مثل من هستند.»
اسماعیل‌بیگی همین حالا هم بلیتی به تهران خریده است که در تولد 60سالگی پدرش کنار او باشد. او حالا به یک کوچ دائمی- احتمالا به انگلیس- فکر می‌کند. جایی که خواهرش حضور دارد و در آن کار می‌کند. او می‌گوید: «شما جایی را که در آن متولد می‌شوید انتخاب نمی‌کنید اما کشوری که به آن می‌روید را انتخاب می‌کنید. من حالا اینجا را با وجود همه سختی‌ها انتخاب کرده‌ام و صادقانه می‌گویم حسرت می‌خورم که چنین تصمیمی گرفته‌ام.»